І дрэвы твае у лістах адцвітання,
І вецер зрывае часцей галаву,
Але падымае цябе на світанні
Той боль, што чамусьці
любоўю завуць…
Ей было суждено прожить долгую, богатую событиями, жизнь.
Воспитывал ее не отец — отчим, преподаватель Соколовский, которого она очень любила и который помог получить прекрасное образование.
Евгения писала стихи… В среде молодых литераторов, на волне национального возрождения, она и познакомилась с другим поэтом, на год моложе ее, Александром Каратаем, который взял псевдоним Максим Лужанин. Она — интеллигентная городская девочка, начитанная, с изящными манерами, он — недавний деревенский мальчишка, сын дьяка сельской церкви… Но наделенный талантом и острым умом, и он тянулся до уровня подруги — и упорно накапливал знания. А еще был похож на Маяковского … Даже голову брил, как тот.
Так началась долгая история любви. Все было… В восемнадцать, в 1926-м, Евгения Пфляумбаум стала автором коллективного поэтического сборника вместе с Зинаидой Бондариной и Натальей Вишневской. Следующий сборник у нее вышел в 1989-м.
Был брак с Максимом Лужаниным. Когда его в 1933-м арестовали вместе с другими молодыми поэтами, были мучительные очереди, чтобы передать заключенному передачу… Путь за любимым в Сибирь. Потом он был на фронте, она — в Москве. Потом вернулись в Минск, где она до конца жизни писала в стол, ничего не печатая, переводила мировую классику, подписываясь фамилией знаменитого мужа…
А после ее ухода он, уже совсем старый, немощный, разбирал ее записи — в тетрадях, блокнотах, на листочках, переписывал, готовил к публикации…
В отделе редких книг и рукописей научной библиотеки имени Якуба Коласа хранится переписка Лужанина и Пфляумбаум. Даже внешне те письма весьма различимы — у Лужанина мелкий ровный почерк, Евгения пишет размашисто, стремительно, буквы словно кричат… Строки наполнены любовью.
Такое напряжение, такая отточенность мысли и звука, такая страсть… Так сейчас никто не переписывается. Давайте вспомним отрывки из писем того времени, когда Евгения готовилась ехать к мужу в Сиблаг. Это было трудно… Нужно было найти деньги. Заключенного поэта переводили туда-сюда… В конце концов он оказался в строительном городке в Мариинске. У обоих не хватает теплой одежды, приличной обуви, они заботятся о здоровье друг друга — и с нетерпением ждут встречи.
Она:
«09.10.1933. Атрымала тры твае лісты. Такія яркія, ці ад сібірскага снегу, ад бадзёрасці тваёй ці ад майго чакання. Цяпер жыву магчымасцю зусім блізкай сустрэчы. Калі б цябе пакінулі ў Новасібірску да заканчэння тэрміну, — я зараз жа выехала б да цябе… Напішы мне пра ўсё, маючы на ўвазе толькі адно тое, што нам трэба быць разам — так будзе ярчэй і жыццё, і праца, і радасць. Хочацца ў Сібір, у халодны чысты снег, у свежасць новага нашага жыцця. У мінулым нічога не шкада. Чаму ты не ўзяў ні курткі, ні цёплых бурак? Вось цяпер мерзнеш у чаравіках, і я нічым не магу дапамагчы. Напішы, ці можна даслаць табе пасылку? Толькі напішы так, як у сапраўднасці, а то ты напішаш, што нельга, каб не прычыняць мне клопату. Ведаю я твой родны ўпарты позірк».
Он:
«12.11.1933. Дакладней і цвярдзей хадзіць мне зараз, думаючы пра цябе. Хоць гэта мала, але ведаю, што ты бадзёрая, пачуў цябе пасля бясконца доўгіх дзён і начэй. Дзявятага адказаў на твой ліст ад 26-га, а ўчора атрымаў паштоўку. Увечары позна прыйшла яна да мяне, азорыла мутнаватую ноч, паклікала сёння радаснае сонца… Добра, што зноў стала цёпла, і адтуль, дзе ты, — мяккі, зусім не па-зімоваму, хвалюючы вецер. Ідзеш, усміхаючыся сонцу майму, жмурачыся ад белі. Вох, як сонечна! Адчуваю побач думкі, вочы твае. І ўжо расцвітаюць сінія гарызонты блізкай, неабсяжнай, бязмежнай будучыні».
Она:
«8.11.33. Масква. Дні два я блізкая была да вар’яцтва. Трымалі твае рукі, твае родныя вочы, наша сустрэча. Цяпер пакіну ўсё, абы да цябе, пакліч мяне хутчэй, у любыя абставіны. Сцярплю ўсё, абы разам. Бо так даўно, так доўга без цябе я больш не магу… Як ты там? Так даўно няма ад цябе вестачкі! Заінеў ты ад сцюж, родны мой, холадна табе?.. Сонца снежнага табе, сілы».
Он:
«1933. Як я хачу цябе бачыць! Стагоддзі нібыта ўсталі паміж намі. І клічу цябе кожным рухам, кожнай думкай. І ў клічы ўсё ясней і магутней забываецца сінеча, пырскае з вачэй сіла і бадзёрасць, ярчэйшыя ўсплываюць агні над горадам. Адзін у вялікім пакоі. І праз змрок акна, праз шматкі снегу — твар твой, родны… Няма разлукі ў нас. Добрай табе ночы! Спакою».
Она:
«13.11.1933. Родны мой! Няўжо не атрымаў ты да гэтага часу ніводнага майго ліста? Па-ранейшаму трывожышся аб пашпарце, аб працы маёй… А я ж столькі жадала табе ў лістах спакою і радасці нашай… Цяпер засталося адно — дабіцца таго, каб быць разам. На дарогу патрэбны грошы. Пасля месяца працы ў Белліце яны будуць у мяне, прынамсі, на квіток. Астатняе дасць энергія і вялізнае, як бясконцыя кіламетры да снягоў тваіх, маё жаданне бачыць цябе.
Он:
«20.11.1933. Буркатлівы стары паклаў мне на стол твой ліст. І добрым-добрым здаўся. Вось што ты робіш праз вялізны скрутак прасторы! Сем дзён імчыцца да мяне слова родных вуснаў тваіх. Сем дзён цягнецца яно ў шэрым канверце, каб расцвісці ў мяне ў руках нябачанымі кветкамі нябачаных вясёлак, гарэць не згасаючы. Пятае яно сёння, слова тваё, пяць вялікіх-вялікіх радасцей у адну гэтую дэкаду. Дзявятага — першае, а перад гэтым месяц нясцерпнага чакання, трывогі і разнастайных здагадак. Уначы адчуў, ідучы дадому, што гэта немагчыма. Трэба быць разам нам, а да астатняга праб’ем дарогу».
Она:
«20.11.1933. Так доўга ідуць лісты. Я ведаю толькі тое, пра што думаў, чым дыхаў ты 6-7 дзён таму. А зараз, а ўчора, а ўначы? А ці заўсёды і ўсюды без мяне? Калі ты атрымаеш гэты ліст, я ўжо буду вельмі блізкая да дарогі насустрач табе… Толькі беражы сябе радасным, бадзёрым, здаровым да майго прыезду. Беражы, таму што вельмі цяжка будзе, калі сустрэну цябе з затуманенымі вачыма. Зберажэш? Ведаю, упэўнена як у сабе, і невымерна больш. Родны мой, Аль! Як радасна думаць аб тым, што разам… Хутчэй бы перагартаць пакінутыя дні. У тваім горадзе шмат святла. Ты чытаеш Тэкерэя, працуеш, думаеш, дыхаеш. А мой горад кажа мне — едзь, тады я пакахаю цябе больш і паклічу назад. Зберажы сябе!»
Он:
«21.11.1933. Папярэдзіў цябе тэлеграмай, што сёння балюча і нечакана звалілася вестка аб пераездзе. Выязджаць трэба некалькі паўночней, у Марыінск, за пару дзён зматаўшы пажыткі. А я ўжо жыў думкай убачыць цябе тут, бачыў ужо, разам былі. Такое ўжо нешанцаванне ў жыцці, як кажаш ты… Цяжка, але не згасаюць галасы бадзёрасці, не апускаю я галавы. Сілаю ўсёй кідаюся на дапамогу табе — нашу сустрэчу мы адваюем усё ж такі…
…Чакаю і баюся клікаць цябе сюды ў глуш, у мароз, у малярыю. Баюся за здароўе тваё, за сілу… Не падрыхтавана ж ты ні да шляху, ні да жыцця тут, у якім будзе нямала складанага і цяжкага. Але чамусьці я зусім не адчуваю ні расстання, ні адлегласці паміж намі. Бачу цябе, сустракаю цябе, чакаю тваіх слоў».
Она:
«20.07.34. Мінск. Як мала патрэбна жанчыне. Маленькае слова і родны клопат…
…Апошні ліст твой зноў пра тое, чым я жыла ў Сібіры… І можа быць, невыпадкова: сёння ў сне я зноў была там, блукала па лесе, у багне, пры бурных рэчках і з яснасцю ў думках. Ад таго, што стала пастаянным у маіх днях, менавіта маіх — не нашых, бо гэта толькі жанчыне трэба — гэтыя твае словы бясконцай шчырасці — ветрык не падзьме — словы, якія не паўтараюцца як словы, а пачынаюць жыць жыццём таго, хто вымавіў іх. І адразу адчула трывогу. Адчула твае родныя рукі. Гэта багацце. Як заўсёды. І гэтага нельга нічым парушыць».
Читайте также:
В Минске распродают библиотеку Максима Лужанина и Евгении Пфляумбаум
«В его доме в углу стоял посох Коласа, на столе — рюмка Купалы… Антураж!»
Гигин признался, что «Каласы пад сярпом тваім» исключили из школьной программы по его инициативе
