Nie ździŭleny artykułam Stasia Karpava «Daviedka nacyjanalista». Na asensavańnie našaj ź im dyskusii jamu spatrebiŭsia ceły hod, tamu artykuł vyliŭsia ŭ nabor fiłasofskich razvažańniaŭ pa samych roznych pytańniach, jakija da temy časam dačynieńnia nie majuć. Zaŭvažu tolki, što mnohija rečy ŭ jaho materyjale abraźlivyja i prykra niedakładnyja ŭ dačynieńni da cełych narodaŭ i asobnych hramadzian.
Pieršaj majoj spakusaj było z-za dzikaj zaniataści taksama paciahnuć hod z adkazam, dy nie staŭ. Tamu što ŭsie koratka i prosta.
Dla mianie pryjarytetam źjaŭlajucca čałaviek i pravy asoby. A sacyjalnyja hrupy, siabram jakich jon źjaŭlajecca (ci kudy jaho, nie pytajučysia, zaličyli suprać jaho voli) — druhasnyja.
Dumaju, niama hramadzian Biełarusi, jakija zapatrabavali b zabaranić biełaruskuju movu, kulturu ci historyju. Bolš za toje, dumaju, što siońnia mała ludziej, jakija drenna stavilisia b da biełaruskaj movy i kultury. Mnie voś niejak nie traplalisia. Heta strašyłka, typu pałochałki «banderaŭcami».
Prablema nacyjanalizmu dla mianie (jak i mnohich biełaruskich hramadzian) pačynajecca nie z movy, a sa sprobaŭ vykarystać pachodžańnie abo kulturu dla padziełu nacyi na «pravilnych» i «niapravilnych». Zrabić adpaviednyja arhvysnovy i pačać publična bičavać «piatuju kałonu», da jakoj Staś Karpaŭ pryličyŭ i mianie. Jak kažuć, dziakuju za akazany davier.
Dumaju, čytač zdahadaŭsia, što aŭtar «Daviedki nacyjanalista» ličyć mianie «niapravilnym». Stas, ja nie tolki całkam spakojna, ale i z honaram pieražyvu svoj «haniebny» dyjahnaz internacyjanalista. Moj śvietapohlad, jak, zrešty, i śvietapohlad luboha čałavieka, niemahčyma raskłaści pa paličkach i raźviesić etykietki.
A kali heta sprabujuć zrabić z tymi metami, što vy, — to ź lohkaściu vydzirajuć słovy z kantekstu, raźvivajuć ich u patrebnym interpretataru kirunku i budujuć daloka idučyja vysnovy. Heta prosta — asabliva kali błytaješ nacyjanalnuju ideałohiju z nacyjanalistyčnaj.
Jość dva razumieńnia nacyjanalizmu. Adno (jakoje ja i nazyvaju tut «nacyjanalistyčnym») — vielmi vuzkaje i vielmi daŭniaje. Jano ŭklučaje tolki «svaich»: krok naprava-krok naleva ličycca ŭciokami. Manapolija na patryjatyzm. Ličycie, što jość biełarusy vyšejšaha i nižejšaha hatunku — u zaležnaści ad ich etničnaha pachodžańnia abo movy, na jakoj jany havorać, — kali łaska siudy.
I jość druhoje, sučasnaje, palityčnaje: usie biez vyklučeńnia hramadzianie krainy — pradstaŭniki dadzienaj nacyi. Zaŭvažu: heta zusim nie pieraškadžaje im być patryjotami — tolki nie svajoj abranaj hrupy, a ŭsioj svajoj krainy. Darečy, mienavita taki «ŭnutrany internacyjanalizm» i nazyvajecca nacyjanalizmam u sučasnym zachodnim razumieńni… Čamu ŭnutrany?
Dy tamu, što prychilniki hetaha punktu hledžańnia ceniać kulturu i niezaležnaść svajoj krainy zusim nie mienš, čym tyja, da jakich adnosić siabie Stas.
Vy možacie, viadoma, nie ličyć ich biełarusami, heta vaša asabistaja sprava. Ja liču sučasnaj nacyjanalnaj mienavita takuju identyčnaść. A pošuk unutranaha voraha, što pieraškadžaje krainie stać Edemam, — sastarełaj nacyjanalistyčnaj ideałohijaj.
Stas piša: «Ja b chacieŭ dažyć da taho momantu, kali b mnie nikoli — nikoli — nikoli — nikoli-nikoli nie pryjdziecca abmiarkoŭvać biełarusaŭ, ni «harotnuju movu», ni «adabranuju historyju», ni ich «pierśpiektyvy jak nacyi», i pieraličvaje vyhody cyvilizacyi nakštałt vuličnych saksafanistaŭ i kafe. Jakoje dziŭnaje supadzieńnie: i ja — taksama. Ale ŭsio heta — pytańni, vyrašeńnie jakich nie patrabuje nacyjanalistyčnaj ideałohii. Vopyt tych ža ZŠA pakazvaje, što jaje paśpiachova zamianiaje ideałohija hramadzianskaj polietničnaj nacyi («My, narod…»). Tak užo atrymałasia, što siarod hramadzian Biełarusi — pradstaŭniki kala 150 narodaŭ, jakija razmaŭlajuć na roznych movach. Mnie heta padabajecca. Vam — nie?
Voś dumaju: kolki znakamitych knih napisana z hetaj nahody znakamitymi i, darečy, mienavita zachodnimi daślednikami, a mnohija da hetaha času razumiejuć nacyjanalizm jak pieravažnaje prava dzialić na « svaich» i «čužych « ŭnutry naroda ŭłasnaj krainy. Vy chočacie zachodniaha žyćcia? Pačytajcie hetyja knihi.
Darečy, z punktu hledžańnia vuzkaha nacyjanalista ZŠA ŭjaŭlajuć saboj kašmarnaje vidovišča, krainu biez budučyni.
Tam niama svajoj admysłovaj, što naradziłasia mienavita ŭ Štatach, dziaržaŭnaj movy, a movy indziejcaŭ na vulicach nie pačuješ. Bolš za toje, dziaržavaj nie ŭščamlajucca pravy tych, chto nie vałodaje anhlijskaj. Naadvarot, hramadstva paturaje «niapravilnym» amierykancam.
U kožnym bankaŭskim adździaleńni ŭ ZŠA jość klerki, jakija vałodajuć ispanskaj, ruskaj i inšymi movami, nośbity jakich prychodziać u bank. Kali telefanuješ pa telefonie — čujučy akcent, prapanujuć pieraklučyć na ruskamoŭnaha abo ispanamoŭnaha menedžera. Pryčym takoje niedapuščalna łajalnaje staŭleńnie da čužych moŭ (možna skazać: paturańnie inarodcam, biez rodu i plemieni) nijak nie zaminaje ni najaŭnaści dobrych kafe, ni saksafanistam na vulicach, ni kultury, ni znakamitamu amierykanskamu patryjatyzmu. Mnie zdajecca, tolki dapamahaje. Jak i amierykanskaj identyčnaści.
Jašče nie razumieju, jak možna było napisać: «Što ž ja za strašny biełaruski nacyjanalist, vina jakoha ŭ tym, što jon dumaje pra svajo, a na astatnija jamu, ščyra kažučy, plavać?» — i pry hetym asudžać anałahičnyja pavodziny Rasijskaj Fiederacyi.
Chto z nas maje racyju — rassudzić historyja. Praŭda, dla pačatku dobra b navučycca nie viešać jarłyki i pierastać dzialić na «svaich» i «čužych». Inakš nam pryjdziecca nadoŭha zatrymacca ŭ čorna-biełym barykadnym śviecie, dzie ni da kafe, ni da saksafanistaŭ, ni da hramadzianstva, ni da pravoŭ asoby. Ci chočacie hetaha vy? Ja — nie.
