Husakoŭ pakazvaje Łukašenku łyžy, zroblenyja ŭ Cielachanach, 2022 hod. Fota: sajt Łukašenki
«Ciapierašni biełaruski navukoviec — faktyčna ramieśnik»
Siarhiej Biesarab miarkuje, što adukacyjny i kadravy patencyjał biełaruskaj navuki doŭhi čas trymaŭsia na tym, što zastałosia pa razvale Savieckaha Sajuza, i ciapier usio heta «biazhłuzda rastračana». Navukovych škoł nie zastałosia, paśviedčańni člen-karespandentaŭ, byvaje, atrymoŭvajuć ludzi, u jakich niama nivodnaha abaronienaha aśpiranta.
Vybitnyja navukoŭcy emihrujuć, chtości stanovicca niezaležnym daśledčykam, pieravučvajecca ci mianiaje prafiesiju. U navucy pieravažna zastalisia tyja, chto nie moža znajści sabie miesca ŭ inšych kirunkach, nie viedaje zamiežnych moŭ i nie choča mianiać zvyčajny ład žyćcia.
Siarhiej Biesarab. Fota: fejsbuk Biesaraba
Pavodle Biesaraba, typovy ciapierašni navukoviec — heta maleńki čałaviek, faktyčna ramieśnik, jaki nie choča viedać, što adbyvajecca pa-za jaho kabinietam.
Jon prykryvajecca sčarśćviełymi naratyvami prapahandy: «Navuka pa-za palitykaj» i «Naša sprava — navuka». Adzinaje jaho žadańnie, kab praciahnuli kantrakt: «hrošy nievialikija, ale i praca nie pylnaja».
«Heta samaja šmatlikaja hrupa ciapierašnich navukoŭcaŭ. Najčaściej u navukova-daśledčyja instytuty kožny ź ich trapiŭ pa raźmierkavańni, a paźniej uciahnuŭsia. Asobnaja padkatehoryja — tyja, kaho trymaje arendnaje žytło. Jany spadziajucca, što moža dazvolać jaho vykupić, jak vajskoŭcam. Ci vierać u abiacanki karjernaha rostu i mahčymaść abaranić dysiertacyju», — dzielicca svaimi nazirańniami Biesarab.
«Partyjnaja namienkłatura» i administracyjnyja supracoŭniki — jašče adzin siehmient u biełaruskaj navucy, praciahvaje jon. Dla ich niama roźnicy, što robicca navokał, tamu što jany ŭpeŭnieny: nijakaja ŭłada ich navukovyja stupieni i zvańni nie zabiare, bo joj budzie patrebnaja administracyja.
Pavodle Biesaraba, niekatoryja jaho kalehi spadziajucca na supracoŭnictva i finansavańnie Rasijaj, navat kali daviadziecca vykonvać «vajenny zakaz». Kali nie budzie rasijskaha finansavańnia, niešta moža pryjści ad Kitaja, Turkmienistana, Uźbiekistana, Manholii, Irana.
Łukašenkavaj niepradkazalnaści moža supraćstajać inšaja niepradkazalnaść i tvorčaść
Na dumku Siarhieja Biesaraba, z hledzišča navuki, pavodziny Łukašenki charaktaryzujucca śpiecyfičnaj vynachodlivaściu, niepradkazalnaściu dziejańniaŭ.
«Jak kazaŭ Uładzimir Karatkievič: «Rabi niečakanaje, rabi, jak nie byvaje, rabi, jak nie robić nichto, — i tady pieramožaš». U peŭnaj stupieni Łukašenka žyvoje paćviardžeńnie hetaj mudraści. Adzinaje, suprać čaho nie moža supraćstajać niepradkazalnaść, — heta niepradkazalnaść i tvorčaść u adkaz», — razvažaje były supracoŭnik Akademii navuk.
Alaksandr Łukašenka i staršynia Prezidyuma NAN Uładzimir Husakoŭ. Fota: president.gov.by
Biesarab kaža, što ŭ 2020 hodzie režym Łukašenki nie viedaŭ, jakoj reakcyi ad hramadstva čakać: dzie ŭdzień razhorniecca łancuh salidarnaści, a ŭviečary adbudziecca dvarovy kancert.
«Na žal, usie pieravahi narodnaj niepradkazalnaści tady tak i nie ŭdałosia skarystać», — škaduje navukoviec.
Lubaja aŭtakratyja zacikaŭlena ŭ ślapym padparadkavańni mas.
«Jeść takaja cikavaja formuła: intelektualny ŭzrovień natoŭpu roŭny intelektualnamu ŭzroŭniu samaha durnoha jaho pradstaŭnika, padzielenamu na kolkaść udzielnikaŭ, — davodzić Biesarab. — Z hetaha vynikaje, što ŭsie represiŭnyja režymy imknucca źniščyć navukovyja i intelektualnyja elity i adukacyju. U vyniku sistema kiravańnia krainaj poŭnaściu akazvajecca ŭ rukach najmienš kvalifikavanych ci najmienš sumlennych hramadzian. Usio pieraličanaje charakterna dla aficyjnaj sistemy kiravańnia biełaruskaj navukovaj supolnaściu».
Čamu studentaŭ-humanitaryjaŭ sistema baicca mieniej?
U niadaŭnim pryznačeńni dekanam chimfaka BDU Alaksandra Zurajeva, syna byłoha kamandzira «Ałmaza», Siarhiej Biesarab nie ŭhledzieŭ prykmiet daminavańnia svajactva ŭ raźmierkavańni dziaržaŭnych pasad.
Jon ličyć Zurajeva niebłahim śpiecyjalistam u svajoj halinie, ale naŭrad ci hatovym da abaviazkaŭ, jakija jamu daviadziecca vykonvać.
«Kali ja vučyŭsia na chimfaku BDU, dekanami stanavilisia lehiendy, — tłumačyć Biesarab. — Piersony, jakija farmavali tradycyi fakulteta, byli ich nośbitami. Ciapier ža na miesca dekana pastavili maładoha chłopca, bo prosta, vidać, bolš nie było kaho».
Alaksandr Zurajeŭ. Fota: pres-słužba BDU
Pryznačeńnie na pasadu kiraŭnika chimičnaha fakulteta syna byłoha kiraŭnika «Ałmaza» — heta pahroźlivy sihnał studentam-chimikam.
«Kali ad pratestujučych studentaŭ-fiłosafaŭ možna čakać maksimum papiarovych płakataŭ, to ad studentaŭ-chimikaŭ moža być što zaŭhodna, — davodzić Biesarab. — Tamu Arciomu Bajarskamu — talenavitamu studentu-chimiku — dali 5 hadoŭ i adpravili ŭ škłoŭskuju kałoniju, dzie zahadkava pamior Vitold Ašurak. Na jaho prykładzie studentam kažuć: «Viedajcie, što dziaržava bačyć vas naskroź i ŭsio kantraluje».
Straty biełaruskaj navuki za čas łukašenkaŭskaj ułady
Padličyć straty, jakija zaznała biełaruskaja navuka za čas panavańnia nad joju režymu Łukašenki, biez dostupu da vialikaha masivu danych niemahčyma. Tym nie mienš, niekatoryja vysnovy možna zrabić, zaŭvažaje Siarhiej Biesarab.
- U Biełarusi, u paraŭnańni ź inšymi krainami Jeŭropy, vydajecca mała navukovych publikacyj. Horšaja situacyja tolki ŭ Małdovie i Ałbanii. Heta vynikaje sa statystyki Nacyjanalnaha fondu navuk.
- Biełaruś, pavodle Suśvietnaj arhanizacyi intelektualnaj ułasnaści, pa kolkaści padadzienych patentnych zajavak na 2021 hod znachodzicca pamiž Ekvadoram i Vieniesuełaj — na 61 miescy sa 100. Dla paraŭnańnia, u 2013-ym mieła 37 radok i mieściłasia miž Šviejcaryjaj i Finlandyjaj. Za dziesiacihodździe — dehradacyja ŭ 5 razoŭ pa kolkaści padadzienych zajavak. Pra toje śviedčać danyja z bazy WIPO za 2021 hod, a taksama za 2013 hod.
- Pavodle statystyki Suśvietnaha banka, dola vysokatechnałahičnaha ekspartu va ŭsim abjomie ekspartu ź Biełarusi — adna z najmienšych u Jeŭropie. Pa danych na 2019 hod horšaja situacyja tolki ŭ Małdovy i Ałbanii.
- Pavodle Global Innovation Index, za 2022 hod kolkaść navukoŭcaŭ-daśledčykaŭ u pieraliku na miljon nasielnictva ŭ Biełarusi była samaja nizkaja siarod susiednich krain — naprykład, utraja mienšaja, čym u Estonii. Za dziesiacihodździe (2012—2022) aficyjna zafiksavanych daśledčykaŭ u Biełarusi stała prykładna ŭ 1,5 raza mieniej.
Siarhiej Biesarab kaža, što biełaruskaja navuka maje mocny ŭzrostavy i hiendarny pierakos, mihracyju vysokakvalifikavanaj moładzi, vysokuju stupień biurakratyzacyi, razdźmutyja administracyjnyja štaty, adsutnaść naležnaj ekśpiertnaj acenki ŭzroŭniu vykananych prajektaŭ.
«Pamiataju jašče ŭ spakajniejšyja časy navukoŭcy časta kazali: «Kali raptam Prezidyum razam z aparatam źniknie, to zaŭvažym heta tolki na dziasiaty hod», — zaŭvažaje Siarhiej Biesarab.
Ptuška Fieniks biełaruskaj navuki
Na dumku Siarhieja Biesaraba, pa abrynańni režymu Łukašenki Akademija navuk u ciapierašnim vyhladzie źniknie. Achvotnych padtrymlivać nieefiektyŭnuju i zabiurakratyzavanuju ŭstanovu nie znojdziecca.
Mahčyma, kaža jon, Prezidyum akademii budzie vykonvać niejkuju kansultatyŭnuju i pradstaŭničuju funkcyi, a moža, u hetych pasłuhach patreba adpadzie.
«Što ž datyčyć navukovaj supolnaści, to, jak kazaŭ chimik Alaksandr Traćciak: «Nie pierajmajciesia, navuku nielha źniščyć, jana jak ptuška Fieniks, zaŭždy ŭźnikaje na papiališčy», — adznačaje Biesarab.
Na akcyi pratestaŭ. Žnivień 2020 hoda
Biesarab upeŭnieny, što navuka pastupova adrodzicca, chutčej za ŭsio, spačatku zasnavanaja na indyvidualnych piersanalijach i mocnych haryzantalnych suviaziach jak najbolš efiektyŭnym varyjancie na pierachodny pieryjad. Toj siehmient, jaki ciapier zajmaje NAN, zojmuć karparatyŭnyja ci navukovyja ŭstanovy na bazie VNU.
U vypadku, kali składucca zručnyja palityčnyja abstaviny, padsumoŭvaje Biesarab, viernucca navukoŭcy, a dla asobnych važnych kirunkaŭ buduć zaprošanyja ich zamiežnyja kalehi.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Hladzicie taksama:
