U vyniku kamercyjnych prajektaŭ u Miensku rujnujucca ci ŭžo źniščanyja biascennyja śviedčańni staradaŭniaj biełaruskaj historyi i kultury. A ci zastajecca choć niejkaja mahčymaść viarnuć pieršasny vyhlad Vierchniaha horadu i Nižniaha rynku ź Niamihaj?
Specyjalisty adzinadušnyja: u vyniku realizacyi prajektu tak zvanaha «adnaŭleńnia» histaryčnaj častki Miensku najbolš paciarpieŭ Vierchni horad, a taksama rajon vulicy Niamihi.
Vierchni horad – heta sučasnaja płošča Svabody i kvartały niešmatlikaj staradaŭniaj zabudovy, abmiežavanyja z uschodu rakoj Śvisłačču, z zachadu – vulicami Ramanaŭskaja Słabada i Haradzki Vał, z poŭnačy – Niamihaj i z poŭdnia – vulicaj Internacyjanalnaj.
Praktyčna va ŭsich zhadanych miescach zafiksavanyja vypadki nieabhruntavanaha znosu histaryčnych budynkaŭ i źmieny landšaftu, a taksama azdableńnie horadu sučasnymi parkinhami, ofisnymi i handlovymi budynkami.
Šerah ekspertaŭ ličać, što Vierchni horad užo bieznadziejna źniščany, inšyja ž vierać u mahčymaść jaho «reinkarnacyi». Historyk architektury Siarhiej Chareŭski maje ŭłasnaje bačańnie, jak raźviazać prablemu.
Chareŭski: «Što tyčycca Niamihi, to, pieradusim, – heta razbor usiaho, što było nabudavana za apošnija 20 hadoŭ. Uznaŭleńnie pryrodnaha, histaryčnaha landšaftu, stvareńnie parkavaj zony ad skryžavańnia vulicaŭ Miaśnikova i Niamiha da nabiarežnaj Śvisłačy. Vierahodna – adkryćcio Niamihi, bo ŭ takim vypadku trymać jaje ŭ kalektary asablivaha sensu niama. Dziela hetaha treba: razabrać parkinh, Dom madelaŭ i kolišni «Biełpramprajekt» architektara Špihielmana 1972 hodu pabudovy. Paśla taho, jak hetyja absalutna čužyja, niesumaštabnyja abjekty buduć razabranyja, my ŭsie achniem – jakaja pryhožaja Niamiha! I absalutna nie ŭjaŭlaju, kab chto navat sa zvyčajnych ludziej nazvaŭ by hmach žyłoha domu na Niamizie pryhožym. Heta taksama treba prybrać. U vyniku – źviažucca vizualnyja poviazi Rakaŭskaha pradmieścia, Vierchniaha horadu i Trajeckaha pradmieścia. U centry horadu my atrymajem volnuju prastoru, što, biezumoŭna, budzie kudy bolš kaštoŭna ŭ sacyjalnym i ekalahičnym sensach. Heta budzie vydatnaje raźviazańnie isnujučaj prablemy».Architektar Uładzimier Papruha, jaki apiekavaŭsia Vierchnim horadam i jak inspektar pa achovie historyka‑kulturnaj spadčyny Mienharvykankamu, i jak niezaležny ekspert, hetaksama schilny vieryć, što Niamihu jašče možna ŭratavać. Stary horad musić skinuć «navałač», jakuju jamu naviazali niekampetentnyja ludzi.
Papruha: «Ja hetaj pracaj zajmajusia šmat hadoŭ. I napracoŭka prapanovaŭ idzie paralelna z pracesam, jaki adbyvajecca na siońniašni dzień. U pryncypie ŭsio pakazvaje na toje, što hetaja terytoryja ŭ histaryčnym centry, na jakoj adbyvajecca ŭvieś toj bałahan, rana ci pozna budzie ŭsio ž pastupova ačyščacca ad usioj hetaj navałačy, i histaryčny centar paprostu skinie ź siabie ŭsiu jaje. I tady možna budzie stavić pytańnie ab tym, što histaryčny centar zažyvie ŭ svaim narmalovym histaryčnym farmacie. Da taho ž, jość absalutna ŭsie mažlivaści vielmi racyjanalna raźmiaścić tyja ž parkinhi, ale nie ŭ histaryčnym centry, jak heta ciapier robicca, to bok na kožnych kankretnych placach i placovačkach, kudy jany prosta nie sadziacca, a raźmiaścić pa perymery histaryčnaha centru, na mahistralach ahulnaharadzkoha značeńnia. I płoščaŭ dla tych ža samych investaraŭ, bonusaŭ ŭ hetaj spravie mahło b być značna bolš».A voś u architektara Lavoncija Zdanieviča aptymizm nakont viartańnia Miensku histaryčnaj spadčyny strymany. Spadar Zdanievič na ŭłasnym dośviedzie pierakanaŭsia: ciapierašnija ŭłady najmieniej prysłuchoŭvajucca da taho, što dumaje z hetaj nahody hramadzkaść.
Zdanievič: «Ja byŭ inicyjataram, kab pierahledzieć budaŭnictva «vysotki» na starym Zamčyščy, jakuju ciapier prajektujuć (maju na ŭvazie tuju vysotku, jakuju majucca zbudavać pobač ź pieršaj vysotkaj pa Mašerava, jakaja bližej da mostu, da Niamihi). Heta ja inicyjavaŭ jak siabra hramadzkaj rady (jana za čas usiaho isnavańnia źbirałasia ŭsiaho dva razy). I atrymałasia bolšaść pierakanać, što treba pierahledzieć hety prajekt. A niadaŭna daviedaŭsia: prajektujecca vysotka jašče bujniejšaja, čym taja, jakuju my byccam užo adchilili. Voś tak atrymlivajecca. U lubym vypadku jana zalezła plamaj svajoj na staryja padmurki Staroha horadu, što vielmi, kaniešnie, drenna. Ja vam heta kažu da taho, kab było zrazumieła: što siońnia maje mahčymaść zrabić hramadzkaść?! Praktyčna ničoha. Bo heta kamercyjnyja intaresy, intaresy tych čynoŭnikaŭ, jakija hetyja pytańni vyrašajuć. I napeŭna, nie biaspłatna dla siabie».U histaryčnym centry Miensku skancentravanaja asnoŭnaja častka architekturnych pomnikaŭ horada. Ale ci nie daviadziecca ŭ chutkim časie kazać pra heta z udakładnieńniem u minułym časie?
Adnaŭleńnie (abo rehieneracyja) raniej razuburanych histaryčnych centraŭ haradoŭ – źjava ŭ śviecie niaredkaja. Samy blizki da biełarusaŭ prykład – adnaŭleńnie “Stareho Miasta” ŭ Varšavie paśla vajny. Tady pa ŭsioj Polščy na vulicach i va ŭstanovach stajali skarbonki, kudy hramadzianie źbirali achviaravańni na adnaŭleńnie tatalna źniščanaha ŭ vajnu Staroha centru Varšavy. Adnaŭlalisia staryja centry i ŭ šerahu niamieckich haradoŭ. U Niamieččynie hety praces praciahvajecca i ŭ našy dni. Letaś u Drezdenie była ŭračysta adkrytaja tak zvanaja Maryjen kirchie – luteranski chram vyšynioj 98 metraŭ, jakoha nie isnavała z časoŭ vajny. Jaho adbudoŭvali na dziaržaŭnyja i hramadzkija hrošy 12 hadoŭ. Adnym ź inicyjataraŭ zboru hrošaj na adnaŭleńnie hetaha baročnaha šedeŭru byŭ syn anhielskaha lotčyka, jaki ŭ vajnu bambiŭ Drezden.
