Narod jašče nie ŭjechaŭ, a nieprymietnyja miascovyja vybary ŭžo vypaŭzajuć na finišnuju pramuju. Pieršyja biuleteni apynucca ŭ skryniach praź ličanyja dni: z 20 pa 24 krasavika projdzie daterminovaje hałasavańnie. Hety biełaruski fienomien zaŭsiody vyklikaŭ abvostranuju reakcyju va ŭnutranych apanientaŭ ułady i mižnarodnych struktur. Jak budzie hetym razam?
Raskošu piaci dzion daterminovaha hałasavańnia čynoŭniki tłumačać kłopatam pra čałavieka. Vykanaŭ hramadzianski abaviazak zahadzia — sa spakojnaj dušoj jedź u niadzielu na lecišča, pi piva i ŭsio takoje. Zusim inšy kalenkor, čym na biazdušnym Zachadzie, dzie, jak pakazvajuć pa televizary, u dzień hałasavańnia vyciahvajucca kiški‑čerhi da ŭčastkaŭ.
U apazicyi traktoŭka zusim inšaja. Pa‑pieršaje, maŭlaŭ, pracent «daterminoŭščykaŭ» u nas varjacki. I dasiahajecca jon saŭkovym dobraachvotna‑prymusovym mietadam. Pa‑druhoje, śćviardžajuć apanienty, situacyja, kali skryni načujuć piać sutak biez pabočnych vačej, prosta idealnaja dla manipulacyj ź biuleteniami.
Kab źmiakčyć paproki, ułady pajšli na novaŭviadzieńnie: prarezy ŭ skryniach stali kožny viečar zaklejvać pavodle śpiecyjalnych praviłaŭ. Ale skiepsisu ŭ krytykaŭ nie pamienšała.
Kali abirali saviety ŭ 2007 hodzie, daterminova prahałasavali 24,9% vybarščykaŭ. Ličbu apanienty paličyli nienaturalna vialikaj.
Ale na ciapierašnich miascovych vybarach pakazčyk moža ŭpaści ŭ razy,
miarkuje ekśpiert u halinie vybarčaha zakanadaŭstva Siarhiej Alfier.
Reč u tym, što pierad hetaj kampanijaj ułady padpravili Vybarčy kodeks. I ŭ pryvatnaści skasavali 50‑pracentny paroh jaŭki. Ciapier, u pryncypie, dastatkova, kab ukinuŭ biuleteń adzin čałaviek (skažam, sam biezalternatyŭny kandydat). I sprava ŭ kapielušy.
Pra biezalternatyŭnaść zhadana nie dziela pryhožaha słoŭca. Konkurs kandydataŭ ciapier — mieniej čym 1,2. Heta, tak by mović, siaredniaja tempieratura pa balnicy. Na praktycy ŭ pieravažnaj bolšaści akruh — adzin kandydat. I praktyčna ŭsiudy heta svoj dla «viertykali» čałaviek. Kali ž dzieści zarehistravali apazicyjaniera, to jamu, budźcie spakojnyja, padbiaruć paru (i adhadajcie z troch razoŭ, na kaho budzie pracavać administracyjny resurs).
Realnaja kankurencyja ŭ asnoŭnym nazirajecca tolki ŭ Minsku (u staličny harsaviet konkurs — kala piaci pretendentaŭ na mandat) dy jašče ŭ niekatorych haradach.
U inšych miescach łajalnyja kandydaty prachodziać u damki, ličy, na aŭtamacie. Navošta biez patreby pstrykać puhaj, zahaniajučy narod na ŭčastki?
«Viertykal» dastatkova daśviedčanaja i racyjanalnaja, kab nie rabić lišniaj pracy, — kaža Siarhiej Alfier. — U bolšaści akruh farsiravać daterminovaje hałasavańnie administracyjnymi mietadami niama nijakaj patreby».
Jon prahnazuje, što ciapier dola hramadzian, jakija prahałasavali daterminova, moža abmiežavacca 5–7%.
I hety aryfmietyčny prahres pa dyskusijnym pakazčyku zdolny prynieści Minsku zalikovyja punkty ŭ vačach Jeŭropy.
Darečy, «vočy Jeŭropy» ciapier śpiašajucca zarehistravacca ŭ Centralnaj kamisii pa vybarach. Pavodle słoŭ sakratara Centrvybarkama Mikałaja Łazavika, užo 50 dypłamataŭ z 24 krain vykazali žadańnie nazirać za finalnaj fazaj ciapierašniaj kampanii.
Padobna na toje, što hety ŭsplosk uvahi nie źbiantežyŭ aficyjny Minsk.
Tut bačać, što Jeŭropa schamianułasia pozna. I zbolšaha heta farmalnaja reakcyja na krytyku z boku biełaruskaj apazicyi.
Niekalki ž miesiacaŭ tamu, kali samy čas byŭ pakazvać pryncypovaść, jana, Jeŭropa, moŭčki prahłynuła kialejnaje pryniaćcie papravak u vybarčaje zakanadaŭstva. Choć było damoŭlena, što prajekt pakažuć BDIPČ ABSIE — struktury, jakaja sistemna manitoryć naš vybarčy praces.
Ciapier ža byccam by i paznavata pić baržomi, iranizujuć u apazicyi. Pry ŭsim bahaćci kaśmietyčnych karektyŭ u Vybarčym kodeksie zastalisia niekranutymi pryncypovyja dla ŭładaŭ rečy. I najpierš havorka idzie pra ptušynyja pravy naziralnikaŭ.
Darečy, minułaj vosieńniu navat nie zaŭvažanaja ŭ hniłym libieraliźmie biełaruskaja CVK aściarožna prapanavała dać hetyja pravy ŭ bolš jeŭrapieizavanaj farmuloŭcy — sa zhadvańniem «ahladnaści padliku hałasoŭ». Ale kiraŭnik dziaržavy spyniŭ hetyja fantazii: «Ja nie baču tut prablemy. U nas staršynia vybarčaj kamisii na miescy vyrašaje, kaho dapuskać da padliku hałasoŭ, a kaho nie dapuskać».
U vyniku naziralniki 25 krasavika znoŭ ryzykujuć bačyć, skažam tak, śpiny členaŭ kamisii, jakija vyškalena stali ŭ kare vakoł stała z vysypanymi sa skryni biuleteniami.
Zvyš taho, niezaležnych naziralnikaŭ — žmieńka. Značnaja častka apazicyjanieraŭ vyjšli z kampanii pavodle rašeńnia svaich struktur. U pryvatnaści, lasnuła dźviaryma na znak pratestu suprać niedemakratyčnaści vybaraŭ Abjadnanaja hramadzianskaja partyja.
Takija demaršy, jak vy razumiejecie, praces nazirańnia nie ŭzmacnili.
Krytyčnuju masu składajuć naziralniki ad pracoŭnych kalektyvaŭ. «Heta vielmi svojeasablivaja katehoryja, — kaža Siarhiej Alfier. — Ich, pa sutnaści, pryznačajuć. A misija — u tym, kab dezavujavać mahčymyja zajavy apazicyjnych pradstaŭnikoŭ pra parušeńni na tym ci inšym učastku».
Skažuć: zdałosia spadaru apazicyjanieru! I sapraŭdy, kolki ni fantanuj emocyjami‑padazreńniami, a złavić na haračym praktyčna niemahčyma, bo praces padliku biuleteniaŭ zastajecca ŭtojenym.
Šancy prymusić kiraŭnictva krainy pajści na sastupki ŭ płanie demakratyzacyi vybaraŭ nievialikija. Nastupnaja kampanija — prezidenckaja. Z kresłam kiraŭnika dziaržavy Alaksandr Łukašenka ekśpierymientavać nie schilny.
Ale kali Jeŭropa i budzie nastojvać, dyk
patrebny nie dobryja pažadańni pra «bolšuju prazrystaść», a kankretnyja, prapisanyja da koski farmuloŭki. I najpierš — nakont harantyj uklučeńnia apazicyi ŭ kamisii i pravoŭ naziralnikaŭ.
Kali ŭsio budzie pad nahladam, tady, darečy, i daterminovaje hałasavańnie pierastanie vyhladać takim pačvarnym fienomienam.
