Jeŭropa pavinnaja być hatovaj da taho faktu, što Łukašenka budzie pieramožany. Piša Pavał Demieš, dyrektar adździaleńnia Centralnaj i Uschodniaj Jeŭropy German Marshall Fund (ZŠA).
Z pryčyny praciahu surjoznych parušeńniaŭ pravoŭ čałavieka režymam Łukašenki ŭ krasaviku 2010 hodu Parłamienckaja Asambleja Rady Jeŭropy vyrašyła spynić kantakty vysokaha ŭzroŭniu z uładami Biełarusi. Hetaje rašeńnie ŭmacavała razumieńnie taho, što
palityka ES pa ŭciahvańni Łukašenki pravaliłasia i nie pryviała da libieralizacyi jaho aŭtakratyčnaha režymu ci da realnaha supracoŭnictva z supolnaściu demakratyj.
Hetaja palityka była zapuščanaja amal dva hady tamu — u 2008, kali lidery Jeŭrapiejskaha Sajuza ŭ adkaz na vyzvaleńnie palityčnych źniavolenych, pryznanych mižnarodnaj supolnaściu, źniali raniej nakładzienyja sankcyi z klučavych fihur Minska. Lidery krain — čalcoŭ ES sumiesna z novym, postlisabonskim kiraŭnictvam pierahledziać svaju palityku ŭ dačynieńni da Biełarusi ŭvosień 2010, ale bolšaść naziralnikaŭ sumniajucca, što budzie adnoŭlenaja palityka strohaha vykanańnia ŭmovaŭ u abmien na sustrečnyja kroki ŭ dačynieńni da biełaruskaha režymu.
U vyniku Łukašenka praciahnie blefavać i stryhčy kupony, karystajučysia adsutnaściu zładžanaj, efiektyŭnaj palityki ES. Tym časam 10 miljonaŭ čałaviek, jakija žyvuć u hetaj postsavieckaj krainie, buduć nieści ciažar apošniaj dyktatury Jeŭropy i stračvać vieru ŭ salidarnaść i padtrymku siamji zachodnich demakratyj.
Ustojlivaść ŭłady Alaksandra Łukašenki
Kaniec ŭłady
Kab kiravać, jamu nie patrebnaja palityčnaja partyja; zamiest hetaha jon naniaŭ palicyju, urad i «parłamient», jakija źjaŭlajucca tolki pryładami ŭ jaho rukach. Spytajcie siaredniaha biełarusa, chto źjaŭlajecca prem'
Aburalnyja źmieny zakanadaŭstva dazvalajuć Łukašenku zastavacca na viaršyni ŭładnaj struktury ciaham nieakreślena doŭhaha terminu i kiravać sacyjalnym, ekanamičnym i palityčnym žyćciom krainy z dapamohaj hihanckaj ideałahičnaj mašyny i zasnavanaj na strachu sistemy kantrolu.
Lubyja sproby kinuć vyklik jaho sistemie biaźlitasna spyniajucca: apanientaŭ vyhaniajuć z pracy, źbivajuć, sadžajuć u turmy, rujnujuć ich reputacyju, a niekatoryja «źnikajuć», jak heta było dziesiać hadoŭ tamu.
pryznačyŭšy dvaich svaich darosłych synoŭ na važnyja pasady i dazvalajučy šaścihadovamu niezakonnamu synu (dziciaci, maci jakoha staranna chavajuć ad publiki), supravadžać jaho pry vykanańni dziaržaŭnych funkcyj, uklučajučy vajennyja parady, dzie jon apranuty ŭ vajennuju formu, jak i jaho hordy baćka, i padčas mižnarodnych aficyjnych vizitaŭ (uklučajučy sustreču z Papam Rymskim u minułym hodzie ŭ Vatykanie).Hety samaŭpeŭnieny «pravasłaŭny ateist» nie baicca parušać navat tradycyjnyja maralnyja praviły,
Adna z samych nievierahodnyja rysaŭ režymu Łukašenki — heta vybary, što pravodziacca ŭ krainie,niavažna — miascovyja, parłamienckija ci prezidenckija. Vybary chacia i pravodziacca, ale znachodziacca pad poŭnym kantrolem i kiraŭnictvam prezidenta, jaki stvaryŭ mif i dziaržaŭnuju ideałohiju, pavodle jakich tolki jon zdolny harantavać stabilnaść, paradak, niezaležnaść i dabrabyt biełarusaŭ.
Jamu prosta naplavać na mižnarodnyja standarty ŭ halinie vybaraŭ i na krytyku mižnarodnych orhanaŭ. Mudrahielistaja, praktyčna rytualizavanaja vybarčaja sistema, jakaja charaktaryzujecca šyrokamaštabnymi manipulacyjami i machlarstvam, dasiahnuła taho punktu, što zastajecca tolki ździŭlacca, čamu jaho ŭvohule turbujuć vybary, chaj navat i prezidenckija.
Jany padobnyja da šaradaŭ, ale trymajuć dziaržaŭnuju mašynu Łukašenki ŭ pastajannym napružańni, dazvalajuć jamu zachoŭvać kantrol i abaraniać vybranyja orhany ad krytyki. I z pryčyny, što narod čuŭ ab vybarach u susiednich krainach, Łukašenka, mahčyma, adčuvaje nieabchodnaść załahodzić narod, imitujučy svabodnyja vybary.
Miascovyja vybary, praviedzienyja ŭ krasaviku 2010, byli farsam, jaki jašče raz paćvierdziŭ biezzakońnie ŭ Biełarusi. Blizkija prezidenckija vybary, jakija pavinnyja adbycca ŭ kancy hetaha hoda ci ŭ pačatku 2011 (u zaležnaści ad nastroju Łukašenki), užo demanstrujuć viadomyja rysy — zapałochvańnie i aryšty žurnalistaŭ i lideraŭ hramadzianskaj supolnaści, žorstkija razhony mirnych demanstracyj, sudovy pieraśled i h.d. Kožny kandydat, jaki vyrašaje kinuć vyklik «baćku nacyi» ŭ jaho hulni ŭ pieraabrańnie, pavinien być hatovy zapłacić surjoznuju canu — zapałochvańnie, fizičny napad i navat turemnaje źniavoleńnie.
Na dadzieny momant kala dziesiaci biełarusaŭ abviaścili, što buduć kandydatami ŭ niebiaśpiečnaj vybarnaj ruletcy, u toj čas jak Łukašenka hatovy «słužyć narodu» na praciahu piataha terminu i pieścić syna Kolu da taho dnia, kali toj zmoža stać jaho pierajemnikam.
Składanaja hulnia Łukašenki na mižnarodnaj arenie
Ciažka nie pryznać, što Łukašenka — majstar manipulacyjaŭ nie tolki ŭnutry krainy, ale i na mižnarodnaj arenie. Niadziva, što asnoŭnaj metaj jaho mižnarodnaj palityki źjaŭlajecca padtrymka i padaŭžeńnie jaho ŭłady nad krainaj.
Łohika biełaruskaj zamiežnaj palityki prostaja: tyja, chto dapamahajuć Łukašenku zastavacca la ŭłady, atrymlivajuć ad hetaha prybytak; tyja, chto nie dapamahaje, ihnarujucca abo płaciać za heta, niavažna, biełarusy jany abo zamiežniki.
Łukašenka pamianiaŭ svaje pohlady i z žorstkaha krytyka raspadu Savieckaha Sajuza i prapahandysta kancepcyi abjadnańnia z Rasijaj pieratvaryŭsia ŭ rašučaha zmahara za biełaruskuju niezaležnaść, asabliva ad taho času, kali zrazumieŭ, što «vialiki brat» moža i nie harantavać jaho doŭhačasovuju budučyniu.
Choć Biełaruś była adzinaj krainaj, vyklučanaj z Rady Jeŭropy (u 1997) praź jaje aŭtarytarnuju palityčnuju sistemu, u ekanamičnych i sacyjalnych adnosinach jana była bolš raźvitaja, čym inšyja postsavieckija krainy, što dazvalała Łukašenku zachoŭvać papularnaść siarod dosyć vialikaj častki nasielnictva (choć nasamreč niemahčyma vyznačyć, jakoj była padtrymka).
Da honaru Łukašenki, jon vydatna zrazumieŭ, jak prystasavacca da siońniašniaha šmatpalarnaha śvietu. Paradaksalna, ale jon zmoh vykarystać ciapierašnija hieapalityčnyja zruchi, uklučajučy suśvietny ekanamičny kryzis, na svaju karyść, padkreślivajučy stabilnaść i biaśpieku ŭ Biełarusi ŭ paraŭnańni ź inšymi krainami. Jon ubačyŭ, što raniej samaŭpeŭnieny i mahutny Zachad siońnia zaniaty mnohimi prablemami, i spraviadliva zaklučyŭ, što demakratyzacyja na ŭschodzie Jeŭrapiejskaha kantynienta siońnia daloka nie taki značny punkt paradku dnia, jak raniej.
Z peŭnaj dolaj spraviadlivaści jon zajaŭlaje, što demakratyčnyja praryvy ŭ niekatorych krainach postsavieckaj prastory nie pryviali da roskvitu ci bolšaj jasnaści ŭ pierśpiektyvach dałučeńnia da jeŭrapiejskich strukturaŭ. Jon taksama bačyć, što znoŭ naporystaja Rasija źmianiłasia, sutyknułasia sa svaimi ŭłasnymi prablemami i bolš nie źjaŭlajecca takoj «ščyraj i braterskaj», jak raniej.
Jak bujny fieadał, zdolny adnaasobna prapanoŭvać vyhadnyja pahadnieńni, Łukašenka
Biełaruś jak vyklik Jeŭrapiejskamu sajuzu
Niama nijakaha sumnieńnia, što Biełaruś źjaŭlajecca asablivym vyklikam dla tych, chto vyznačaje palityku ES, jak na jeŭrapiejskim, tak i na nacyjanalnym uzroŭniach. Navat pry ŭsim bahatym dośviedzie Jeŭrapiejskaha sajuza pa demakratyzacyi i intehracyi postkamunistyčnych nacyj u ES, Biełaruś Alaksandra Łukašenki źjaŭlajecca unikalnym vypadkam, jaki prajaŭlaje doŭhačasovy supraciŭ umovam Zachadu i jaho palitycy bizuna i piernika.
Nadzieja na palapšeńnie ŭ pošuku bolš efiektyŭnaj palityki demakratyzacyi adnosna Biełarusi, u pryvatnaści, u nadańni bolšaj ŭvahi dumcy novych krain — čalcoŭ ES, nie spraŭdziłasia. Mašyna Łukašenki taksama zmahła niejtralizavać vonkavy ŭpłyŭ demakratyčnaha raźvićcia troch susiednich krain — Polščy, Litvy i Łatvii — a taksama Ukrainy, ź jakoj Biełaruś maje ahulnuju historyju i ciesnyja suviazi.
Doŭhaja stahnacyja pryviała tvorcaŭ jeŭrapiejskaj palityki da sprečnaha rašeńnia dvuchhadovaj daŭniny pačać dyjałoh z «apošnim dyktataram Jeŭropy» ŭ nadziei na toje, što nieabaronieny ad cisku Rasii i ekanamičnaha kryzisu Łukašenka vymušany budzie dać start pracesu libieralizacyi i adkryć Biełaruś dla bolš ščylnaha ekanamičnaha i palityčnaha supracoŭnictva z Zachadam. U toj ža čas ES źviedaŭ hłybokija źmieny ŭ suviazi z ratyfikacyjaj Lisabonskaj damovy i ŭnutranych finansavych pierturbacyjaŭ. Novy kiraŭnik jeŭrapiejskaj mižnarodnaj palityki sprabuje kansalidavać zamiežnuju palityku i adkryć dla Jeŭropy mahčymaść dziejničać u hłabalizavanym śviecie i, u pryvatnaści, u svaim najbližejšym susiedstvie. U
Raspaŭsiudžanyja arhumienty skieptykaŭ, jakija admaŭlajuć mahčymuju źmienu «łukašyzmu», nastupnyja:
1) Stanovišča Biełarusi ŭ jeŭrapiejskaj struktury. U dumkach tych, chto vystupaje za praciah ciapierašniaj palityki, heta maładaja postsavieckaja dziaržava siaredniaha pamieru, jakaja chaj i kirujecca žaleznym kułakom i pakutuje ad istotnaj mižnarodnaj izalacyi, demanstruje adnosnyja roskvit i stabilnaść i nie ŭjaŭlaje asablivych pahroz dla ES abo rehijonu. Biełaruś važnaja dla ES jak tranzitny maršrut dla rasijskich enerhanośbitaŭ, a taksama praź dziaržaŭnyja kampanij, jakija mohuć być u toj ci inšaj formie pryvatyzavanyja z pryčyny niepłaciežazdolnaści biełaruskaj centralizavanaj ekanamičnaj madeli. Kali paraŭnać stupień intehracyi Biełarusi z Zachadam i sa strukturami, u jakich daminuje Rasija praz dvaccać hadoŭ paśla padzieńnia Bierlinskaj ściany i nastupnaha raspadu Savieckaha Sajuza, to karcina budzie dastatkova jasnaja: Biełaruś maje vielmi mała suviaziaŭ ź jeŭrapiejskimi i transatłantyčnymi instytutami, ale źjaŭlajecca siabram Sadružnaści niezaležnych dziaržavaŭ, Arhanizacyi Damovy kalektyŭnaj biaśpieki i JeŭrAzES, u jakich daminuje Rasija, a taksama stanovicca častkaj stvaranaj zony svabodnaha handlu. Rasija, biezumoŭna, maje bolš mahčymaściaŭ i žadańnia ŭpłyvać na budučyniu Biełarusi, čym Zachad, jak u najbližejšaj, tak i ŭ addalenaj budučyni.
2) Transatłantyčnyja roznahałośsi i niedachop adzinstva ŭ palitycy. Na praciahu mnohich hadoŭ ES i ZŠA mieli adzinuju pazicyju ŭ dačynieńni da biełaruskaha režymu — sankcyi i izalacyja, vyklikanyja parušeńniem pravoŭ čałavieka i niedachopam palityčnych svabodaŭ. Tym nie mienš, u apošnija dva hady hetaja transatłantyčnaja zhoda była razburanaja. Chacia sankcyi i nizki ŭzrovień dypłamatyčnych kantaktaŭ zachoŭvajecca paśla źmieny amierykanskaj administracyi, palityka pierazahruzki Złučanych Štataŭ u adnosinach z Rasijaj miarkuje vielmi aściarožnyja dziejańni ŭ jaje najbližejšym asiarodździ. Tyja, chto vystupaje za demakratyju i pravy čałavieka i kažuć pra nieabchodnaść źviartać bolš uvahi na hetuju izalavanuju ŭschodniejeŭrapiejskuju krainu, adčuvajuć ciažkaści ŭ pierakanańni ŭ hetym novaha kiraŭnictva ZŠA.
Z adnaho boku, JEZS źniziŭ svaje standarty, kali admoviŭsia ad palityki sankcyjaŭ i pačaŭ bolš intensiŭny dyjałoh z Łukašenkam na palityčnym i ekanamičnym uzroŭniach, zajaŭlajučy, što izalacyja aŭtarytarnaha režymu nie pryviała da demakratyčnych źmienaŭ, i navat stvaraje ryzyku straty Biełaruśsiu suvierenitetu. Adpaviedna, ES padahnaŭ svaju palityku da situacyi ŭ Biełarusi i nie bačyć pierśpiektyvaŭ dla źmienaŭ hetaj palityki ŭ najbližejšaj budučyni. Realisty ŭ kalidorach Brusela śćviardžajuć, što viartańnie da palityki izalacyi mienš vierahodnaje, čym dalejšaje ŭciahvańnie, niahledziačy na siońniašni ŭzrovień represijaŭ i parušeńniaŭ pravoŭ čałavieka ŭ Biełarusi. U śviatle rašeńnia ZŠA praciahnuć sankcyi pazicyja ES istotna źnižaje vierahodnaść adzinaha transatłantyčnaha padychodu da demakratyčnych reformaŭ u Biełarusi.
Ryzyki i nadziei
Zdajecca, što prahmatyzm i realpolitik na dadzieny momant pieramahajuć kaštoŭnasny padychod u palitycy ES u dačynieńni da Biełarusi, u toj čas jak siłavaja hulnia Łukašenki praciahvaje padryvać samapavahu Jeŭrasajuza. Jon daśviedčany ŭ biurakratyčnaj pryrodzie i ŭnutranych prablemach ES i nie asabliva byŭ napałochany postlisabonskimi zajavami ab tym, što ES stanie «bolš dziejazdolnym, bolš adzinym i pieratvorycca ŭ suśvietnaha stratehičnaha hulca». Niahledziačy na źmieny ŭ palitycy na jaho karyść i na pocisk ruki ź jeŭrapiejskimi dziejačami vysokaha ŭzroŭniu, Łukašenka adkryta krytykuje ES, uklučajučy prahramu «Uschodniaje partniorstva», za toje, što nie robicca jašče bolš; u toj ža čas, jon ihnaruje dypłamatyčnyja pasłańni adnosna jaho pavodzinaŭ i novaj chvali represijaŭ suprać ŚMI i hrupaŭ hramadzianskaj supolnaści.
Kali ES, najbujniejšy ŭ śviecie sajuz, surjozna vieryć u svaje pryncypy i ŭ svaju palityčnuju i ekanamičnuju vahu, jon pavinien spynić hetuju asimietryčnuju hulniu pad kantrolem adnaho čałavieka. Jon pavinien zrabić heta ŭ ciesnym supracoŭnictvie sa Złučanymi Štatami. Jon pavinien spynić zajavy ab tym, što ŭ ES niama inšaj alternatyvy, akramia jak dazvolić Łukašenku katacca na jeŭrapiejskich łyžnych kurortach, zabiaśpiečvać jaho lehitymnaść pierad zapałochanym narodam i pradstaŭlać jamu finansavuju i inšuju padtrymku dla padaŭžeńnia jaho aŭtarytarnaha režymu. Kali hetaj vosieńniu lidery ES źmiracca z usio bolšaj žorstkaściu Łukašenki ŭ abmien na mahčymaść rabić biznes, heta stanie niečym bolšym, čym maralnaja pahroza. Kali lidery ES zmohuć skancentravacca na efiektyŭnym vykarystańni svajoj siły zamiest taho, kab demanstravać ułasnuju słabaść, źjavicca vydatnaja mahčymaść dla najbujniejšaha sajuza ŭ śviecie adrehulavać svaju palityku i vykarystać bolš efiektyŭnyja padychody da svajho nievialikaha jeŭrapiejskaha susieda.
Pieryjad, papiaredni prezidenckim vybaram u Biełarusi, u spałučeńni ź pieraacenkaj palityki uciahvańnia ES adkryvaje šmatlikija mahčymaści i prapanuje instrumienty dla taho, kab ustalavać strohuju zaležnaść umovaŭ i ich vykanańnia ŭ dačynieńni da režymu Łukašenki.
Ci vykarystaje ES hetuju mahčymaść?
My musim nahadać sabie, što dapamahło spynić padobnych aŭtarytarnych kiraŭnikoŭ u apošnija dva dziesiacihodździ, uklučajučy nibyta usiomahutnaha Słabadana Miłošaviča, dziesiacihodździe parazy jakoha buduć śviatkavać hetaj vosieńniu.Va ŭsich vypadkach mužnyja ludzi, jakich dastała biaskoncaja chłuśnia i falsifikacyi, atrymlivali dypłamatyčnuju, palityčnuju, maralnuju, materyjalnuju i finansavuju padtrymku, kab pazbavicca ad svaich niesumlennych kiraŭnikoŭ. Va ŭsich demakratyčnych praryvach u Centralnaj i Uschodniaj Jeŭropie za apošnija 20 hadoŭ parazy aŭtakrataŭ byli niečakanaściu dla Zachadu. My musim być hatovyja da taho faktu, što Łukašenka taksama budzie pieramožany. Biełaruś i biełarusy mianiajucca. Biełaruś užo 20 hadoŭ źjaŭlajecca niezaležnaj krainaj. Jaje niezaležnaść usio bolš vidavočnaja, i ciapier biełarusy zadajuć sabie pytańnie ab tym, u jakoj Biełarusi jany chočuć žyć. Łukašenku budzie ŭsio ciažej utrymlivać narod spakojnym i prymusić źmirycca z tym faktam, što jon imi kiruje.
Apazicyja daloka nie takaja słabaja, jak zdajecca ź pieršaha pohladu. Łukašenka, jakoha da niadaŭniaha času padtrymlivała Rasija, prosta bolš žorstka staviŭsia da svajho asiarodku, čym inšyja dyktatary ŭ hetaj častcy śvietu. Advahu i supraciŭ nieźličonych biełarusaŭ pavinnyja dać nam nadzieju i patrabujuć ad nas natchnieńnia i padtrymki tych, chto pracuje nad tym, kab damahčysia libieralizacyi Biełarusi i prarvać jaje samaizalacyju.
Naŭrad ci adchileńnie Łukašenki ad ułady adbudziecca praz standartny vybarčy praces.Jon zanadta hetaha baicca, kab dazvolić hetamu adbycca i prajhrać. I ŭ jaho jość na heta pryčyny.
Niezadavolenaść jaho kiravańniem unutry krainy raście, a Rasija stračvaje ciarpieńnie ad jaho pahardlivych pavodzinaŭ. Nazvy ahulnanacyjanalnych biełaruskich ruchaŭ utrymlivajuć takija słovy, jak «svaboda», «Jeŭropa» i «praŭda» (siarod ich — Ruch «Za svabodu», apazicyjnaja hrupa «Jeŭrapiejskaja Biełaruś» i kampanija «Havary praŭdu!»). Možna tolki mierkavać, ale los kyrhyzskaha tavaryša Łukašenki Kurmanbieka Bakijeva, jakomu jon daŭ prytułak, navodzić na cikavyja dumki adnosna budučaha losu tych, chto złoŭžyvaje ŭładaj.
* * *
Doktar Pavał Demieš, dyrektar adździaleńnia Centralnaj i Uschodniaj Jeŭropy German Marshall Fund (ZŠA)
