Hutarka z palitolaham Dzianisam Mieljancovym pra sučasnuju Ameryku i ŭpłyŭ jaje zamiežnaj palityki na sytuacyju ŭ Biełarusi.
«Naša Niva»: Pačniom z taho, što vyjaśnim, čym usio ž jość Ameryka siońnia?
Dzianis Mieljancoŭ: Heta niedzie banalnaja fraza, ale ZŠA – heta adzinaja zvyšdziaržava ŭ śviecie, jakaja zastałasia paśla raspadu Savieckaha Sajuzu, tamu na Ameryku ŭskładajecca šmat adkaznaści. Padčas chałodnaj vajny ZŠA adyhryvali rolu svojeasablivaha flahmana demakratyi, na jaki aryjentavalisia demakratyčnyja albo tyja, jakija chacieli b stać demakratyčnymi, krainy. Paśla padzieńnia žaleznaje zasłony krainy byłoha saclahieru taksama stali aryjentavacca na Ameryku. Ź inšaha boku, sytuacyja, kali Złučanyja Štaty zastalisia adzinaj zvyšdziaržavaj, ciahnie za saboj aktyvizacyju ichnaj zamiežnaj palityki, što stavić adnoj sa svaich metaŭ pierafarmatavańnie mižnarodnaj systemy, zychodziačy z amerykanskich standartaŭ. U systemie, dzie adsutničaje balans siłaŭ, Ameryka časta dziejničaje pa-za mižnarodnymi režymami i šmatbakovymi pracedurami.
Hetkija dziejańni vyklikajuć šmat pretenzijaŭ. Adsiul i takaja źjava, jak antyamerykanizm i častkova antyhlabalizm, bo hlabalizacyja prachodzić taksama zbolšaha pavodle amerykanskich standartaŭ.
Ameryka karystajecca niesumniennym davieram z boku apazycyi
«NN»: Što ž tady takoje ZŠA dla Biełarusi?
DzM: Tut zaležyć ad taho, što majem naŭviecie pad terminam Biełaruś. Kali my havorym pra aficyjny Miensk, dyk ZŠA ŭjaŭlajucca jak hiehiemon, jaki sprabuje padparadkavać sabie niezaležnyja i svabodalubivyja dziaržavy. ZŠA, takim čynam, stanoviacca vobrazam voraha, jaki musić kansalidavać biełaruskaje hramadztva. Taki vorah karysny, kali ŭładzie treba na kahoś śpisać svaje abmyłki va ŭnutranaj palitycy, patłumačyć abmiežavańnie pravoŭ i svabodaŭ i h.d.
Kali my havorym pra niezaležnaje hramadztva, dyk, naturalna, Złučanyja Štaty zastajucca ŭzoram pabudovy demakratyčnaj dziaržavy. Takim uzoram taksama mahła b vyhladać Eŭropa, adnak treba pamiatać, što ZŠA, u adroźnieńnie ad Eŭropy, zaŭždy pravodzili bolš žorstkuju i paśladoŭnuju palityku što da padtrymki apazycyi i nikoli nie sprabavali iści na sastupki biełaruskim uładam, jakija mahli b naškodzić demakratyčnamu hramadztvu. Tamu Ameryka karystajecca niesumniennym davieram z boku apazycyi.
Antyamerykanizm padahrajuć lidery tradycyjnych hramadztvaŭ
«NN»: Źjava antyamerykanizmu, jakaja šyrycca ŭ śviecie, što heta takoje? Čamu navat siarod biełaruskaje demakratyčnaje hramady isnujuć pačatki hetaj źjavy? Ci antyamerykanizm achapiŭ usie płasty biełaruskaha nasielnictva?
DzM: Kali ŭ šyrokim kantekście brać na razhlad takuju źjavu, jak antyamerykanizm, to jana karenicca ŭ sučasnaj kanfihuracyi systemy mižnarodnych dačynieńniaŭ – adzinaja zvyšdziaržava – i ŭ vyklikach hlabalizacyi. Adnapalarnaść viadzie da pašyreńnia ŭpłyvu ZŠA na suśvietnyja pracesy i prysutnaści amerykanskich intaresaŭ paŭsiul na planecie. Naturalna, što heta vyklikaje procidziejańnie z boku tradycyjnych hramadztvaŭ, lidery jakich stračvajuć svaju ŭładu ŭ novych umovach. A z druhoha boku – takija dziejańni nie zadavalniajuć inšyja centry siły, takija jak Kitaj ci Eŭrapiejski Źviaz.
Niahledziačy na toje, što Eŭropa i ZŠA raźvivajucca ŭ miežach adnoj cyvilizacyi i padzialajuć adzinyja kaštoŭnaści, u ich zusim rozny pohlad na śviet i sposaby praviadzieńnia zamiežnaj palityki. Majecca na ŭvazie supraćpastaŭleńnie unilateralizmu (adnabakovaści) ZŠA i multylateralizmu (šmatbakovaści) EZ.
Što datyčyć Biełarusi, to biełaruski antyamerykanizm składajecca z kanfliktu kaštoŭnaściaŭ, zajzdraści i reliktaŭ śviadomaści času chałodnaj vajny. Jon kultyvujecca jak instrument kansalidacyi hramadztva va ŭmovach deklaravanaha varožaha atačeńnia.
Što da antyamerykanizmu ŭ demakratyčnym asiarodku, dyk jon uźnikaje, mahčyma, dziela najaŭnaści ŭ roznych palityčnych subjektaŭ roznych aryjenciraŭ. Peŭnyja koły apazycyi aryjentavanyja na Ameryku, inšyja – na Eŭropu, u jakoj tyja ž kaštoŭnaści, ale druhija šlachi ich realizacyi, tamu, naprykład, sacyjalnaja palityka eŭrapiejskich krainaŭ bolš pryvabnaja, skažam, dla našych sacyjał-demakrataŭ, čym palityka administracyi Buša. Ale tut my kažam pra antyamerykanizm inšaha kštałtu čym toj, jaki prapahanduje BT i inšyja dziaržaŭnyja ŚMI.
ZŠA nia majuć u Biełarusi žyćciovych intaresaŭ
«NN»: Ci byŭ u Ameryki kali-niebudź realny šaniec niejak istotna paŭpłyvać na historyju Biełarusi?
DzM: Kali mieć na ŭvazie naŭprostavy ŭpłyŭ, dyk tut vielmi ciažka ab niečym havaryć, bo ZŠA maje niebahaty instrumentar upłyvu na biełaruskuju palityku. Kali my ŭvohule havorym pra vonkavy ŭpłyŭ na Biełaruś druhoj krainy, to tut možna pryhadać tolki Rasieju, ale taksama z ahavorkami. I ŭ druhoj pałovie 90-ch, i na pačatku novaha stahodździa Štaty raspačynali niekalki palityčnych demaršaŭ što da Biełarusi (pryhadajem chacia b «Akt ab demakratyi ŭ Biełarusi»), ale jany nie dali plonu. Vidać, heta praz toje, što ZŠA nia maje ŭ Biełarusi žyćciova važnych intaresaŭ. Kali b jany mielisia, dyk i palityka Biełaha domu adnosna Biełarusi była b bolš metanakiravanaja i, hałoŭnaje, efektyŭnaja. Jany nie hatovyja pakul całkam uciahvacca ŭ vyrašeńnie biełaruskaha pytańnia.
«NN»: Kaliści hučali mierkavańni, što praz amerykanskija bambiožki Juhasłavii zachłynułasia antyłukašenkaŭskaja kampanija 1999 hodu...
DzM: U 1999 h. napiaredadni kosaŭskaj vajskovaj kampanii biełaruskija ŭłady sami vielmi dobra papracavali, kab nia dać adbycca alternatyŭnym vybaram: byli praviedzienyja kadravyja pierastanoŭki va ŭradzie, pierarehistracyja arhanizacyjaŭ i h.d. Kosaŭskaja kampanija tolki paspryjała tamu, što ŭvaha mižnarodnaj hramadzkaści była adciahnutaja ad Biełarusi. U hetych umovach ułady zdoleli chutka i biez zališniaha rozhałasu raspravicca sa svaimi palityčnymi apanentami.
Ja nia baču naŭprostavaj zaležnaści pamiž administracyjaj Buša i cenami na naftu
«NN»: Mnohija palitolahi ličać, što zavobłačnyja ceny na naftu apošnija hady źviazanyja z personaj Buša-małodšaha, jaki nibyta adlustroŭvaje intaresy naftavaha łobi. Na vysokich cenach na naftu ŭ mnohim i trymajecca biełaruski ekanamičny cud.
DzM: Ja nia baču naŭprostavaj zaležnaści pamiž administracyjaj Buša i cenami na naftu. Ceny na naftu zaležać u pieršuju čarhu ad palityčnaj stabilnaści naftanosnych rehijonaŭ i bieśpierapynnych jaje pastavak. Lubyja vajskovyja dziejańni na Blizkim ci Siarednim Uschodzie aŭtamatyčna viaduć da ŭzrastańnia cenaŭ na enerhanośbity.
«NN»: O'kiej. Ale niechta ž prymaŭ rašeńnie pra pačatak vajny ŭ Iraku?
DzM: Nia varta spraščać matyvacyi amerykanskaj administracyi. Miarkuju, što vysokaja cana nafty zachavajecca, pakul ZŠA nia zdolejuć kančatkova stabilizavać sytuacyju ŭ Iraku i zabiaśpiečyć tym samym bieśpieraškodnyja pastaŭki nafty.
Biełaruskaja dyjaspara ŭ ZŠA tradycyjna padtrymlivaje Respublikanskuju partyju
«NN»: Biełaruskaja dyjaspara ŭ ZŠA tradycyjna padtrymlivaje Respublikanskuju partyju na vybarach. Ci adpaviadaje heta nacyjanalnym intaresam Biełarusi na siońniašnim etapie?
DzM: Ja, pa ščyraści, nia vieru, što padtrymka ci niepadtrymka dyjasparaj respublikanskaj administracyi niejkim čynam adbivajecca na palityčnaj sytuacyi ŭ Biełarusi ci na padtrymcy apazycyi z boku nasielnictva. Pieravažnaja bolšaść biełarusaŭ naŭprost nia viedaje pra isnavańnie zhurtavanaj biełaruskaj dyjaspary i tym bolš nie cikavicca jejnymi palityčnymi prychilnaściami. Tamu ŭpłyŭ na hramadzkuju dumku faktaru padtrymki abo niepadtrymki kahości biełaruskaj dyjasparaj nia varta pierabolšvać.
ZŠA zastajucca pryciahalnymi dla maładych demakratyjaŭ
«NN»: Ci musić Biełaruś iści, jak toj kazaŭ, «u farvatery amerykanskaj palityki» paśla demakratyčnych pieraŭtvareńniaŭ u našaj krainie?
DzM: Heta pytańnie aryjenciraŭ tych palitykaŭ, jakija pryjduć da ŭłady ŭ Biełarusi. Złučanyja Štaty na siońnia zastajucca adzinaj superdziaržavaj z demakratyčnym ładam kiravańnia. Tamu jany zastajucca pryciahalnymi dla maładych demakratyjaŭ, takich, jak dziaržavy Ŭschodniaj Eŭropy. Adnak aktyŭnaja zamiežnaja palityka ZŠA, jakaja imkniecca vyjści pa-za miežy mižnarodnych režymaŭ i šmatbakovych pracedur (AAN, ABSE, navat NATO), vyklikaje šmatlikija pytańni. Da taho ž isnujuć inšyja prykłady paśpiachovaha raźvićcia ŭ miežach demakratyčnych instytutaŭ. Ja maju na ŭvazie Eŭropu, jakaja pastupova pieratvarajecca ŭ surjoznuju palityčnuju siłu. Jana bližejšaja da nas i hieahrafična, i histaryčna, i kulturna. Mabyć, na jaje varta aryjentavacca.
«NN»: Ci moža bližejšym časam niechta pierachapić suśvietnuju hiehiemoniju Štataŭ?
DzM: U najbližejšaj perspektyvie (da dziesiacihodździa) heta praktyčna niemahčyma. Na piaty ZŠA nastupaje Kitaj, jaki maje vializny patencyjał, najpierš ludzki, jaki budzie pašyracca. Ciapier Kitaj pakul što nia stavić pierad saboj ekspansijnych metaŭ, jon budzie naroščvać svaju ekanamičnuju mahutnaść. Paśla taho jak Kitaj ździejśnić kompleksnuju madernizacyju, jon pačnie aktyŭna kankuravać sa Złučanymi Štatami i ŭ inšych sferach. U ekanamičnym planie najmahutniejšym kankurentam ZŠA ciapier jość Eŭrapiejski Źviaz.
«NN»: Dyk a čamu Ameryka moža stracić hetaje suśvietnaje liderstva?
DzM: Heta moža być sytuacyja, kali Ameryka zahraźnie ŭ vajskovych kanfliktach. Jany mohuć surjozna padarvać jaje moc.
Vojny mohuć paprostu nadakučyć amerykanskamu hramadztvu, i nastupnaja administracyja budzie vymušana pravodzić palityku izalacyjanizmu i zajmacca vyrašeńniem svaich ułasnych prablemaŭ.
□
Bolej na temu:
procilehłyja mierkavańni par ZŠA i ich upłyŭ na śviet i Biełaruś čytajcie na pałosach "Kamentaroŭ i mierkavańniaŭ" ŭ №39 "Našaj Nivy".
Na hetu temu hł. taksama:
Ci jość alternatyva daminacyi ZŠA? Tak. Heta chaos, – miarkuje Ŭołter Raseł Mid.
Ameryka ničym nia lepšaja za inšyja imperyi. Svoj ułasny teraryzm Ameryka nazyvaje baraćboj z teraryzmam, – kaža amerykanski dysydent numar adzin Naam Chomski.
Ameryka, Ameryka… Procilehłyja mierkavańni pra ZŠA i ichny ŭpłyŭ na śviet i Biełaruś.
