Nobieleŭski kompleks Kitaja. Tak nazyvaŭsia artykuł u kitajskaj haziecie Caijing niapiaredadni ŭručeńnia premii ŭ halinie litaratury. Kitajski ramanist Mo Jań razam ź japoncam Charuki
Murakami źjaŭlalisia hałoŭnymi pretendentami na ŭznaharodu. U vyniku pieramohu addali Mo Janiu.
Što datyčyć samoha «kompleksu», to vializny Kitaj da hetaha hoda nie mieŭ nivodnaha nobieleŭskaha łaŭreata.Dakładniej, jany byli, ale aficyjny Piekin chacieŭ by ich nikoli nie ŭzhadvać. Dva hady nazad Nobieleŭskuju premiju miru atrymaŭ dysident, palitviazień Lu Siaabo, jašče raniej hetkaj ža ŭznaharodaj adznačyli Dałaj-Łamu, duchoŭnaha lidara Tybieta, jaki zmahajecca za niezaležnaść.
U litaratury da Mo Jania tolki adzin kitajec atrymlivaŭ Nobiela. Heta byŭ Hao Sincziań u 2000.Aŭtar piša pa-kitajsku, ale daŭno žyvie ŭ Paryžy. Niachaj francuzy radujucca jaho pośpiecham, a nie kitajcy, miarkujuć mnohija ŭ Padniabiesnaj.
Nichto nie budzie spračacca, što ŭkład kitajcaŭ u suśvietnuju kultury vielizarny. Ale ŭ značnaj stupieni heta tyčyłasia staražytnaści. U apošnija sto hadoŭ (Nobieleŭskija premii pačali ŭručać u 1901) Kitaj byŭ adstałaj krainaj. Vajennyja kanflikty, kamunistyčnaja dyktatura, źvierstvy kulturnaj revalucyi — nie samy ŭdały čas dla navukovych i litaraturnych adkryćciaŭ.
U apošnija dziesiacihodździ Kitaj pieratvaryŭsia ŭ suśvietnaha lidara — druhaja ekanomika płaniety.U krainie adbyłasia technałahičnaja madernizacyja, chaj i pry dyktatury. Pryjšła novaja chvala ŭ kitajskaj litaratury, samym jarkim pradstaŭnikom jakoj źjaŭlajecca 57-hadovy Mo Jań. Zvyčajna Nobieli dajuć bolš stałym piśmieńnikam.
Mo Jań naradziŭsia ŭ 1955 u pravincyi Šańdun (tam, u rodnych miaścinach, jak u Fołkniera ci Styviena Kinha, adbyvajecca dziejańnie bolšaści jaho ramanaŭ). Mo Jań — heta psieŭdanim, jaki značyć «Maŭčy». Uziaty jon u spadčynu ad ciomnych časoŭ «kulturnaj revalucyi». «Ja nie moh tady nikomu ničoha kazać», — zhadvaje piśmieńnik. Sapraŭdnaje imia — Huań Maje.
Siamja była viaskovaj, ale dastatkova zamožnaj. Hetaja akaličnaść pieraškadžała Mo Janiu ŭstupić u šerahi Narodna¬vyzvalenčaj armii Kitaja, niekalki razoŭ jamu admaŭlali, ale z treciaj sproby jon trapiŭ na słužbu. U vojsku Mo Jań byŭ kadravym palitrabotnikam, čytaŭ lekcyi dla kursantaŭ u vučyliščy. U hety ž čas jon pačaŭ rabić pieršyja litaraturnyja sproby. Ahułam adsłužyŭ 21 hod. Siońnia Mo Jań źjaŭlajecca namieśnikam staršyni Sajuza kitajskich piśmieńnikaŭ. Jon zusim nie dysident, što dazvalała niekatorym kazać: Nobieleŭski kamitet vyrašyŭ adpłacić Kitaju za premiju Lu Siaabo. Ale tvory Mo Jania sapraŭdy mocnyja, žyvyja i talenavityja.
«Kazki, historyja i sučasnaść źmiašanyja ŭ halucynatyŭnym realiźmie», — tak hučyć aficyjnaje tłumačeńnie Nobieleŭskaha kamiteta, čamu jon uznaharodžvaje Mo Jania.
U knizie «Kraina vina» piśmieńnik u žorstkaj formie iranizuje sa spažyvieckaj kultury kitajskich čynoŭnikaŭ.Ichniaj prahi pryhožaha žyćcia, ałkahalizmu i abžorstva. Partdziejačy pravincyi Cziuho zakuplajuć dvuchhadovych dziaciej dla «Daśledčaha centra asablivych vidaŭ charčavańnia», kab potym jeści ich na bankietach. Strava ź dziaciej źjaŭlajecca samym vykštałconym łasunkam, jaki padajuć šanoŭnym haściam pravincyi.
Raman šakuje, časam vyklikaje ahidu svajoj naturalistyčnaściu, ale nie adpuskaje. Taki tvor pra siabroŭ «Biełaj Rusi» byŭ by zabaronieny ŭ nas.U Kitai «Kraina vina» taksama niejki čas u «čornym śpisie». Tamu kazać, što Mo Jań siervilny piśmieńnik, nie vypadaje. Chacia jon dazvalaje vykarystoŭvać siabie ŭ pijaraŭskich metach kirujučaj partyi — pahadžajecca razam ź inšymi intelektuałami ad ruki pierapisvać pracu Mao Czeduna pra kulturu i mastactva za 1942 hod.
Mo Jań ličyć, što Kitaju dla abnaŭleńnia nieabchodnyja «Vialikija cycki, šyrokija ściohny».Raman z takoj nazvaj znoŭku vielmi naturalistyčna apisvaje seksualnuju kulturu Kitaja. Kaniečnie, jon taksama byŭ zabaronieny na Radzimie. Mo Jania niaredka vinavacili ŭ «hrubaści, viaskovaści, praźmiernaj kolkaści hvałtu i seksu» ŭ tvorach.
Z kitajskaj movy na biełaruskuju nichto nie pierakładaje. Tamu našym suajčyńnikam davodzicca abmiažoŭvacca rasiejskimi i anhlijskimi pierakładami.
