Narešcie i hazieta «SB. Biełaruś siehodnia» napisała pra mahčymaje viartańnie niekatorym vulicam i miaścinam u Minsku raniejšych nazvaŭ, a taksama nazvy stancyi mietro «Płošča Niezaležnaści».
Praŭda, adrozna ad biełaruskich interniet‑sajtaŭ, SB zhadvaje apošniuju akaličnaść jak by mimachodź, u samym kancy natatki na hetuju temu: «A jašče pradstaŭniki kamisii chacieli b vyrašyć daŭniuju prablemu z nazvaj stancyi mietro «Płošča Lenina». Jana pavinna adpaviadać naźvie raźmieščanaj nad «padziemkaj» płoščy». Tut zhadvajecca tapanimičnaja kamisija. Miž inšym, nie ŭsie zaŭvažyli, što jaje prapanova adnosna stancyi mietro pavinna jašče dva tydni abmiarkoŭvacca ŭ presie. Paśla čaho Minharvykankam prymie rašeńnie i vyniesie jaho na razhlad siesii harsavieta.
Tak što pakul jašče rana radavacca.
Štości mnie padkazvaje, što kamunisty i vieterany jašče skažuć svajo słova ŭ abaronu pravadyra.
Dy i jak ža moža być inakš u 140‑iu hadavinu z dnia naradžeńnia Lenina?
Zrazumieła, sorak hadoŭ tamu ŭsio było zusim inakš. Tady nie mahło być padobnaj dyskusii, jak nie było płoščy Niezaležnaści, dy i samoha mietro ŭ Minsku. Usie haziety pisali pra jubilej pravadyra Vialikaj kastryčnickaj revalucyi i dasiahnieńni krainy Savietaŭ pad kiraŭnictvam balšavikoŭ‑lenincaŭ. (Ad Iljiča da Iljiča) Praŭda, mienavita tady, u stohadovy jubilej, źjaviłasia masa žartaŭ: pra łožak na dvaich «Lenin zaŭždy z nami»; pra parfumu «Pach Lenina»; pra hadzińnik, ź jakoha zamiest ziaziuli kožnuju hadzinu vyskokvaje Lenin z vokličam:«Ku‑ku!»; pra prysvojvańnie ordenu Lenina imia ordena Lenina…
Ale siońnia staraja palityčnaja moda na pravadyroŭ, vyhladaje, viartajecca.
I čamuści, u asnoŭnym, praz «padziemku». Ułady Maskvy, naprykład, letaś viarnuli pry restaŭracyi stancyi mietro «Kurskaja» nadpis:
- «Skvoź hrozy sijało nam sołncie svobody,
I Lenin vielikij nam puť ozarił
Nas vyrastił Stalin na viernosť narodu,
Na trud i na podvihi nas vdochnovił».
Sioleta, paśla restaŭracyi inšaj stancyi — «Płošča Revalucyi», u jaje viestybiuli možna budzie bačyć adnoŭlenyja radki savieckaha himna:
- «Sojuz nierušimyj riespublik svobodnych
Spłotiła navieki Vielikaja Ruś.
Da zdravstvujet sozdannyj volej narodov
Jedinyj, mohučij Sovietskij Sojuz!
Słavsia, Otiečiestvo našie svobodnoje,
Družby narodov nadiežnyj opłot!
Znamia sovietskoje, znamia narodnoje
Pusť ot pobiedy k pobiedie viediet».
(Cikava, što apošnija radki ŭ 1977, paśla pryniaćcia brežnieŭskaj kanstytucyi, byli papraŭleny na: «Partija Lenina — siła narodnaja / Nas k toržiestvu kommunizma viediet». Ale restaŭratary vyrašyli adnavić pačatkovy varyjant teksta Michałkova — El Rehistana).
U 1970 hodzie zdaryłasia jašče adna važnaja, ale vielmi niepryjemnaja dla ŭładaŭ SSSR padzieja: aŭtaru «Archipiełaha HUŁAH» Alaksandru Sałžanicynu była prysudžana Nobieleŭskaja premija pa litaratury. Heta padšturchnuła palitbiuro CK KPSS da rašeńnia ab vysyłcy dysidenta i pazbaŭleńnia jaho hramadzianstva SSSR.
Mała chto pisaŭ pra Lenina hetak źjedźliva i źniščalna, jak Sałžanicyn.
Ale tut ja zhadaŭ jaho jašče voś čamu. Patrapiłasia na vočy publikacyja ŭ ispanskaj haziecie El Pais pad nazvaj «Viartajsia ŭ HUŁAH, tavaryš Sałžanicyn!» Hazieta zhadvaje historyju, jakaja zdaryłasia ź piśmieńnikam u Ispanii, jakuju jon naviedaŭ, budučy emihrantam. Sałžanicyn, jaki šmat hadoŭ pravioŭ u łahierach, vykazaŭ ździŭleńnie z taho, što pry dyktatury Franka ŭ Ispaniju mohuć svabodna pryjazdžać zamiežniki i što ispancy mohuć čytać zamiežnuju presu. Levyja ŭbačyli ŭ hetym kontrrevalucyjnuju pravakacyju. Piśmieńnik Chuan Bieniet publična zajaviŭ: «Ja pierakanany, što pakul jość takija ludzi, jak Alaksandr Sałžanicyn, kancłahiery buduć isnavać i pavinny isnavać. Praŭda, ich treba lepš achoŭvać, kab takija ludzi, jak Sałžanicyn, nie mahli ich pakinuć» .
Karespandent haziety Ramon Muńjos piša ŭ hetaj suviazi: «Levyja nikoli nie chacieli vyjmać škielety z šafaŭ, a kali ŭsio ž rabili heta, dyk vielmi nieachvotna, zajaŭlajučy, što nielha paraŭnoŭvać levyja i pravyja dyktatury, bo pieršyja ździajśniajuć svaje złačynstvy, kirujučysia humannymi pryncypami roŭnaści i salidarnaści, a druhija hruntujucca na ehaiźmie i źle». Žurnalist nahadvaje, što Stalin i paśla śmierci doŭhi čas zastavaŭsia ikonaj dla ispanskich levych. Na jaho dumku, im jašče treba praanalizavać rolu kamunistki Dałares Ibarury (jaje zvali Pasijanaryjaj), jakaja była ahientam NKVD. Achviarami žorstkaj čystki, jakuju jana arhanizavała ŭ 30‑ia hady, stali paplečniki ŭ baraćbie z fašystami padčas Hramadzianskaj vajny — anarchisty, sacyjalisty, siabry Rabočaj partyi marksisckaha adzinstva (POUM). Mała chto zhadvaje i los tysiač ispanskich respublikancaŭ, a taksama ich savieckich bajavych tavaryšaŭ, jakija skončyli svajo žyćcio ŭ savieckim HUŁAHu.
Vidavočna, za apošnija sorak hadoŭ levyja, najpierš — kamunisty nikolki nie źmianilisia.
I nie tolki ŭ Ispanii. Kamunisty pa‑raniejšamu apraŭdvajuć Stalina i Lenina vysokimi humannymi pryncypami, dziela jakich, nibyta, jany źniščyli miljony ludziej.
Što tyčycca «škiletaŭ u šafie», mnie hetaje paraŭnańnie nahadała realnuju karcinu, jakuju daviałosia nazirać na pačatku 80‑ch hadoŭ u Minsku. U sutareńni doma, dzie my žyli, była majsternia, dzie vyrablali elemienty «manumientalnaj prapahandy». U nas pad voknami padoŭhu lažali niejkija vyrodlivyja karkasy roznaha pamieru, ź mietaličnaha drotu. Pomniu, adzin z takich karkasaŭ niečakana pieratvaryŭsia ŭ vyjavu hałavy Lenina. Nieŭzabavie ja pabačyŭ jaje, aformlenuju pad bronzu, u viestybiuli stancyi mietro z adnajmiennaj nazvaj». Kudy paźniej źnikła taja hałava pravadyra — nie viedaju. Ale ŭsim padobnym tvoram (i skulpturnym, i ŭ vyhladzie nadpisaŭ ) miesca, liču, u muziejach, a nie na płoščach i vulicach.
Ale za heta jašče daviadziecca pazmahacca.
