Najnižejšy čałaviek u śviecie Čandra Bachandur Danhi (54 sm) i najvyšejšy čałaviek u śviecie Sułtan Kiosen (251 sm). Fota: Luke MacGregor/Reuters
Ekanamist Esekskaha ŭniviersitetu Cim Chatan praanalizavaŭ źviestki ab roście 21-hadovych jeŭrapiejcaŭ z 1860 pa 1980 hod.
Za sto hod, z 1870 pa 1970, jeŭrapiejcy stali vyšejšymi na 11 santymietraŭ.
Z Napaleona Banaparta časta śmiajucca jak z karlika. Ale francuzski impieratar rostam u 1,67 mietra byŭ hihantam dla svajho času — takoha siaredniaha rostu francuzy dasiahnuli tolki praz 35 hod pa jaho śmierci.
U 1848 hodzie čverć hałandcaŭ nie brali ŭ vojska, bo jany byli nižejšymi za normu ŭ 157.5 santymietraŭ. Siońnia mužčyny Niderłandaŭ ź siarednim rostam u 183 sm – najvyšejšyja ŭ Jeŭropie.
U siaredniem jeŭrapiejcy raśli chutčej za paŭdniovych azijataŭ, łacinaamierykancaŭ i afrykancaŭ.
Pamiž suśvietnymi vojnami ježa stała tańniejšaj, a ludzi stali masava pierasialacca ź viosak u harady, dalej ad fizičnaj pracy na fiermach. Miarkujecca, što heta paspryjała padrastańniu jeŭrapiejcaŭ. Ale sprava nie tolki ŭ tym.
Kala 80% rostu vyznačanyja čałaviečymi hienami. Ale astatnija 20% vyznačajucca charčavańniem dy sanitaryjaj.
«Hetaja mašyna spažyvaje pry bazavym mietabaliźmie kala 1200-1400 kałoryj na dzień, kab dychać, nahravacca, abaročvać kroŭ dy zmahacca ź infiekcyjami, a taksama raści» – pisaŭ ekanamist Ryčard Stekiel pra čałaviečaje cieła.
My spažyvajem ježu, kab siłkavać naš unutrany ruchavik. Ale kali ruchavik musić tracić šmat vysiłkaŭ na baraćbu z zarazaj, rost adstupaje na apošni płan.
Zdarovaje asiarodździe ŭ dziacinstvie moža dać vam 7—10 santymietraŭ rostu. A niezdarovaje moža i adabrać.
Tyja, chto naradziŭsia ŭ Paŭnočnaj Karei paśla padziełu krainy, byli ŭ siaredniem na 5 santymietraŭ karaciejšymi za paŭdniovych bratoŭ pa źviestkach na 2004 hod.
Pa źviestkach na 2000 hod dzieci narodu maja, što raśli ŭ ZŠA, byli na 10 santymietraŭ vyšejšymi za suajčyńnikaŭ, što žyli ŭ rodnaj Hvatemale.
Ad 1980-ch biełyja amierykancy padraśli, tym časam jak čarnaskuryja (jakija zvyčajna žyvuć u horšych umovach) nie źmianilisia ŭ siarednim roście.
Amierykancy adstajuć pa tempach rostu ad jeŭrapiejcaŭ.
Daśledčyk ekanamičnaj historyi Džon Komłas miarkuje, što heta vyklikana horšaj achovaj zdaroŭja ŭ ZŠA, a taksama spažyvańniem bolšaj kolkaści ježy, zhatavanaj nie doma, bahataj na tłuščy, z vysokaj enerhietyčnaj kaštoŭnaściu, dy nizkaj kolkaściu nieabchodnych mikraelemientaŭ.
Što cikava, rost rostu supravadžaŭsia źnižeńniem śmiarotnaści niemaŭlataŭ. Hetuju zaležnaść Chatan z kalehami daśledavaŭ, stvaryŭšy bazu źviestak pra 2200 brytanskich sałdat, što słužyli padčas Pieršaj suśvietnaj vajny.
Voś niekatoryja vysnovy analizu źviestak:
- Dzieci «biełych kaŭnierykaŭ» byli vyšejšymi.
- Čym bolš dziaciej było ŭ siamji, tym nižejšymi jany byli.
- Dzieci piśmiennych matulaŭ byli vyšejšymi za dziaciej niepiśmiennych.
- Ludzi z rabočych kvartałaŭ (a «viktaryjanskija Šabany» kanca XIX stahodździa byli ahidnymi truščobami) byli nižejšymi za sialan.
Lepiej vioska, čym rabočyja kvartały Łondana 1890-ch. Na fota: rajon Stary Nikol, zdymak z haradskoha archivu
Jašče cikaviejšym staŭ vynik daśledvańnia Chatana ŭ 2010 hodzie: padzieńnie ŭradlivaści brytanskich žančyn ad 5 da 2 dziaciej z 1906 pa 1938 hod dało kala 40% efiektu na rost.
Kaniečnie, heta nie pryčyna admovicca ad naradžeńnia dziaciej. Chutčej, pryčyna karmić dziaciej jakasnaj ježaj dy raścić ich zdarovymi, kab jany raśli vysokimi. Dy nie zabyvać, što nizkija ludzi taksama mohuć być zdarovymi – značnuju rolu majuć hieny.
