Ahulnaje indajeŭrapiejskaje śviata
Niekali śviata na dzień soncastajańnia adznačali pa ŭsioj Jeŭropie, tłumačyć falkłaryst Arsień Lis. U siaredniaviečnaj Francyi masavaje hulańnie z vohniščami raspačynaŭ sam karol. Biełaruskaja ž asablivaść u tym, što ŭ nas jano najdaŭžej zachavałasia. I heta dazvoliła zafiksavać vialikuju kolkaść kupalskich piesień. Dahetul kupalskija tradycyi zachavalisia i ŭ našych bałckich susiedziaŭ.
U biełaruskaj kultury pieranos Kupalla z červienia na lipień padmacavana jašče i tym, što 7 lipienia pa novym styli naradziŭsia Ivan Łucevič — i mienavita ŭ honar Kupalla ŭziaŭ sabie psieŭdanim Janka Kupała.
Kim byŭ Kupała?
Ci byŭ nasamreč u pahanskim panteonie našych prodkaŭ boh Kupała? Ci, jak śćviardžajuć niekatoryja navukoŭcy, Ivan Kupała — heta narodny varyjant imia Jana Chryściciela? Adzinaha mierkavańnia niama, kaža Arsień Lis. U mnohich miascovaściach, asabliva pa zachadzie Biełarusi, Kupalle nazyvajuć Janam, Ivanam — «na Jana, na Jvana». «Oj, rana na Jvana» — znanaja pieśnia. Ale ŭsia atrybutyka śviata – jazyčnickaha pachodžańnia, adlustroŭvaje mifałahičnyja ŭjaŭleńni ab śviecie. Tut i ihra sonca na Kupalle, i vohniščy.
Navošta skakać cieraz vohniščy
Ciapier heta robicca dziela zabavy, a prodki vieryli, što ahoń maje ačyščalnuju moc. I nie tolki dla čałavieka. Hałaviešku z kupalskaha vohnišča kidali ŭ žyta, kab adpałochvać infiernalnyja siły. A na Kupalle ž pačynaje nalivacca žyta. Tre' było jaho abaranić, zabiaśpiečyć uradlivaść.
U lesie na Kupalle šukali paparać-kvietku. Heta ŭ vyniku litaraturnaj apracoŭki jana stała simvałam abstraktnaha ščaścia, a ŭ pieršasnym narodnym ujaŭleńni toj, chto paśpieje jaje sarvać, zmoža razumieć movu dreŭ, travy, źviaroŭ, bačyć skarby pad ziamloj i ŭrešcie stać bahatym.
Krynicy śviedčać, što śviata vyłučałasia i eratyčnaj raźniavolenaściu, jak antyčnyja vakchanalii. Tamu i pieśni śpiavali žartoŭnyja. Moładź hulała, viesialiłasia. Adna vioska mahła śpiavać suprać druhoj, ci chłopcy — suprać dziaŭčat.
U krynicach zafiksavana, što daŭniej padčas kupalskich hulańniaŭ navat «ukradali žon» — budučych niaviest.
Zbor ziołak
Lekavyja travy na Kupalle — u samaj sile. Dahetul u vioskach ziołki źbirajuć akurat na Ivana, na Jana.
I jaječnia
Kožnaje śviata mieła svaju abradavuju stravu. Na Kupalle heta jaječnia. U niekatorych miascovaściach jaje navat piakli ŭ patelni na vohniščy.
Uratavanaja «Kupalinka»
U 1921 u minskim BDT-1 (u budučym Kupałaŭski teatr) byŭ pastaŭleny muzyčny śpiektakl «Na Kupalle». Teatru patrabavałasia pjesa z nacyjanalnym kałarytam, i vybar režysiora Jeŭścihnieja Miroviča spyniŭsia na pjesie Michasia Čarota. Muzyku da śpiektakla stvaryŭ kampazitar Uładzimir Teraŭski. U śpiektakli ŭpieršyniu prahučała «Kupalinka», jakuju siońnia mnohija ličać narodnaj pieśniaj.
Hienijalnaha kampazitara Teraŭskaha aryštavali i zamardavali saviety. A ŭ Savieckim Sajuzie była takaja norma, što zabaranialisia i ŭsie zhadki pra represavanych, usie ich tvory. Kab tvor moh nadalej vykonvacca, biełaruskija ŭkładalniki pačali ŭ muzyčnych zbornikach padpisvać «Kupalinku» narodnaj pieśniaj. Hetaksama, darečy, była ŭratavanaja i «Zorka Vieniera» inšaha zamučanaha savietami biełarusa, Symona Rak-Michajłoŭskaha.
Kupalli dva?
Kupalle tradycyjna adznačałasia ŭ samuju karotkuju noč u hodzie. Heta značyć, z 21 na 22, abo z 22 na 23, abo z 23 na 24 červienia — u roznych narodaŭ pa-roznamu, ale kaniečnie ŭ dni letniaha soncastajańnia. Mnohija zapiarečać: Kupalle śviatkujecca z 6 na 7 lipienia. Navat na aficyjnym uzroŭni. Adkul takaja dvaistaść? Heta vyklikana, tłumačyć Arsień Lis, nakładańniem na dachryścijanskaje śviata pravasłaŭnaha kalendara. Na Kupalle nakładajecca dzień śviatoha Jana Chryściciela. U pravasłaŭnaj tradycyi, što vykarystoŭvaje julijanski kalandar, śviata Jana, a razam ź im i Kupalle, «adstała» za stahodździ. Tym časam navuka prymiarkoŭvaje Kupalle da dnia letniaha soncastajańnia.
Takim čynam, Kupalle adno, i pravilniej jaho adznačać u čas letniaha soncastajańnia.
