Čaramša ŭ Biełaviežskaj puščy. Fota: Wikimedia Commons
Čaramšu jašče nazyvajuć miadźviedžaj cybulaj. U hetaj naźvie zachavałasia adsyłka da łacinskaj nazvy — ursinum (ad łac. ursus — miadźviedź). Hetaja raślina vielmi chutka vyrastaje paśla sychodu śniehu.
Ličycca, što joju łasujecca miadźviedź paśla vychadu ź zimovaj śpiački. Čaramšu z zadavalnieńniem pajadajuć i inšyja źviary, naprykład, kabany. A voś karoŭ da hetaj travy nie padpuskali, bo małako pačynała pachnuć časnakom.
Raślina dobra raście ŭ starych lasach, zaliŭnych łuhach i pa bierahach rek. Ale jaje masava sadziać i na leciščach, aharodach.
Miadźviedžaja cybula ŭniesiena ŭ Čyrvonuju knihu Biełarusi i susiednich krain. Tamu aharodnuju — ježcie na zdaroŭje, a źbirać u lesie niamožna.
Što možna jeści
U ježu ŭžyvajucca listy i ściobły. Najlepšy čas dla zboru — pakul jana nie pajšła ŭ ćviet. U hety čas raślina miakkaja i najbolš smačnaja. Najlepšyja smakavyja jakaści jana zachoŭvaje pry chałodnym i vilhotnym nadvorji. Pry vysokaj tempieratury jana stračvaje svoj smak. Kali miadźviedžaja cybula zaćvicie, to možna źbirać jaje strełki-kvietki. Dla hetaha ich vielmi aściarožna vyciahvajuć z raśliny, kab nie zrušyć cybulinku. U ježu ŭžyvajuć biełuju i miakkuju častku.
Jak adroźnić čaramšu ad łandyša
Treba aścierahacca taho, kab zamiest miadźviedžaj cybuli nie sabrać jadavitych raślin. Najpierš — łandyša. Samy prosty sposab vyznačyć čaramšu — raźmiać u palcach list i paniuchać. Pavinien dobra adčuvacca pach cybuli i časnaku. Jašče adno adroźnieńnie čaramšy ad łandyša zaklučajecca ŭ tym, što ŭ raśliny kožny liścik raście na asobnym čaranku. U łandyša z adnaho čaranka vyrastaje 2—3 listy.
Što možna pryhatavać z čaramšy
Miadźviedžuju cybulu jaduć syroj, z chlebam i biez, z sollu i biez. Možna parezać, pasalić i zakrasić alejem — atrymajecca prosty sałat. Možna zrabić sałatu z varanym jajkam i čaramšoju, z burakom i čaramšoju. Čaramšu kvasiać, solać, dadajuć u supy, pirahi. Jaje padajuć ź miasam i rybaju. A voś sušać vielmi redka, bo častka jaje kaštoŭnych ułaścivaściaŭ pry hetym hublajecca. Sušać zvyčajna tolki kvietku raśliny.
Lekavyja ŭłaścivaści čaramšy
U jakaści lekaŭ miadźviedžuju cybulu vykarystoŭvali staražytnyja hiermancy, kielty, rymlanie. Navat u padhorjach Alpaŭ na pasieliščach epochi niealitu vučonyja znachodzili ślady čaramšy. Samyja staražytnyja dokazy ŭžyvańnia čaramšy byli znojdzieny ŭ Danii.
U staražytnych traktatach miadźviedžaja cybula nazyvajecca vydatnym srodkam zaściarohi ŭ pieryjad čumy, chalery i inšych zaraznych zachvorvańniaŭ.
U staražytnaści čaramšu kipiacili ŭ vadzie i atrymany advar vykarystoŭvali dla dezynfiekcyi. A pry zapaleńni vušej chvoramu zakapvali sok miadźviedžaj cybuli. Da siońnia sok vykarystoŭvajuć dla taho, kab pazbavicca ad lišaju i barodavak.
Raślina bahataja na vitamin S, tamu jaje vykarystoŭvali jak srodak suprać cynhi. Akramia taho, u čaramšy jość vitaminy A, V, žaleza i pratein. Usio heta dazvalaje jaje vykarystoŭvać u jakaści prabijotykaŭ paśla kursa antybijotykaŭ. Jana zabivaje drennyja bakteryi i pavyšaje kolkaść karysnych.
Čaramša dobra pavyšaje imunitet. Jana karysna chvorym na dyjabiet, ateraskleroz, chvaroby ščytapadobnaj załozy. Raślina taksama zjaŭlajecca dobrym srodkam suprać parazitaŭ u kišečniku. Jana dapamahaje pry hipiertanii, pavyšaje ŭzrovień hiemahłabinu i palapšaje krovazvarot, spryjaje apietytu i stravavańniu.
Mnie davodziłasia čuć ad doktara, što karysnyja ŭłaścivaści čaramšy pieraŭzychodziać zvyčajny časnok.
Adnak, kali jość prablemy sa straŭnikava-kišačnym traktam, jazvy, hiepatyt, epilepsija, chalecystyt, pankreatyt, to lepš raślinu nie jeści. Nie rekamiendujuć jaje ŭžyvać i ciažarnym žančynam. Čaramša vostraja, piakučaja, u hetym pryčyna takich abmiežavańniaŭ.
Čaramša ŭ pachodzie
Kali vy prastudzilisia ŭ pachodzie, to rekamiendujuć sarvać list čaramšy, raźmiać jaho i niuchać.
Pry zachvorvańni horła dapamoža ŭžyvańnie listoŭ čaramšy. Ich žujuć i hłytajuć. Dapamohuć taksama inhalacyi z advaram ź miadźviedžaj cybuli.
Žavańnie čaramšy dapamoža pazbavicca ad bakteryj u rocie.
I, zrazumieła, asnoŭny sposab užyvańnia čaramšy ŭ pachodzie — u jakaści ježy.
Čaramša ŭ sadzie
Čaramša, vyhadavanaja ŭ naležnych umovach, moža stać vielmi ekspansiŭnaj raślinaj. Jana moža zaniać vialikija prastory, abmiažoŭvajučy rost inšych jaravych raślin. Adnak miadźviedžaja cybula nie pieraškadžaje raści mnohim šmathadovym raślinam. U sadzie jaje sadziać zvyčajna ŭ samym cianistym miescy, dzie tolki viasnoj byvaje sonca, pad hustymi drevami ci na paŭnočny bok ad doma. Adnak nie varta sadžać pobač z babovymi (jany tarmoziać rost adno adnaho) i sałataj.
Čytajcie jašče:
Jak pravilna abrazać hartenziju. I čym jana moža być karysnaja, akramia charastva
tamu, kali vy kuplajecie jaje z ruk (jak i łandyšy), to vy, chutčej za ŭsio padtrymlivajecie brakańjeraŭ