Palatno raskazvaje, što treba rabić u Pilipaŭku, jakija jość tradycyi i prykmiety, źviazanyja ź joj, i chto taki apostał Pilip.
Chto taki Pilip
Kaladny post pačynajecca paśla Zahavieńnia — dnia pamiaci apostała Pilipa z horada Vifsaida ŭ Halilei, adnaho z dvanaccaci vučniaŭ Isusa.
Paśla ŭvaskresieńnia Chrysta Pilip razam sa svajoj siastroj Maryjaj pačaŭ padarožničać pa śviecie z propaviedziami. Jany byli ŭ Halilei, Hrecyi, Siryi i Małoj Azii i ŭsiudy ździajśniali cudy: lačyli chvorych, uvaskrašali pamierłych. Za heta ich zakidvali kamianiami, sadzili za kraty i vyhaniali z haradoŭ. Za prapaviedavańnie ŭ Fryhii Pilipa schapili i razam z Varfałamiejem ukryžavali ŭniz hałavoj, u vyniku čaho Pilip pamior. Jamu było 87 hadoŭ.
Varfałamieja źniali z kryža žyvym, i jon razam ź siastroj Pilipa praciahvaŭ misijanierskuju dziejnaść, prapaviedavaŭ u roznych haradach. Ale Varfałamieja paŭtorna ŭkryžavali, u vyniku čaho jon taksama pamior, a siastra Pilipa, Maryja, pamierła pry nieviadomych akaličnaściach krychu paźniej.
Moščy Pilipa znachodziacca ŭ Rymie, u carkvie dvanaccaci apostałaŭ. Ciapier jamu molacca pry ŭsiakaj niemačy, asabliva pry zachvorvańniach vačej i ŭkusach źmiej, u žałobie i smutku.
Što našy prodki rabili na Pilipaŭku
Tradycyja hetaha postu pryjšła jašče z rańniechryścijanskich časoŭ, u roznych cerkvach jaho praciahłaść adroźnivałasia. Astranamična čas postu vyznačaŭsia pa imklivym skaračeńni dzionnaha śviatła. Stałuju datu pačatku i kanca Pilipaŭki Sabor u Kanstancinopali akreśliŭ tolki ŭ 1166 hodzie.
Pierad Pilipaŭkaj ładzili apošnija viasielli i śpiavali: «Była vosień, ciapier zima: byli chłopcy, ciapier niama». Niahledziačy na zabaronu, dziaŭčaty praciahvali pravodzić roznyja viečaryny i popradki. Naprykład, najmali chatu na ŭsiu vosień i zimu ŭ jakoj-niebudź udavy abo adzinokaj žančyny. Płacili ŭ składčynu lonam, krupami i bulbaju.
Tam jany mahli praści, tkać lon i tym časam śpiavać pilipaŭskija pieśni:
«Pojdziem, dzievački, u načležački.
Voźmiem, dzievački, paŭtary myčački.
Napradziem, dzievački, paŭtary cevački.
Asnujom, dzievački, paŭtary hubački.
Pojdziem, dzievački, na siało biorda šukać.
Usio siało abyšli, biorda nie najšli.
Budziem, dzievački, u prasła krosny snavać,
Budziem, dzievački, u tyja krosny tkać».
Śpiavali taksama i pra kachańnie:
«Za što mianie druh nie lubić?
Choć ja tonka, dak vysoka.
Choć ja bieła, dak rumiana.
Na rabotu chadžu rana.
Na rabocie prypaźniajusia,
Tabie, miły, naraŭlajusia».
Takija viečaryny dziaŭčaty ładzili niekalki razoŭ za zimu. Najmali muzykaŭ sa skrypkaj i bubnam i płacili im u składčynu. Prynosili z saboj harełku, pierniki, arechi, sušanyja jabłyki dy hrušy, harbuzovyja siemki, časam cukierki i nabivali kišeni chłopcaŭ. Viečaryny pačynalisia zvyčajna z ranicy i praciahvalisia da poźniaj nočy. Tancavali pa čarzie, bo achvotnych paskakać u małoj chacie było šmat. Źbiralisia taksama i małyja dziaŭčatki. U jakoj-niebudź chacie pad nahladam babuli abo maci jany vučylisia praści. Chłopčyki rabili «miarćviackuju lichtarniu» z harbuza i stavili ŭ akno chaty, dzie prachodzili viečaryny.
Pieršy tydzień pradzieńnia na Pilipaŭku nazyvaŭsia «Kudzielica». Da jaho treba było skončyć padrychtoŭku da tkactva. Taksama pryniata było kazać: «Pilip dziaciej adziavaje». Mužčyny ŭ vioskach i miastečkach zajmalisia bondarstvam, vyrabami z dreva, hančarstvam. Žančyny apracoŭvali lon, prali, tkali, šyli adzieńnie, vyšyvali vopratku i ručniki, pościłki, plali karunki.
U niekatorych biełaruskich miaścinach u pieršyja dni postu pierad viačeraj haspadary vychodzili z chaty da bramy i zaprašali «carycu damavuju, cara damavoha z małymi dzietkami zahavieć». Paśla viačery na stale pakidali ježu i posud, nakryvali heta abrusam, kab «damaviku z damavichaj było čym pačastavacca». U vobrazie damavika ludzi bačyli pierš za ŭsio svaich prodkaŭ.
U hety čas taksama bili parsiukoŭ, raźbirali ich, načyniali kiłbasy, vantrabianki dy inšyja prysmaki da budučych śviat. Haspadary zaprašali na śviežynu svajakoŭ i susiedziaŭ. Hetaja tradycyja spryjała dobrazyčlivym susiedskim uzajemaadnosinam.
Što jeli prodki ŭ Pilipaŭku i čym možna charčavacca siońnia
Kaladny post ličycca mienš strohim, čym, naprykład, Vialiki. Padčas jaho možna ŭžyvać u ježu rybu i rybnyja stravy, inšy raz dazvolena vypić hłytok čyrvonaha vina.
Što datyčycca našych prodkaŭ, kali pačynaŭsia post, haspadyni prybirali sa stała ŭsiu skaromnuju ježu. Zastavalisia tolki hryby, harodnina, jahady, suchaja i śviežaja ryba. Ludzi ŭžyvali ziernie (žyta, jačmień, avios), hrečku, baby (fasolu, čačavicu, haroch), harodninu (buraki, repu, redźku, bručku, kapustu, bulbu, cybulu, časnok), dzikija raśliny (krapivu, śnitku, ščaŭje, lebiadu), nasieńnie lonu i kanoplaŭ, harbuzy, arechi, suchafrukty, mačonyja jabłyki, bruśnicy i žuraviny.
Rybu advarvali, zapiakali, sušyli, vendzili, salili, marynavali, ź jaje rabili chaładziec i varyli jušku.
Siońnia vierniki vyklučajuć z racyjonu miasa, masła, małako, jajki i syr. U paniadziełak, sieradu i piatnicu nielha jeści rybu, užyvać vino i alej. U astatnija dni alej dazvalajecca. Rybu ŭ hety post hatujuć tolki pa subotach i niadzielach i ŭ vialikija śviaty. Kali śviata prypadaje na sieradu abo piatnicu, to dazvalajucca tolki vino i alej. Z 2 pa 6 studzienia post uzmacniajecca, u hetyja dni ŭžyvać rybu niamožna navat u subotu i niadzielu.
Prykmiety
Pradkazańni pa nadvorji, jakoje trymałasia na praciahu Pilipaŭki:
- na Pilipaŭku nadvorje chmarnaje abo śniežnaje — maj budzie mokry;
- kali na sałaninie, paviešanaj sušycca, źjaŭlajucca kropli rasy, to budzie doždž;
- kali kot skača na prypiek, to budzie maroz;
- kali nadvorje na Pilipaŭku dobraje, to dobraje budzie i na Piatroŭku;
- kali drovy ŭ piečy viesieła harać, to budzie maroz;
- kali na Pilipa šerań — da ŭradžaju aŭsa, doždž — da ŭradžaju pšanicy;
- kali varona hołas padaje — da adlihi;
- šerań na drevach — da marozu, tuman — da adlihi, a kali šerań była ŭnačy, udzień budzie śnieh.
Pracedura zaboju śvińni taksama była znakavaj. Kali kałoli kabana i kroŭ liłasia niaspynnym strumieniem — leta budzie daždžlivym, a kali sielazionka była toŭstaja ŭ pačatku i tonkaja ŭ kancy, — heta aznačała surovy pačatak zimy i jaje ciopłaje, chutkaje zaviaršeńnie (i naadvarot).
Ličyłasia taksama, što ŭ hety čas vaŭki i sabaki pačynajuć ładzić viasielli. Sialanie na hety kont zvyčajna kazali: «Razhulacca, jak vaŭki na Pilipaŭku», abo «Tancavać, jak stary voŭk na Pilipaŭku». Mienavita pa hetaj pryčynie nie rekamiendavałasia chadzić u les.
