Vilnia napiaredadni samitu NATA 2023 hoda. Fota: Artur Widak / NurPhoto via Getty Images
Jak by dziŭna heta ni hučała, ale Vilnia dla ŭkrainskaj palityki — znakavaje miesca. Dziesiać hadoŭ tamu, u 2013 hodzie, tut prachodziŭ samit Uschodniaha partniorstva, intryha jakoha zachoŭvałasia da apošniaha dnia: ci padpiša Viktar Janukovič, jaki zajmaŭ tady pasadu prezidenta Ukrainy, pahadnieńnie ab asacyjacyi ź Jeŭrapiejskim sajuzam ci nie.
Hety krok, jak kazali tady naziralniki, stanie momantam cyvilizacyjnaha vybaru dla Ukrainy, adarvie jaje ad «ruskaha śvietu» i adkryje darohu na Zachad.
Ale heta nie zdaryłasia.
Janukovič nie padpisaŭ damovu. A ŭ noč paśla zakryćcia samitu bajcy «Bierkuta» žorstka razahnali demanstracyju prychilnikaŭ jeŭraintehracyi na hałoŭnaj płoščy Kijeva. Va Ukrainie pačalisia padziei, jakija my ciapier viedajem pad nazvaj «revalucyja hodnaści». Dalej byŭ rasstreł pratestoŭcaŭ na Majdanie, ucioki Janukoviča, anieksija Kryma, pačatak kanfliktu na Danbasie i, narešcie, poŭnamaštabnaje ŭvarvańnie Rasii.
I voś praź dziesiać hadoŭ los Ukrainy znoŭ budzie vyrašacca ŭ stalicy Litvy.
Hałoŭnuju dumku nakont Vilenskaha samitu NATA, jaki adkryvajecca ŭ aŭtorak, jašče ŭ červieni sfarmulavaŭ ministr zamiežnych spraŭ Litvy Habryelus Łandśbierhis:
hety samit u lubym vypadku stanie histaryčnym — albo z-za jaho dasiahnieńniaŭ, albo z-za prapuščanych na im mahčymaściaŭ.
Dva samity, jakija padzialaje dziesiać hadoŭ, abjadnoŭvaje i jašče adno: za ličanyja hadziny da ich adkryćcia niemahčyma pradkazać, jakija vyniki dla Ukrainy jany pryniasuć.
Adčynienych dźviarej mała
Pazicyja Kijeva prostaja: samit NATA ŭ Vilni pavinien rasstavić usie kropki nad «i» ŭ adnosinach Ukrainy i Aljansu.
Na hety momant spravy takija: u 2008 hodzie, jašče pry prezidenctvie Viktara Juščanki, na samicie NATA ŭ Buchareście była pryniata dekłaracyja, u jakoj havaryłasia pra hatoŭnaść pryniać Ukrainu (razam z Hruzijaj) u skład Aljansu ŭ niavyznačanaj budučyni, adnak biez kankretnaha płana, umoŭ i terminaŭ. Z taho času rytoryka NATA na temu hetaha budučaha siabroŭstva stała va Ukrainie pradmietam horkich žartaŭ. Top-čynoŭniki Aljansu pry kožnym zručnym vypadku rytualna paŭtarali: «Dźviery NATA dla Ukrainy adčynienyja», — ale, dzie znachodziacca hetyja dźviery i jak u ich prajści, nie ŭdakładniali.
Poŭnamaštabnaje ŭvarvańnie Rasii va Ukrainu 24 lutaha 2022 h. źmianiła situacyju. Adnoj frazy ab adčynienych dźviarach Ukrainie ŭžo vidavočna było mała.
Jość padstavy mierkavać, što ŭ pačatku poŭnamaštabnaha ŭvarvańnia ŭ kalidorach kijeŭskaj ułady chapała skieptykaŭ, jakija ščyra ličyli, što NATA nie prymie Ukrainu ŭ svaje šerahi nikoli. Mahčyma, mienavita tamu na ŭkrainska-rasijskich pieramovach, jakija prachodzili ŭ lutym-sakaviku minułaha hoda, kijeŭskaja delehacyja tak lohka pahadžałasia na niejtralny, pazabłokavy status Ukrainy ŭ abmien na harantyi biaśpieki, jakija pavinny byli dać joj vialikija dziaržavy.
Ale tyja pieramovy sarvalisia, i ŭ Kijevie kančatkova pryjšli da razumieńnia: adziny dziejsny sposab abaranicca ad ahresii Rasii — heta siabroŭstva ŭ NATA sa znakamitym piatym artykułam Vašynhtonskaj damovy, jakaja pastuluje, što napad na adnaho čalca Aljansu razhladajecca jak napad na ŭsich.
Spačatku ŭkrainskija ŭłady pierajšli da rytoryki ab biezalternatyŭnaści šlachu Kijeva ŭ NATA. Potym, 30 vieraśnia minułaha hoda, paśla taho, jak Rasija zajaviła ab «dałučeńni» čatyroch ukrainskich rehijonaŭ, Kijeŭ padaŭ farmalnuju zajaŭku na ŭstupleńnie ŭ Aljans u paskoranym paradku.
Vilnia stanie pieršym samitam NATA paśla hetaha kroku Ukrainy, i ad jaho Kijeŭ budzie čakać kankretnych adkazaŭ ab tym, jak mienavita jon nabudzie siabroŭstva ŭ Aljansie.
Čaho choča Kijeŭ?
Pačniom ad advarotnaha: Kijeŭ sapraŭdy nie patrabuje ad Aljansu pryniać jaho ŭ svaje šerahi nieadkładna. Heta, jak kažuć ukrainskija čynoŭniki, zahadzia nievykanalnaje žadańnie ŭ razhar haračaj fazy vajny, padčas ciažkaha i krovapralitnaha kontrnastupleńnia ŭkrainskich vojskaŭ.
Toje, što zadavolić Kijeŭ u hetym punkcie, na dniach sfarmulavaŭ namieśnik ministra zamiežnych spraŭ Ukrainy Jaŭhien Pierabijnis.
«Vilenski samit možna budzie ličyć paśpiachovym, kali sajuźniki zrobiać rašučy krok ad razmytych farmulovak ab tym, što Ukraina stanie členam NATA, da dakładnaha ałharytmu, jaki pakaža, jak i kali heta zdarycca», — skazaŭ jon.
Surazmoŭcy Bi-bi-si va ŭkrainskaj uładzie raskazvajuć, što, stroha kažučy, Kijeŭ zadavolili b try vyniki Vilenskaha samitu.
1. Ćviordyja abaviazacielstvy
Pieršaje — NATA pavinna było b niedvuchsensoŭna zajavić, što prymie Ukrainu ŭ svaje členy paśla zakančeńnia vajny. I tut pačynajecca hulnia ŭ słovy, bo farmalna i da taho «dźviery Aljansu dla Ukrainy byli adčynienyja».
Ciapier Kijeŭ čakaje bolš kankretnych farmulovak. Jak pišuć ukrainskija miedyja sa spasyłkaj na ŭdzielnikaŭ pieramoŭ na hety kont, Kijeŭ chacieŭ by, kab u vynikovych dakumientach samitu było zafiksavana, što siabroŭstva Ukrainy stanie mahčymym, kali heta dazvolać «umovy biaśpieki».
Bolš za toje, «Jeŭrapiejskaja praŭda» sa spasyłkaj na svaje krynicy piša, što farmuloŭku «ŭmovy biaśpieki» mohuć zamianić na «mierkavańni biaśpieki»: maŭlaŭ, navat kali paśla zakančeńnia haračaj fazy vajny Rasija budzie sparadyčna abstrelvać ukrainskuju terytoryju, heta nie pavinna stać farmalnaj pryčynaj dla admovy Kijevu va ŭstupleńni ŭ Aljans.
Užo davoli praciahły čas zachodniaja presa piša ab «hibrydnych madelach» mahčymaha siabroŭstva Ukrainy ŭ NATA.
Naprykład, havorycca ab tym, što harantyi biaśpieki, prapisanyja ŭ piatym artykule Vašynhtonskaj damovy, buduć raspaŭsiudžvacca tolki na padkantrolnyja Kijevu terytoryi.
Roznyja varyjacyi na hetuju temu atrymali ahulnuju nazvu «karejski scenar» — pa anałohii z madellu suisnavańnia Paŭnočnaj i Paŭdniovaj Karej. Da siońnia Kijeŭ publična abviarhaŭ mahčymaść prymianieńnia takoj madeli ŭ jakaści farmatu paślavajennaha suisnavańnia z Rasijaj.
Bi-bi-si nieviadoma, ci viaducca jakija-niebudź pieramovy na hetuju temu ciapier: aficyjnaja pazicyja Ukrainy — abaviazkovaje vyzvaleńnie ŭsioj svajoj mižnarodna pryznanaj terytoryi da pačatku lubych mirnych pieramoŭ.
2. U NATA praz Radu
Druhi vynik, jakoha čakaje Kijeŭ, — heta paskareńnie farmalnaha pracesu nabyćcia Ukrainaj siabroŭstva ŭ Aljansie paśla zakančeńnia haračaj fazy vajny. U našym vypadku heta aznačaje admovu kiraŭnictva Aljansu ad instrumientu Płana dziejańniaŭ pa členstvie ŭ NATA (PDČ), jaki prymianiaŭsia, naprykład, da centralnajeŭrapiejskich dziaržaŭ, jakija ŭstupili ŭ arhanizacyju ŭ pačatku 2000-ch.
U Kijevie kažuć, što ŭ vajennym sensie Ukraina ŭžo daŭno dakazała, što jana hatovaja da ŭstupleńnia ŭ NATA, i siońnia ŭ płanie biaśpieki moža dać Aljansu ŭ cełym i jaho ŭschodniamu fłanhu ŭ pryvatnaści bolš, čym prosić naŭzamien. Dastatkova zapluščyć vočy na ŭmoŭnaści i prosta pryniać palityčnaje rašeńnie ab tym, kab pryniać Ukrainu bieź lišnich zatrymak — jak heta pakazaŭ dośvied imklivaha pieraadoleńnia biurakratyčnych farmalnaściaŭ u vypadku ź Finlandyjaj i Šviecyjaj.
Ličycca, što suprać paskoranaj madeli budučaha ŭstupleńnia Ukrainy ŭ NATA vystupaje administracyja ZŠA i asabista prezident Džo Bajden. Jašče ŭ siaredzinie červienia jon zajaviŭ, što nie źbirajecca rabić dla Kijeva jakija b tam ni było pabłažki, bo «Ukraina pavinna adpaviadać adzinym standartam».
U minułuju piatnicu ŭ intervju CNN Bajden zajaviŭ, što, na jaho dumku, Ukraina jašče nie hatova da siabroŭstva ŭ NATA, i nie tolki z pryčyny vajny.
«Dumaju, što pravodzić hałasavańnie [ab siabroŭstvie Ukrainy ŭ NATA] ciapier zaŭčasna, tamu što treba pamiatać pra inšyja kryteryi, u tym liku pra demakratyzacyju i niekatoryja inšyja pytańni», — skazaŭ Bajden.
Na inšym polusie — niefarmalnaja kaalicyja centralna— i ŭschodniejeŭrapiejskich sajuźnikaŭ, da jakich ukrainskija miedyja dadajuć jašče i Francyju ź Vialikabrytanijaj: jany nibyta łabirujuć maksimalnaje spraščeńnie pracedury ŭstupleńnia ŭ NATA dla Ukrainy.
Detali hetych pieramoŭ zastajucca nieviadomymi, adnak šmat što pakazvaje na toje, što Kijevu ŭdałosia pierałamać situacyju na svaju karyść. U paniadziełak ministr zamiežnych spraŭ Ukrainy Dźmitryj Kuleba paviedamiŭ, što «paśla intensiŭnych abmierkavańniaŭ krainy — členy NATA dasiahnuli kansensusu adnosna PDČ dla Ukrainy».
Što staić za hetymi słovami, miarkujučy pa ŭsim, stanie viadoma ŭžo ŭ Vilni.
Ale ŭžo ciapier zrazumieła, što čarhovym krokam na šlachu Ukrainy ŭ NATA stanie stvareńnie Rady Ukraina — NATA, jakaja zamienić kamisiju, jakaja ŭžo funkcyjanuje.
Rada budzie adroźnivacca ad kamisii tym, što jaje možna budzie sklikać u kryzisnaj situacyi na patrabavańnie Ukrainy, a taksama tym, što Kijeŭ budzie mieć u joj takoje ž prava hołasu, što i členy Aljansu.
Pa zadumie aptymistaŭ, mienavita Rada Ukraina — NATA pavinna budzie napracavać kankretny, pakrokavy płan ustupleńnia Ukrainy ŭ Aljans.
Adnak skieptyki kažuć, što vydavać stvareńnie rady za biesprecedentnuju viachu ŭ historyi adnosin Ukrainy z NATA nie varta: urešcie, Rasija padtrymlivała adnosiny z NATA taksama na ŭzroŭni rady, jaje jašče davoli doŭha ŭznačalvaŭ Dźmitryj Rahozin. I dzie ciapier toje?
3. «Izrailskija harantyi»
Narešcie, treci vynik, pa jaki kijeŭskaja delehacyja jedzie ŭ Vilniu, — heta ŭzmacnieńnie padtrymki Ukrainy krainami NATA ŭžo tut i ciapier.
Farmalna NATA jak aljans nie daje Kijevu padtrymki zbrojaj i bojeprypasami: heta prerahatyva asobnych dziaržaŭ — jaho členaŭ.
Adnak — i pra heta sa spasyłkaj na krynicy ŭžo pišuć zachodnija miedyja — u vynikovych dakumientach Vilenskaha samitu źjavicca nie prosta abiacańnie NATA padtrymlivać Ukrainu «stolki, kolki spatrebicca», — hetaja fraza ŭžo stała ahulnym miescam u kamunikacyi pamiž Aljansam i Kijevam.
Čakajecca, što vynikam Vilni stanie abaviazacielstva NATA akazvać Ukrainie vajskovuju dapamohu na sumu kala 500 młn jeŭra štohod,
pryčym, jak pakazvaje, naprykład, «Radyjo Svaboda», pa vynikach samitu hetaja suma moža i pavialičycca.
Mahčyma — pra heta zhadvaje zachodniaja i ŭkrainskaja presa, — na samicie buduć padpisany niejkija dvuchbakovyja damovy pamiž Kijevam i asobnymi zachodnimi dziaržavami ab padtrymcy, jakaja budzie akazvacca imi Ukrainie dla dapamohi ŭ adbićci rasijskaj ahresii.
Zasłuhoŭvaje zhadki i «izrailskaja madel harantyj biaśpieki» dla Kijeva, jakuju ciapier prasoŭvajuć Štaty, pra jaje kazaŭ u zhadanym vyšej intervju i asabista Džo Bajden.
Pa słovach pamočnika prezidenta ZŠA Džejka Salivana, u ramkach hetaj madeli Złučanyja Štaty i ich sajuźniki «buduć hatovyja dać [Ukrainie] roznyja formy vajskovaj dapamohi, raźviedvalnyja danyja i infarmacyju, kibierpadtrymku i inšyja formy materyjalnaj dapamohi dla taho, kab Ukraina mahła abaranić siabie i praduchilić budučuju ahresiju».
U varyjancie niekatorych zachodnich miedyja harantyi biaśpieki źjaŭlajucca niejkaj zamienaj siabroŭstvu ŭ NATA, jakuju ŭmoŭny Zachad moža prapanavać Ukrainie, nie prymajučy jaje ŭ arhanizacyju.
Zrešty, raniej Kijeŭ nieadnarazova zajaŭlaŭ, što ŭsprymaje luby farmat harantyj biaśpieki, jaki adroźnivajecca ad paŭnapraŭnaha siabroŭstva ŭ NATA, vyklučna jak paŭmieru, jakaja maje sens chiba što na pierachodnym etapie, da nabyćcia joju hetaha siabroŭstva. Takim čynam, hulnia ŭ słovy — jakija mienavita farmuloŭki abrać, kab samit u Vilni nie abiarnuŭsia vialikim rasčaravańniem dla ŭsich jaho ŭdzielnikaŭ, — praciahvajecca.
Što, kali nie?
Klučavaja pryčyna, pa jakoj NATA nie śpiašajecca zadavolić usie zapyty Kijeva — niachaj jany navat i nie ŭklučajuć u siabie pradstaŭleńnie Ukrainie nieadkładnaha členstva ŭ Aljansie — całkam zrazumiełaja. Samy vialiki strach jeŭrapiejskich čynoŭnikaŭ na hetym etapie — akazacca ŭciahnutymi ŭ niepasrednuju kanfrantacyju z Rasijaj, nie siońnia, dyk paślazaŭtra.
I jak ličyć niemałaja kolkaść skieptykaŭ, pryjom Ukrainy ŭ NATA robić hetaje sutyknieńnie našmat bolš imaviernym.
U niadaŭnim intervju «Jeŭrapiejskaj praŭdzie» vice-premjer Ukrainy Volha Stefanišyna raspaviała, što niekatoryja zachodnija partniory pieraścierahajuć Kijeŭ ad praźmiernaha zbližeńnia z NATA ź inšaj metaj.
Pavodle jaje słoŭ, kali ŭ niejki momant pačnucca pieramovy z Rasijaj ab miry, admova Ukrainy ad členstva ŭ NATA mahła b stać častkaj jaje pierahavornaj pazicyi. Sama Stefanišyna nazyvaje takuju pazicyju naiŭnaj, jakaja rasčaroŭvaje.
Dy i ŭ cełym punkt hledžańnia Kijeva na hetuju prablemu radykalny: ukrainski isteblišmient, u tym liku asabista Uładzimir Zialenski pierakonvaje, što militarysckija ambicyi Uładzimira Pucina raspaścirajucca značna dalej zachodnich miežaŭ Ukrainy. U hetaj łohicy admović Ukrainie va ŭstupleńni ŭ NATA aznačaje pasłać vyrazny sihnał rasijskamu lidaru: jaho mietady pracujuć.
Nie kažučy ŭžo ab tym, što dla Ukrainy pytańnie adnosin z NATA maje zusim nie fiłasofski, a bolš čym prykładny charaktar. Mahčyma, tamu ŭ publičnaj i niepubličnaj kamunikacyi pradstaŭniki Kijeva zajaŭlajuć, što na pieramovach, jakija papiaredničali Vilenskamu samitu, Ukraina demanstruje vielmi nizkuju hatoŭnaść da kampramisaŭ.
Dajšło da taho, što prezident Uładzimir Zialenski adkryta zajaŭlaŭ, što moža i nie pryjechać na samit NATA, kali na im nie buduć pryniaty rašeńni, jakija adpaviadajuć sioletnim čakańniam Ukrainy.
Aficyjnaje paćviardžeńnie vizitu prezidenta Ukrainy ŭ Vilniu źjaviłasia tolki pozna ŭviečary ŭ paniadziełak, za ličanyja hadziny da adkryćcia samitu. Adnak, miarkujučy pa ŭsim, kančatkovyja farmuloŭki dakumientaŭ buduć uzhadniacca paśla taho, jak samit pačnie pracu.
Zrešty, u niadaŭnim intervju Bi-bi-si Uładzimir Zialenski daŭ zrazumieć, što navat admova NATA ad pryjomu Ukrainy ŭ svaje šerahi nie stanie dla Kijeva kancom śvietu.
«Kali vy [siabry Aljansu] nie bačycie nas u NATA, to vam daviadziecca heta skazać i pryznać. Tady i Ukraina, i nasielnictva Ukrainy buduć razumieć, što nam daviadziecca žyć pa-inšamu. Što navat kali my pieramožam i navat kali hetaja vajna skončycca, budzie vysokaja ryzyka paŭtareńnia vajny, a značyć, my pa-inšamu budziem budavać ekanomiku. Inšy biznes, inšaja adukacyja, inšyja dzieci, inšaje vychavańnie. Usio pa-inšamu, z ulikam taho, što Rasija moža viarnucca», — skazaŭ jon.
Ale kali NATA hučna začynić dźviery pierad Ukrainaj, pasiejaŭšy tym samym raskoł siarod svaich čalcoŭ, pasłaŭšy Rasii sihnał, što jaje dahetul bajacca, to ci heta značyć, što płan dalejšych dziejańniaŭ jość u samoha Aljansu?
