Vajskovaja słava i biassłaŭje historykaŭ 83

8 vieraśnia 1514 hoda našy prodki pieramahli ŭ adnoj z samych słaŭnych bitvaŭ — pad Oršaj. Na pačatku 90-ch u hety dzień vajskoŭcy prymali ŭračystuju prysiahu na viernaść Biełarusi. Za Łukašenkam śviata stała niefarmalnym, a navat pieraśledavanym.

Videa z prysiahi 1992 hoda na płoščy Niezaležnaści:

Z nahody śviata pieradrukoŭvajem kłasičny artykuł našaha vydatnaha historyka Hienadzia Sahanoviča «Vajskovaja słava i biassłaŭje historykaŭ».

U našaj daŭniaj historyi niama inšaj padziei, jakaja b stała padobnym simvałam i vyklikała stolki ž vostrych batalij, jak bitva pad Voršaj.

Heta vialikaja pieramoha nad namnoha bolšym maskoŭskim vojskam, zdabytaja ŭ abarončaj vajnie, na svaich ziemlach i svajoj ža armijaj, kiravanaj svaim (pravasłaŭnym!) hietmanam.

Pačynalniki biełaruskaj nacyjanalnaj histaryjahrafii bačyli ŭ joj lepšy dokaz histaryčnaj niatojesnaści biełarusaŭ i vialikarusaŭ. A dla historykaŭ rasiejskich, naadvarot, jana była ci nie samaj «niazručnaj» padziejaj, što nijak nie ŭpisvałasia ŭ kancepcyju «adzinaha słavianarasijskaha narodu».

Voś ža staŭleńnie da hetaj bitvy ŭ samoj Biełarusi i vyznačałasia zmahańniem rasijskaha bačańnia ź biełaruskim.

Paśla razhromu «nacdemaŭskaj» histaryjahrafii i ŭstalavańnia savieckaj histaryčnaj daktryny Vorša była tabujavanaj temaj, — da abviaščeńnia dziaržaŭnaha suvierenitetu Biełarusi.

Tolki tady «zabytaja» sieča viarnułasia ŭ padručniki, była acenienaja jak «vialikaja pieramoha» vajaroŭ, što «baranili niezaležnaść svajoj dziaržavy, svaje chaty i siemji». U pieršaj pałovie 1990-ch hadoŭ, pry choć jakoj demakratyi, pra Aršanskuju bitvu ŭ nas pisałasia bolej, čym pra jakuju inšuju padzieju ajčynnaj historyi. I štohod kolkaść publikacyjaŭ pra jaje ŭ pieryjodycy padvojvałasia!

Z prychodam A. Łukašenki dy jaho kursam na reintehracyju z Rasijaj staŭleńnie da bitvy dyjamietralna źmianiłasia.

Miascovyja adepty «tryadzinaruskaści» znoŭ uzialisia ćvierdzić, byccam bitva pad Voršaj nie vartaja i pamiaci, bo była… «bratazabojčaj». Traščanok tak i piša: vojny Maskvy suprać VKŁ «nielha pradstaŭlać jak biełaruska-ruskija sutyknieńni, u jakich ruski bok byŭ ahresaram», heta — «złamysnaja falsifikacyja!» Dyk kim ža tady byŭ «ruski bok» u raspačatych im ža vojnach?

Dla ciapierašnich trubaduraŭ «Vialikaj Rasii», jak i dla ich idejnych ajcoŭ z XIX st., miežy «ruskaha» naroda vyznačała pravasłaŭje, tamu, maŭlaŭ, ahresija Maskvy suprać Vialikaha Kniastva była spraviadlivaj baraćboj za «ŭźjadnańnie» ziamiel Rusi ŭ adnoj dziaržavie.

Ale akurat Aršanskaja bitva i buryć padobny tezis pra pravasłaŭje jak padstavu taho «adzinstva» dy spraviadlivy charaktar vojnaŭ «za ŭźjadnańnie».

Voś ža ŭ ChVI st. dla našych prodkaŭ było naturalnym nie tolki pomnić pra pieramohu pad Voršaj, ale i hanarycca joju. Pravasłaŭny letapisiec dziakavaŭ hietmanu Astrožskamu za toje, što jaho starańniami «maskoŭskaha voraha pabili», i staviŭ maskavitaŭ u adzin šerah z busurmanami.

U epochu žorstkaha supraćstajańnia z Maskvoju sieču 1514 hodu časta zhadvali ŭ hieraičnym kantekście, nazyvajučy «vialikaj bitvaj Aršanskaj». Padzieja, jakaja ŭžo tady nabyła simvaličnaje značeńnie, vartaja taho, kab być klučavym topasam biełaruskaha nacyjanalnaha naratyvu. Tamu epihony zachodnierusizmu i starajucca lubym čynam zatušavać ci marhinalizavać jaje. To ćvierdziać, byccam armiju Astrožskaha składała tolki polskaja i litoŭskaja šlachta, a biełarusy kali i byli, dyk «padniavolnyja», to što bitva nie mieła anijakaha značeńnia…

Nichto nie skaža dakładna, jakuju častku pieramožnaha vojska składali vieršniki ź Biełarusi, ale heta nie maje pryncypovaha značeńnia.

Pryncypovy fakt masavaha ŭdziełu ŭ bitvie pravasłaŭnaj biełaruskaj šlachty (a pad Voršu pryjšło paspalitaje rušańnie z usich ziemlaŭ VKŁ!) i toje recha, jakoje jana vyklikała ŭ tahačasnaj Biełarusi. Šlachta ž (a jana pa vyznačeńni nie byvała «padniavolnaj») niezaležna ad etničnaha pachodžańnia ličyła VKŁ svajoj dziaržavaj i baraniła, bo daražyła jaho palityčnym ładam.

Što ž da značeńnia, to choć pieramoha i nie stała vyrašalnaj u vajnie, jana spyniła maštabny nastup maskoŭskaj armii ŭhłyb kraju i dapamahła vyzvalić harady Ŭschodniaj Biełarusi, a ŭ dalejšym — i paspryjała razvału niebiaśpiečnaha vajennaha aljansu Maskvy ź impieryjaj Habsburhaŭ, jaki pahražaŭ isnavańniu VKŁ.

Tak što pafasnyja słovy padručnika pra abaronu suvierenitetu zusim nie biespadstaŭnyja.

Mienavita bitvie pad Voršaj vypała asablivaja rola ŭ farmavańni sučasnaj biełaruskaj tojesnaści.

Nivodnaja inšaja padzieja nie vyklikaje takoha kanfliktu identyčnaściaŭ — biełaruskaj i rasijskaj. U staŭleńni da jaje i vyjaŭlajecca, chto kim siabie identyfikuje. Dla adnych heta «śviataja bitva za Baćkaŭščynu», dla druhich — «epizod unutryruskaj mižusobicy». I źvieści ich niemahčyma.

Hienadź Sahanovič, hazieta «Svaboda» (2008)