Kacia Łysionak, fota z archiva
Kacia Łysionak, kala 20 hadoŭ žyvie za miažoj
Maje adnosiny ź biełaruskaj movaj i Biełaruśsiu možna padzialić na try pieryjady ŭ maim žyćci: 0-16 hadoŭ, 17-30 hadoŭ i 30+ (ciapier mnie 37).
Ja žyła ŭ Pastavach da 16 hadoŭ, dzie ja pravodziła ŭsie vychodnyja, školnyja kanikuły i lety ŭ vioscy Dubrova z maimi dziedam i babulaj. Maje dzied i babula razmaŭlali tolki pa-biełarusku, ale šmat užyvali polskich i litoŭskich vyrazaŭ.
Doma, u Pastavach, my havaryli trasiankaj. Knihi ŭžo ŭsio bolš byli pa-rusku, časopisy/haziety niedzie 50/50. A voś u škołu mianie addali ŭ ruskamoŭny kłas. Biełaruskaja mova była paru hadzin na tydzień.
U 16 hadoŭ ja źjechała pa školnym abmienie ŭ ZŠA, dzie amal hod havaryła tolki pa-anhielsku. Ale ŭparta ŭsim tłumačyła, što ja ź Biełarusi. Nijakich hłybokich pryčyn u hetym nie było — prosta kambinacyja majoj upartaści i hieahrafičnaj nudoty.
Paśla viartańnia ŭ Biełaruś pačaŭsia moj druhi pieryjad staŭleńnia da biełaruskaj movy i Biełarusi. Hady, kali ja biehła ŭ śviet ad svajho minułaha, bo rvałasia vybicca ŭ ludzi, stać niezaležnaj, finansava paśpiachovaj. Zastavacca ŭ Biełarusi padavałasia fijaska.
Ja vučyłasia ŭ Kłajpiedzie ŭ mižnarodnym asiarodździ na anhielskaj. Była ŭražanaja luboŭju litoŭcaŭ da svajoj historyi, kultury i movy. Pieršyja časy ja vielmi dziviłasia z tradycyjnaj litoŭskaj ježy, kultury piva, litoŭskaj estrady, kino i knih. I mnie było dziŭna: ludzi ŭ svajoj krainie havaryli na svajoj movie. A što, tak možna było?
I druhi momant: ja nazirała za inšymi studentami z Ukrainy, Rasiei i inšych krain, jakija razam śviatkavali svaje nacyjanalnyja śviaty, śpiavali pieśni i hatavali ježu. A biełarusy, choć nas było i niamała, nie mieli svajho ŭłasnaha centra hravitacyi, razam nie źbiralisia. Ja zajzdrościła i, napeŭna, upieršyniu pačała zadavać sabie pytańni: čamu tak?
Ale studenckaje žyćcio lacieła, vučoba, pošuk pieršaj pracy, pieršyja kachańni — nijakaj hłybokaj refleksii nie adbyvałasia. I majoj asnoŭnaj movaj kamunikacyi, navučańnia i pracy stała anhielskaja, a doma — ruskaja.
Paśla ŭniviersiteta, kali ja pačała pracavać u Vilni ŭ mižnarodnaj kampanii, maje kalehi litoŭcy z rasiejskimi karaniami pačali kpić z majho biełaruskaha akcentu i słoŭ nakštałt «šufladka». Napeŭna, upieršyniu ŭ maim žyćcio ja vostra adčuła svaju «biełaruskać», jakoj ja raniej nie zaŭvažała. Naprykład, ja nie mahła vymavić litaru — ŝ, tolki «šč», rukavy ja zakasvała, a rečy składała ŭ šufladku.
Prajšoŭ čas, pamierli maje dziadula z babulaj, a ja pierajechała ŭ Dublin. Paśla majho znajomstva ź irłandskaj historyjaj brytanskaj akupacyi było ciažka nie zaŭvažyć šmat paralelaŭ ź biełaruskaj historyjaj — kałanijalnaje minułaje i sučasnyja vyniki nakštałt moŭnaj palityki.
Šmat pakaleńniaŭ irłandcaŭ vyjazdžali z krainy praz palityčnyja i ekanamičnyja pryčyny. Ale jany nie hublali svaju «irłandskaść».
Ja pabačyła, ź jakoj pavahaj i luboŭju ludzi staviacca da svajho minułaha, karanioŭ, ich ciapierašniaje miesca žycharstva nijakim čynam nie zaminaje im być irłandcami i trymać suviaź sa svajoj krainaj. Možna žyć, pracavać, padarožničać, pieraniać vopyt, kab potym jaho pryvieźci dadomu. Tady ja ŭpieršyniu pačała maryć pra viartańnie ŭ Biełaruś, kab žyć i pracavać.
U 30 hadoŭ ja ŭpieršyniu pahłybiłasia ŭ značeńnie našych karanioŭ i našaj historyi, paznańnie i pryniaćcie siabie, a taksama svajho ŭnikalnaha dośviedu. Upieršyniu zadała sabie pytańnie: jak ja chaču budavać svaje adnosiny ź Biełaruśsiu ŭ svaim žyćci?
Pačała ŭdzielničać u roznych biełaruskich adukacyjnych prajektach, supracoŭničać ź biełaruskimi škołami i nastaŭnikami, padtrymlivać biełaruskija dabračynnyja inicyjatyvy, źbirać hrošy dla biełaruskich prajektaŭ, budavać suviazi ź biełaruskaj dyjasparaj. Paznajomiłasia z natchnialnymi biełaruskami ŭ svaim žyćci, jakija svaim ułasnym prykładam dapamahli mnie bolš jasna artykulavać maje ŭłasnyja dumki i namahańni.
Liza Vietrava stała pieršym biełaruskamoŭnym akaŭntam, jaki kryštalizavaŭ moj nastupny krok — pierachod na biełaruskuju movu. Biełaruskaja mova stała maim vyratavańniem, kali mientałačka źlacieła da čarciej praz usie hieapalityčnyja naviny za apošnija 3-4 hady.
Druhi hod ja pavoli pierachodžu na biełaruskuju movu. Vydaliła ŭsie ruskamoŭnyja kanały i zamianiła ich na biełaruskija va ŭsich sacsietkach, «padsieła» na biełaruskija aŭdyjoknihi (za minuły hod prasłuchała 12 knih i navat atrymała list ad samoj Hanny Sieviaryniec!).
Dałučyłasia da razmoŭnaha kłuba, zajmajusia z repietytarkaj, pierakładaju svaje vystupy z anhielskaj na biełaruskuju, viadu svaje biełaruskija prajekty pa-biełarusku (sa skrypam i trasiankaj, ale jak inakš?). Nastupny krok — pierachodžu na biełaruskuju ŭ svaim prafiesijnym asiarodździ z klijentami, partniorami.
Na hety momant maju nastupny raskład: anhielskaja zajmaje 60% majho času, ruskaja — 20-30%, biełaruskaja — 10-20% (płanuju pavialičyć da 30-35%).
Chaču pierajści na biełaruskuju z mužam (jon litoviec, ale mocna mianie padtrymlivaje). Strašniej za ŭsio pierajści z baćkami na paŭnavartasnuju biełaruskuju, ale i heta abaviazkova adbudziecca, mo heta budzie rezalucyjaj na 2025?
Usim raju:
- audiobooks.by,
- kamunikat.org,
- biełaruski Ciŭtar razam z chešteham #niudziela,
- telehram-kanały memensk, Usio pra ŭsio, Liniejnaja (ah | reh) resija,
- miedytacyi na biełaruskaj movie «Dychaj volna»,
- kamiedyjny jutub Yar Vel,
- pierakazy knih — jutub «Čitať nie pieriečitať».
Biełaruś — heta maja siamja, moj dom, maja historyja, majo dziacinstva, maja mova, maja kultura. I jano tak było, jość i budzie zaŭsiody. Majo hieahrafičnaje znachodžańnie na heta nijak nie ŭpłyvaje. Być biełaruskaj možna ŭ luboj krainie śvietu.
Alaksiej Ułasaŭ, pierajechaŭ u Hiermaniju bolš za 20 hadoŭ tamu
Ja vyras u 80-90-ja ŭ Minsku, u Ślapiancy. Usio majo asiarodździe, biez vyklučeńnia, było ruskamoŭnym. Biełaruskaja mova dla mianie była zamiežnaj, ja pačaŭ vučyć jaje ŭ druhim kłasie, a skončyŭ kali kinuŭ instytut. Ščyra kažučy, vydychnuŭ z palohkaj, tamu što nie bačyŭ sensu vučyć miortvuju movu. Hučyć pravakacyjna, ale takoje ŭ mianie było na toj momant usprymańnie.
Alaksiej Ułasaŭ, fota z asabistaha archiva
Adzinyja dva čałavieki, jakija havaryli pa-biełarusku — heta vykładčyk hieahrafii ŭ Licei BDU (što ŭsprymałasia absalutna narmalna, tamu što nu ličyć čałaviek heta važnym, čamu nie, mnie nie składana) i dziaŭčynka-adnahrupnica ŭ linhvistyčnym, jakaja pierajšła na biełaruskuju ŭ znak pratestu suprać palityčnaj situacyi ŭ krainie.
Ja adjazdžaŭ ź Biełarusi budučy davoli azłoblenym. U majoj Ślapiancy žyć było niebiaśpiečna ŭ tyja časy, dla mianie jak doŭhavałosaha padletka ŭ dzievianostyja i pahatoŭ. Zarobki va ŭsioj siamji byli mizernyja. Dziaržava — vorah va ŭsich jaho prajavach.
Źjechaŭšy, adzin raz źjeździŭ u hości, tut ža pieražyŭ paračku niepryjemnych sutyknieńniaŭ z hapatoj prosta na Niamizie, z palohkaj źjechaŭ i bolš nie viartaŭsia.
Ja choć i kazaŭ, što rodam ź Biełarusi, ale ŭ dušy bolš identyfikavaŭ siabie ź niemcami. Niamieckaja mova davałasia mnie vielmi lohka, mientalitet adpaviadaŭ majmu. Siabroŭ ja znajšoŭ lohka i chutka, što jašče treba dla ščaścia?
U 2020 hodzie ja na siekundačku pavieryŭ u mahčymy pośpiech. U apošnija miesiacy pierad vybarami ich vynik na karyść Cichanoŭskaj zdavaŭsia mnie nie toje kab pradvyznačanym, ale vielmi mahčymym. Ja jašče padletkam chadziŭ na mitynhi i demanstracyi suprać Łukašenki, kali jany jašče nasili masavy charaktar. Maja žonka i maja siastra jeździli ŭ Biełaruś rehularna i raspaviadali, jak źmianilisia pierš za ŭsio ludzi, jakaja vydatnaja ŭ krainie moładź, jakija ŭ krainy mahli b być pierśpiektyvy. I ŭ 20 hodzie mnie zdavałasia — nu ŭsio, sydzi ty ŭžo pa-dobramu, bo ŭsio da hetaha idzie.
Tym žudaśniejšymi byli padziei paśla 9 žniŭnia. Za ličanyja dni Biełaruś dubinkami zahnali nazad u piačornyja časy i vyrazna dali zrazumieć, što bolš jaje adtul nie vypuściać. My rabili što mahli, ale ŭ asnoŭnym heta źviałosia da achviaravańniaŭ.
Ja pamiataju, što ŭ tyja dni zabiraŭ dzicia z łahiera, dzie jon byŭ adrezany ad navin. I, pierakazvajučy jamu apošnija naviny, ja napałochaŭ jaho tym, što niečakana zapłakaŭ. Kali dzicia ŭ panicy spytałasia, što zdaryłasia, ja adkazaŭ, što moža — mo-o-oža być — dvaccacipiacihadovaja era kiravańnia Łukašenki moža pryjści da kanca na dniach, što vyzvalić miljony čałaviek. Ale, na žal, nie atrymałasia.
U mianie niamieckaje hramadzianstva, i ja daŭno ŭžo ličyŭ siabie niemcam ź biełaruskimi karaniami, ale paśla 2020 hoda pierakvalifikavaŭsia ŭ biełarusa, jaki daŭno žyvie ŭ Hiermanii. Kali ja ŭbačyŭ, kolki čałaviek vychodzili na pratesty, ja zrazumieŭ, što choć tam i pa-raniejšamu chapaje niepryjemnych mnie ludziej, ale inšyja chutčej usio ž pačynajuć brać vierch.
Chaj mnohija ciapier raźjechalisia, ratujučy svaje zdaroŭje i žyćcio, paśla źmieny režymu mnohija ź ich viernucca — i ciapier ja całkam dapuskaju, što mahu być siarod ich. U Hiermanii ja asvoiŭ niadrennuju prafiesiju, jakaja dazvalaje mnie niadrenna zabiaśpiečvać maju siamju i ŭnosić svoj układ u pavieličeńnie pradukcyjnaści bujnych niamieckich pradpryjemstvaŭ. Kali biełarusy vyrašać aryjentavacca na ES, to maje viedy i vopyt całkam mohuć pasłužyć na karyść krainie, taki ŭ mianie chod dumak.
Žonka i dzicia, dumaju, taksama mahli b sabie heta ŭjavić. Syn byŭ z mamaj u Biełarusi kožny hod i kožny raz viartaŭsia ŭ poŭnym zachapleńni. Choć jon naradziŭsia i vyras u Hiermanii, jakraz taki sam ličyć siabie biełarusam.
U nas niama nijakaha kantaktu ź biełarusami, nie ličačy parački TH-čataŭ, dzie pałova ŭdzielnikaŭ piša pa-biełarusku. U syna ich niama i pahatoŭ. Ale takaja voś u jaho samaidentyfikacyja.
Siarhiej, užo bolš za 10 hadoŭ žyvie ŭ Edynburzie (Šatłandyja)
Biełaruskaja mova mnie zaŭsiedy padabałasia, ale vy ž viedajecie, jak heta ŭ Biełarusi. Ja zaŭsiody kažu brytancam, adkul ja. I majo koła viedaje roźnicu pamiž ruskimi, biełarusami i ŭkraincami. Heta ludzi, jakija cikaviacca situacyjaj. Šmat chto daŭ prytułak ukraincam.
Edynburh — nie Varšava. Va ŭsioj Škocyi žyvie moža 100-200 biełarusaŭ. Dla varušniaku treba, kab byŭ volny čas i supadali intaresy.
Z adnadumcami sprabujem pravodzić biełaruskaje Kupalle ŭ Edynburzie ŭžo treci hod zapar. Hetkaja sproba sabrać našuju kvołuju dyjasparu. Vybirajem zručnuju datu i miesca. Zaprašajem ludziej sustrecca, kab zapalić vohnišča na plažy. Apošnim razam pryjechała 12 ci 15 čałaviek — heta šmat dla Šatłandyi. Chaču, kab heta tradycyja praciahvałasia.
Ciapier źjaviłasia šmat kantentu pa-biełarusku. Naprykład, knihi i pierakłady viadomych tvoraŭ i novaje. Nabyvaju biełaruskija knihi ŭ vydaviectvie Januškieviča ŭ Varšavie, kali tam byvaju. Časam zamaŭlaju anłajn. Słuchaju aŭdyjaknihi ŭ prajekcie «Knižny voz», naprykład, apovieści pra Šerłaka Chołmsa.
Čytaju naviny pa-biełarusku, słuchaju intervju ź cikavymi ludźmi. Hladžu intervju Mikity Miełkaziorava i Nastaśsi Roŭdy, jany zaprašajuć cikavych ludziej.
I voś užo praz paŭhoda ja adznačyŭ, što pačaŭ u volny čas dumać pa-biełarusku! Byŭ vielmi ŭražany i ščaślivy. Było adčuvańnie, što ničoha nie atrymajecca.
Maje dzieci nikoli nie vyvučali biełaruskuju movu i zusim jaje nie razumiejuć. Jany adnolkava dobra pierachodziać z anhielskaj na ruskuju i naadvarot. Ja nie chaču adpraŭlać ich u biełaruskuju anłajn-škołu, stvarać dadatkovy stres. Ale kali jany lanujucca i razmaŭlajuć sa mnoj pa-anhielsku, to ja im adkazvaju pa-biełarusku. I niejak pačynajuć razumieć.
Mnie padabajecca madel Irłandyi. Anhielskaja mova tam daminuje, ale irłandskaja — mova parłamientu. I heta cudoŭna.
Čytajcie taksama:
Kaciaryna Cholcapfel-Varažun: U Aŭstryi pieravučyła syna na biełaruskuju za paŭhoda
«Ja bajałasia i saromiełasia». Cichanoŭskaja pryhadała, jak pačynaŭsia jaje šlach da biełaruskaści
škada, što takija pryhožyja biełarusački źjazdžajuć