Piačerski lesapark u Mahilovie. Abłasnaja psichijatryčnaja balnica znachodzicca ź im pa susiedstvie, jak i 200 hadoŭ tamu. Wikimedia Commons
Major ruskaj armii Pietražycki, jaki ŭdzielničaŭ u zadušeńni paŭstańnia 1863—1864 hadoŭ, adnojčy jechaŭ sa svajho rodnaha pavieta ŭ Mahiloŭ i pa darozie źnik. Svajaki dzie tolki jaho nie šukali — ni śledu. Ale paśla pajšła čutka, što major znachodzicca ŭ lakarni dla psichična chvorych. Zastałosia heta niejak spraŭdzić.
Niepadpisany artykuł
Major Pietražycki byŭ synam pravasłaŭnaha śviatara z adnaho z pavietaŭ Mahiloŭskaj hubierni — tak nam apisvaje achviaru aŭtar adzinaha pakul viadomaha pa hetaj spravie materyjału, suśvietna viadomy psichijatr Samuił Štejnbierh. Nadrukavany im artykuł «Vypadak z žyćcia doma psichična chvorych u horadzie Mahilovie» ŭ 318-m numary «Sudovaha vieśnika» za 1870 hod nie padpisany, ale aŭtarstva navukoŭcy na padstavie ŭskosnych źviestak addajuć mienavita Štejnbierhu.
Samuił Štejnbierh niepasredna pierad hetymi padziejami sam žyŭ i pracavaŭ u Mahilovie, atrymaŭšy ŭ 1862 hodzie miesca lektara pa anatomii ŭ Mahiloŭskaj sieminaryi i pracu ŭ špitali. Praz try hady, pa niekatorych źviestkach, jon užo zahadčyk Piačerskaha doma dla varjataŭ (tak jon aficyjna tady nazyvaŭsia) i da taho ž inśpiektar lekarskaj upravy.
Tak što z žyćciom i piersanałam doma psichična chvorych, raźmieščanym u pryharadnaj vioscy Piačersk, jon byŭ dakładna dobra znajomy. Heta taja samaja ŭstanova, darečy, dzie ŭ 1937 hodzie skončyć svaje dni piśmieńnik i były kiraŭnik biełaruskaha ŭrada Źmicier Žyłunovič (Ciška Hartny).
Na momant napisańnia artykuła jon užo ŭ Mahilovie nie žyŭ i, vidać, pra apisanyja im padziei daviedaŭsia ź listavańnia, bo niekalki razoŭ pamylajecca ŭ napisańni proźviščaŭ dziejnych asob.
Tak, doktar Tepfier u jaho materyjale stanovicca Tenfieram, prakuror Ševič — Šeničam. Adnosicca heta i da proźvišča hałoŭnaha hieroja. Jon nazyvaje majora Pietrachickim, ale takoha proźvišča nie sustrakajecca nie tolki ŭ dakumientach Mahiloŭskaj hubierni, ale i, zdajecca, u pryrodzie. Napeŭna, pravilniej nazyvać hetaha čałavieka Pietražycki, pakolki Pietražyckija — ahromnisty i razhalinavany šlachiecki rod, viadomy ź siaredziny XVI stahodździa, jaki pachodzić ź vioski Piatražycy — ciapier Piatryhi ŭ Čerykaŭskim rajonie na Mahiloŭščynie.
Pošuki majora
Takim čynam, pavodle Štejnbierha, pačatkam hetaj historyi stała zahadkavaje źniknieńnie majora Pietražyckaha ŭ Mahilovie, kudy jon nakiravaŭsia sa svajho rodnaha pavieta i adkul nie viarnuŭsia. Adzin sa śviataroŭ hetaha nienazvanaha pavieta, svajak majora, nieŭzabavie adniekul daznaŭsia, što major utrymlivajecca ŭ mahiloŭskim domie psichična chvorych, i vypraviŭsia ŭ centr hubierni.
Psichijatr z suśvietna viadomym tady imiem Samuił Štejnbierh apisaŭ zahadkavaje zdareńnie ŭ Mahiloŭskaj lakarni dla psichična chvorych. Wikimedia Commons
Najpierš śviatar pajšoŭ da nahladčyka sacyjalnych ustanoŭ, adstaŭnoha majora Alaksandra Kucharskaha. Ale toj zapeŭniŭ, što nijaki major Pietražycki ŭ domie dla psichična chvorych nie znachodzicca. Heta paćvierdziŭ i hałoŭny doktar sacyjalnych ustanoŭ Raman Tepfier.
Adnak čutka, jakoj kiravaŭsia svajak-śviatar, była, vidać, nastolki pierakanaŭčaja, što jon nie supakojvaŭsia. Nastupnym, da kaho jon pryjšoŭ šukać praŭdu, byŭ hubiernski prakuror Anatol Ševič. Śviataru niejak udałosia pierakanać načalnika, što hołym słovam adkaznych asob vieryć nielha — treba pravieści pravierku.
Da pošukaŭ dałučyŭsia taksama vice-hubiernatar Ivan Astravumaŭ. Jany razam z prakuroram naviedali Piačersk i znoŭku atrymali ad Alaksandra Kucharskaha ćviordaje zapeŭnivańnie ŭ adsutnaści niejkaha Pietražyckaha ŭ varjatni. Pryčyn nie daviarać słovam nahladčyka nie było: adstaŭny major, kavaler ordenaŭ Śviatoha Hieorhija i Śviatoj Hanny byŭ čałaviekam pavažanym i šmatrazova ŭznaharodžanym, u tym liku za zadušeńnie paŭstańnia 1863—1864 hadoŭ.
Śledčyja dziejańni na hetym i zaviaršylisia, jak raptam, užo na vychadzie z ustanovy, prakuroru i vice-hubiernataru sustreŭsia fielčar, niechta Martynaŭ, jaki na ich pytańnie adkazaŭ stanoŭča: sapraŭdy, taki major u ich znachodzicca. I pavioŭ ich u patajemny pakoj budynka.
Try krutyja jajki
Dźviery patajemnaha pakoja doma dla psichična chvorych adčynilisia, i ŭ pamiaškańnie ŭpieršyniu za doŭhi čas trapiła śviatło. Na padłozie sutareńnia — ciomnaha i vilhotnaha pamiaškańnia bieź nivodnaha akna — lažaŭ čałaviek, što amal nie ruchaŭsia, ale byŭ jašče žyvy. Ci moh jon uśviadomić, što narešcie volny?
Zahadkavy viazień pražyvie tolki tydzień paśla svajho vyzvaleńnia, a miedycynskaje abśledavańnie zaśviedčyć, što nijakich psichičnych zachvorvańniaŭ u jaho nie było. Pryčynaj śmierci budzie krajniaje źniasileńnie: na praciahu šaści miesiacaŭ jaho trymali ŭ ciomnym i syrym pamiaškańni bieź śviežaha pavietra, kormiačy tryma kruta zvaranymi jajkami ŭ dzień.
U hety ž samy dzień raptoŭna pamior i nahladčyk sacyjalnych ustanoŭ Kucharski.
Pomsta buntaroŭ
Krynicy Samuiła Štejnbierha, kamientujučy nadzvyčajnaje zdareńnie, zajavili, što katavańni majora Pietražyckaha — sprava prychilnikaŭ «polskaha miaciažu», jakija takim čynam adpomścili jamu za ŭdzieł u zadušeńni paŭstańnia i dalejšuju aktyŭnaść na karyść «ruskaj spravy».
Złačynstva sprabavali, pa słovach taho ž Štejnbierha, rasśledavać, ale čym toje rasśledavańnie skončyłasia — nieviadoma. Jak nieviadoma taksama, kim byli tyja adčajnyja ludzi, što paśla pravału paŭstańnia praciahvali kropkavuju padpolnuju dziejnaść. Dy jašče i takuju nachabnuju — pad nosam va ŭładaŭ, va ŭstanovie, jakuju jany kantralujuć.
Adno što tolki hety vypadak čamuści bolš nidzie nie zhadvajecca: ni ŭ dalejšych vypuskach «Sudovaha vieśnika», ni ŭ mahiloŭskich pieryjadyčnych vydańniach hetaha času. Jość prablema i ź vieryfikacyjaj hałoŭnaha hieroja. Kali ŭsie astatnija vyšejpamianionyja asoby z hetaj historyi znachodziać svajo paćviardžeńnie ŭ inšych krynicach, naprykład, u tych ža «Pamiatnych knižkach» Mahiloŭskaj hubierni, to postać majora Pietražyckaha ci Pietrachickaha pakul nam u krynicach nie sustrakałasia.
Los i abstaviny śmierci zamardavanaha majora, takim čynam, jašče zastajucca dla nas zahadkavymi, ale, mahčyma, niekali raskryjuć svaju tajamnicu.
