Aceńvajučy niadaŭnija vybary ŭ miascovyja saviety, analityki i ekśpierty imknucca zazirnuć napierad i razvažajuć, jak projduć nastupnyja — prezidenckija vybary pa novym Vybarčym kodeksie. Z pasłom Šviecyi Stefanam Eryksanam my razmaŭlali pra miascovyja vybary i pra toje, jak vyniki prezidentskich mohuć paŭpłyvać na adnosiny pamiž Biełaruśsiu i Jeŭrasajuzam.
— Spadar Eryksan, vy — adzin z samych pilnych naziralnikaŭ. Vašu pracu na vybarach 25 krasavika navat adznačyŭ pradstaŭnik CVK Mikałaj Łazavik. Jakoje vaša ŭražańnie ad hałasavańnia? Čamu Zachad zacikaŭleny nazirać za vybarami ŭ Biełarusi: čym bolš naziralnikaŭ, tym bolš demakratyčnyja vybary?
— Pa‑pieršaje, chaču padkreślić, što mahu vykazacca tolki zychodziačy sa svaich ułasnych nazirańniaŭ. Jak vy viedajecie, pasolstva Vialikabrytanii na pravach miascovaha staršynstva Jeŭrasajuza ŭ Minsku užo zrabiła ahulnuju zajavu. Chaču jašče nahadać, što dypłamaty ES i inšych krain, jakija nazirali za vybarami 25 krasavika, nie ź`iaŭlajucca paŭnavartasnaj misijaj manitorynhu kštałtu BDIPČ.
Dumaju, što
kožnaja kraina, dzie pravodziacca vybary, pavinna być zacikaŭlena ŭ tym, kab u pieršuju čarhu sami vybarščyki vieryli ŭ toje, što vyniki hałasavańnia sapraŭdy atrymany ŭ chodzie spraviadlivaha, demakratyčnaha i adkrytaha vybarčaha pracesu.
Kaniečnie, jość taksama peŭnaja zacikaŭlenaść u tym, kab uvieś astatni śviet taksama pastaviŭsia da vynikaŭ hałasavańnia z davieram. Tamu, vidać, CVK zaprasiŭ zamiežnych dypłamataŭ pryniać udzieł u nazirańni za vybarami.
Tak, spadar Łazavik vykazaŭ mnie padziaku za toje, što ja źviartaŭ uvahu na mahčymaje parušeńnie novaha vybarčaha zakanadaŭstva. Dla mianie było pryncypova važna zapytać u staršyniaŭ učastkovych kamisij, ci buduć jany asobna abviaščać try vyniki hałasavańnia padčas padliku hałasoŭ. Kab stała viadoma, jak raźmierkavalisia hałasy pamiž kandydatami pa vynikach daterminovaha hałasavańnia, siarod tych, chto hałasavaŭ pa miescy žycharstva, a taksama na vybarčym učastku niepasredna ŭ dzień hałasavańnia.
— Jak vam padałosia, ci dobra byli padrychtavany kamisii?
— Na pieršym učastku mnie skazali, što inakš razumiejuć papraŭki da zakona i tamu buduć abviaščać tolki ahulnyja vyniki na ŭčastku. Z hetaj nahody ja patelefanavaŭ u CVK, kab daviedacca pra ich tłumačeńnie zakona ŭ hetym pytańni, i jurysty CVK paćvierdzili, što ja pravilna zrazumieŭ situacyju. Napeŭna, takim čynam spadary Łazaviku i stała viadoma pra maje nazirańni.
Na žal, daloka nie na kožnym učastku było dakładnaje razumieńnie taho, jak pavinien prachodzić padlik hałasoŭ pavodle novaha zakanadaŭstva, ale spadziajusia, što CVK u svaich instrukcyjach vybarčym kamisijam ciapier budzie ŭdakładniać i tłumačyć hetaje vielmi važnaje pytańnie.
— A dzie vy viali nazirańnie? Ci zmahli vy i vašy kalehi‑dypłamaty nazirać za padlikam hałasoŭ??
— Mahu raspavieści pra maje nazirańni padčas padliku hałasoŭ na 29‑m učastku Plachanaŭskaj vybarčaj akruhi Minska. Tam bałatavaŭsia siarod inšych Uładzimir Navasiad, staršynia niezarehistravanaj Partyi svabody i prahresu. Jon dobra viadomy ŭ svajoj vybarčaj akruzie i šmat pracuje z vybarščykami. Usiaho było šeść kandydataŭ, siarod ich taksama pradstaŭnik partyi «Spraviadlivy śviet», tak što ŭ vybarščykaŭ sapraŭdy byŭ realny vybar.
Što tyčycca nazirańniaŭ za padlikam hałasoŭ, nie mahu vykazać nijakich pretenzijaŭ, bo zmoh stajać pobač sa stałom, dzie padličvalisia hałasy. Uvieś viečar na ŭčastku taksama prysutničała kamanda z BT, tamu nie vyklučaju, što biełaruskija telehledačy nieŭzabavie ŭbačać, jak naziralniki stajali zusim blizka da stałoŭ, a nie na adlehłaści piać mietraŭ, jak było na mnohich inšych učastkach.
Staršynia kamisii abviaściŭ asobna vynik daterminovaha hałasavańnia, praŭda, tolki paśla taho, jak adzin biełaruski naziralnik nahadaŭ pra heta. Vyniki hałasańnia pa miescy žycharstva i na ŭčastku ŭ dzień hałasavańnia nie byli abvieščany asobna, ale ich razam možna było vyličyć z dapamohaj ličbaŭ daterminovaha hałasavańnia.
Karcina atrymałasia takaja:
adnamu kandydatu addajuć 84% hałasoŭ na daterminovym hałasavańni, a spadar Navasiad apynajecca na druhim miescy z 7% hałasoŭ. Siarod tych, za kaho prahałasavali vybarščyki 25 krasavika, Navasiad pieramahaje z bolš jak 50% hałasoŭ. Mnie vielmi ciažka patłumačyć, adkul takija roznyja vyniki. Pa zakonach matematyki i łohiki hetyja ličby prosta nie sychodziacca, kali nie ličyć, što daterminova hałasujuć ludzi ź inšaj płaniety.
Takija ž nazirańni byli zrobleny na inšych učastkach hetaj ža akruhi, dzie byli abvieščany asobnyja vyniki. Na tym učastku, dzie ja naziraŭ, byli zaŭvažany jašče niekatoryja inšyja dziŭnyja rečy. Naziralniki viali strohi padlik ludziej, jakija hałasavali 25 krasavika, i pa ich padlikach pryjšło prynamsi na 200 čałaviek mienš, čym zapisana ŭ vybarčym pratakole. Ja dumaju, što spadar Navasiad sam zmoža raspavieści pra padobnyja nazirańni na inšych učastkach jaho akruhi. Ja viedaju, što jon napisaŭ skarhu ŭ prakuraturu i, vidać, budzie patrabavać pieraliku hałasoŭ.
— Vidavočna, što vy taksama adzin z samych vopytnych naziralnikaŭ, bo heta, zdajecca, vaša treciaja vybarčaja kampanija. U jaki bok jana adroźnivajecca ad papiarednich? Jak paŭpłyvała novaje zakanadaŭstva?
— Nasamreč dla mianie heta ŭžo čaćviortyja vybary za čas pracy ŭ Biełarusi, i ja zaŭždy imknuŭsia sačyć za chodam vybarčaj kampanii i samoha pracesu hałasavańnia.
Pavinien kazać, što ŭ mianie byli peŭnyja spadzievy na toje, što novyja papraŭki da vybarčaha zakanadaŭstva buduć spryjać prazrystaści i adkrytaści ŭsioj vybarčaj kampanii. Ale tyja spadziavańni nie spraŭdzilisia, jak vy, napeŭna, zrazumieli z maich papiarednich słoŭ.
Kaniečnie, peŭnaja tryvoha ŭźnikła jašče tady, kali stała viadoma, što tolki ŭ mizernuju častku ŭčastkovych kamisij ŭvajšli pradstaŭniki niezaležnych arhanizacyj i partyj. Kali roznyja ludzi buduć mieć realnyja mahčymaści praviarać pracu ŭčastkovych kamisij, dyk nie budzie padstaŭ dla padazreńniaŭ u padtasoŭcy hałasoŭ. Mnie zdajecca, što aktyŭny ŭdzieł usiaho hramadstva i pryznańnie im vynikaŭ hałasavańnia pavinny być i ŭ intaresach CVK.
Ja taksama pad uražańniem ad taho, jak vybarčaja kamisija ŭ Viciebsku na padstavie štučnaha abvinavačańnia ŭ raspaŭsiudzie šarykaŭ i kalandarykaŭ źniała cikavaha i mocnaha kandydata Volhu Karač z vybaraŭ za niekalki dzion da 25 krasavika.
Treba jašče dadać, što, na žal, miascovyja vybary nie vyklikajuć vialikaha intaresu ŭ biełaruskam hramadstvie. Hetamu, vidać, jość svaje pryčyny, pra jakija taksama varta zadumacca.
Ščyra kažučy, kali b ja nie pracavaŭ dypłamatam, nie ŭpeŭnieny, ci zaŭvažyŭ by ŭvohule, što ŭ Biełarusi adbyvalisia niejkija vybary…
— Jakija vysnovy možna zrabić napiaredadni prezidentskich vybaraŭ?Ci varta Zachadu mianiać stratehiju? Jakija vybary ŭ Biełarusi buduć pryznanyja Zachadam? I jak vy ličycie — ci moža Biełaruś ich zabiaśpiečyć? Što zaležyć ad pryznańnia prezidentskich vybaraŭ demakratyčnymi: budučynia našych stasunkaŭ?
— Mianie usio ž suciašaje toj fakt, što CVK niedvuchsensava paćvierdziŭ: vyniki hałasavańnia pavinny abviaščacca asobna. A kali jašče i va ŭčastkovych kamisijach budzie šyrej i ab`iektyŭniej pradstaŭlena biełaruskaje hramadstva, dyk jość šaniec, što nastupnyja vybary projduć bolš demakratyčna.
Kaniečnie, ABSIE i inšym jeŭrapiejskim strukturam varta pracianuć dyjałoh i supracu ź Biełaruśsiu ŭ tym, što tyčycca prymianieńnia i dalejšaha źmianieńnia vybarčaha zakanadaŭstva. Ale, jak ja ŭžo kazaŭ, mabyć, jašče važniej, kab biełaruskaje hramadstva, uklučna ź niedziaržaŭnymi arhanizacyjami i palityčnymi partyjami, pryniało aktyŭny ŭdzieł u adkrytym abmierkavańni taho, jakim čynam pry siońniašnim biełaruskim zakanadaŭstvie vybary mahli b bolš adpaviadać mižnarodnym i jeŭrapiejskim standartam.
Ja nie dumaju, što Zachad maje niejkuju svaju stratehiju ŭ dačynieńni mienavita prezidenckich vybaraŭ u Biełarusi. Paradak dnia pierapoŭnieny šmat jakimi inšymi ekanamičnymi i palityčnymi pytańniami. Tak, nie sakret, što Jeŭropa chacieła b ubačyć ruch u bok demakratyi va ŭsich krainach śvietu, i pierš za usio — siarod svaich susiedziaŭ. A Biełaruś, viadoma, histaryčna i kulturna ź`iaŭlajecca našym blizkim partnioram.
Tolki sami biełarusy mohuć zrabić vybar na karyść demakratyčnaj budučyni svajoj krainy. U ES niama pracedury pryznańnia vybaraŭ u inšych krainach, my całkam abapirajemsia na vysnovy ABSIE i BDIPČ.
Na maju dumku, kryteryi BDIPČ adnosna pryznańnia vybaraŭ demakratyčnymi i spraviadlivymi davoli prostyja i jasnyja, tak što nie baču pieraškod, kab Biełaruś pry žadańni vykanała hetyja patrabavańni.
Jeŭropa zaŭždy budzie mieć stasunki ź Biełaruśsiu, ale, viadoma, lubyja stasunki, u tym liku ekanamičnyja i inviestycyjnyja, mahli b raźvivacca bolš plonna i efiektyŭna pry adnolkavym razumieńni demakratyčnych kaštoŭnaściaŭ.
