Aviečki z zadavalnieńniem jaduć barščeŭnik. Fota: staronka Scottish Invasive Species Initiative ŭ Facebook
Čym niebiaśpiečny barščeŭnik
Barščeŭnik Mantehacy (łac. Heracléum mantegazziánum) — samy bujny pradstaŭnik siamiejstva parasonavych. Naturalny areał hetaj raśliny znachodzicca ŭ Karačajeva-Čarkiesii i Krasnadarskim krai Rasii, a taksama ŭ Hruzii.
U krainach Zachodniaj Jeŭropy pačynajučy z XIX stahodździa barščeŭnik vyroščvaŭsia jak dekaratyŭnaja raślina. Ale pastupova jon ździčeŭ i vyjšaŭ za miežy hadavalnikaŭ. Siońnia barščeŭnik Mantehacy — adzin z najbolš škodnych invazijnych vidaŭ u Jeŭropie.
Barščeŭnik — raślina, jakaja ćvicie tolki adzin raz i paśla hetaha hinie na treci-čaćviorty hod žyćcia. Taki ž pryncyp razmnažeńnia ŭłaścivy i morkvie, jakaja jość jaho dalokaj svajačkaj.
U pieršy hod rostu barščeŭnik farmuje liście i nazapašvaje pažyŭnyja rečyvy ŭ karaniach. Korań moža pranikać u hlebu na hłybiniu kala dvuch mietraŭ, a jaho vierchniaja častka maje dyjamietr prykładna 5—8 sm.
Na druhi hod rostu raźvivajecca mocnaje ściabło vyšynioj 3—4 mietry. Na hetym ściable zjaŭlajecca mnostva kvietak, ź jakich vosieńniu ŭtvarajecca nasieńnie. Na adnoj raślinie jaho moža być da 90 tysiač.
Nasieńnie, jakoje trapiła ŭ hlebu, moža zachoŭvacca tam kala 5—10 hadoŭ. Pracent prarastańnia składaje da 90 pracentaŭ. Zaraśniki barščeŭniku vyciaśniajuć usie najbližejšyja raśliny, źniščajuć naturalnuju fłoru i faŭnu.
Ale barščeŭnik nie prosta złosnaje pustazielle. Heta raślina taksama vyłučaje taksičnyja furanakumaryny.
Kantakt skury čałavieka z sokam barščeŭniku Mantehacy moža vyklikać fotadermatyt — surjoznaje zapaleńnie skury, jakoje prajaŭlajecca ŭ vyhladzie pačyrvanieńnia, puchliny, puchiroŭ i mocnaha śvierbu. Papadańnie soku ŭ vočy moža vyklikać apiok rahavicy i zapaleńnie vačej.
Zaražanuju terytoryju nieabchodna paśladoŭna apracoŭvać na praciahu mnohich hadoŭ (časam 10 i bolš), kab całkam vyčarpać bank nasieńnia. Zvyčajna raspylajuć piestycydy na liście raślin i zrazajuć kvitučyja hałoŭki, kab praduchilić dalejšaje raźvićcio nasieńnia.
Z časam taki mietad daje čakany vynik, adnak jon davoli pracajomki, škodny dla navakolnaha asiarodździa i darahi.
Jak prachodziŭ ekśpierymient
Ludzi i žyvioły pavinny trymacca dalej ad barščeŭniku, ale nie dla ŭsich jon atrutny. Ahresiŭny sok raśliny nie škodny dla aviečak.
Tamu ŭ 2019 hodzie kamanda šatłandskaj inicyjatyvy pa invazijnych vidach u Abierdzinšyry (Aberdeenshire) u partniorstvie ź miascovymi fiermierami i Abierdzinšyrskim univiersitetam aharadziła ŭčastak siem hiektaraŭ, zacisnuty pamiž palami i rakoj. Učastak byŭ całkam zarosły barščeŭnikam.
Dla acenki ŭździejańnia vypasu na 42 učastkach manitorynhu barščeŭniku padličvali kolkaść uschodaŭ na ŭčastku ŭ červieni i kastryčniku. Taksama nazirańni pravodzili na ŭčastku, dzie vypas nie pravodziŭsia.
U krasaviku 2019 hoda na ŭčastak było zapuščana 25 aviečak. Ale na praciahu pieršaha miesiaca ničoha istotnaha nie nazirałasia. Tolki praz paru miesiacaŭ aviečki pa-sapraŭdnamu adčuli smak barščeŭniku.
Za leta, jak pakazali padliki, kolkaść raślin skaraciłasia na 54%. Pry hetym skaraciłasia i kolkaść učastkaŭ, dzie jon ros. Kali ŭ červieni barščeŭnik prysutničaŭ na 41 učastku z 42, to ŭ kastryčniku — na 34.
Adnak razam z barščeŭnikam aviečki vielmi mocna pajeli i navakolnuju raślinnaść. Tak pracent aholenaj ziamli vyras na 62%. Pad pahrozaj akazałasia bijaraznastajnaść terytoryi.
Na nastupny hod kolkaść žyvioł była pamienšana prykładna ŭdvaja. Ale miakkaja zima i praciahłyja pieryjady mocnaha daždžu spryjali raspaŭsiudžvańniu barščeŭniku na bierahach rek Šatłandyi.
U toj ža čas aviečki pa-raniejšamu efiektyŭna pajadali hetuju raślinu, i jaje kolkaść za leta źmienšyłasia na 60%. Pry hetym u paraŭnańni z 2019 hodam da 22 skaraciłasia kolkaść učastkaŭ, na jakich vosieńniu była zaŭvažana raślina.
Taksama nazirałasia pavieličeńnie kolkaści ŭstojlivych da vypasu vidaŭ, naprykład, krapivy, jakija zasialili hołuju ziamlu, što ŭtvaryłasia z-za praźmiernaha vypasu ŭ 2019 hodzie. Niekatoryja ŭčastki pakazali prykmiety adnaŭleńnia raślinnaści.
Ale praźmierny vypas usio ž byŭ zaŭvažnym, tamu ŭ 2021 hodzie na ŭčastak vypuścili tolki 12 aviečak. U vyniku, niahledziačy na toje, što aviečak stała znača mienš, źnižeńnie kolkaści raślin dasiahnuła rekordnych 82%. A vosieńniu barščeŭnik ros tolki na 21 učastku.
Vyniki
U spravazdačy ab ekśpierymiencie adznačajecca, što z hodu ŭ hod nazirałasia pavieličeńnie siaredniaj vyšyni raślinnaści. Tak, u 2019 hodzie jana raŭniałasia 7 sm u červieni i kastryčniku, u 2020-m — 22 sm u červieni i 14 sm u vieraśni. A ŭ 2021 hodzie — 38 sm u červieni i 28 sm u vieraśni.
Heta zjaviłasia vynikam raspaŭsiudžvańnia ŭstojlivaj da vypasu raślinnaści (krapivy i ŭ mienšaj stupieni asotu i paparatniku), jakaja kałanizavała hołuju ziamlu. Niekatoryja miescy demanstravali abnadziejlivyja prykmiety adnaŭleńnia raślinnaści i pierachodu ad hihanckaha barščeŭniku dy hołaj ziamli da raznatraŭja.
U spravazdačy adznačajecca, što było zafiksavana pamianšeńnie jak kolkaści ŭčastkaŭ z najaŭnaściu barščeŭniku, tak i kolkaści barščeŭniku na hetych učastkach.
Maładyja raśliny barščeŭniku pa-raniejšamu ŭ toj ža kolkaści zjaŭlalisia za miežami miesca praviadzieńnia ekśpierymienta (na kantrolnym učastku) u kastryčniku.
Heta dadatkova śviedčyć pra toje, što źnižeńnie kolkaści raślin na ekśpierymientalnym učastku zjaŭlajecca nie tolki vynikam siezonnaha pamianšeńnia rostu. Vidavočny vyrašalny ŭpłyŭ na heta paśby aviečak.
Udzielniki ekśpierymienta vykazvajuć nadzieju, što ich inicyjatyva budzie padchoplena inšymi, bo hety sposab baraćby z takoj invazijnaj raślinaj, jak barščeŭnik Mantehacy, samy ekałahičny.
Čytajcie jašče:
Trasca, horšaja za barščeŭnik. Pra raślinu, jakaja atručvaje lasy pa ŭsioj Biełarusi
Pamiataj pra ich u padarožžach i pachodach. 10 samych atrutnych raślin. Aścierahajsia navat liścia
A moža nie varta tak časta kasić hazon? Voś što pra heta kaža navuka
Krapiva, miedunica, makryca dy inšaje pustazielle, jakoje ŭzbahacić vaš stoł
