Halina Varažbit. Fota: siamiejny albom
«Usio tut ruskija patruščyli»
Halinie Varažbit (u dziavoctvie Šachovič) — 64 hady. Jana naradziłasia ŭ Kryvičach, miastečku ŭ Miadzielskim rajonie Minskaj vobłaści. U Śmiłavičach skončyła sielskahaspadarčy technikum, a potym u Kijevie — sielskahaspadarčuju akademiju. Vyjšła zamuž za ŭkrainca, jaki vučyŭsia razam ź joju.
Da piensii pracavała ŭ kirujučych strukturach sielskaj haspadarki Čarnihaŭskaj vobłaści. Apošnija 20 hadoŭ kiruje nacyjalna-kulturnym tavarystvam «Siabry».
Čarnihaŭ paśla rasijskich abstrełaŭ. Fota: Dziaržaŭnaja słužba nadzvyčajnych situacyj Ukrainy
Na pačatku hutarki surazmoŭnica papiaredžvaje, što telefonnaja suviaź moža pieraryvacca, bo va Ukrainie prablemy z elektryčnaściu.
«K… [abraźlivaja nazva rasijan] razbambili ŭ bujnych haradach elektrastancyi. Raniej elektryčnaść pradavali za miažu, a ciapier ekanomim, ale vajna jość vajna. Ciešymsia, što choć patrochu dajuć elektryčnaść», — raskazvaje pra realii žyćcia.
«Dakarali ŭ kamientarach, što raniej ja abahaŭlała Łukašenku»
Da vajny biełarusy rehularna naviedvalisia ŭ Čarnihaŭ na zakupy. Chadzili pa kramach i dzivilisia ź nizkich cen.
«Kuplali ŭ nas usio, i biełarusaŭ tut čakali, — zhadvaje Halina. — Nie było, kab ich chto źniavažyŭ. Tut ža nie duža zamožna ludzi žyli. U Biełarusi zarobki byli bolšyja».
Pa słovach surazmoŭnicy, da vajny va Ukrainie vielmi šanavali Łukašenku. Jana nie sustrakała ŭ Čarnihavie čałavieka, jaki b pra jaho vykazvaŭsia niehatyŭna.
«Ukrainu trochu raskradali. Dyk, moža, chacieli takoha haspadara, jak Łukašenka. Moža, i dyktatury nie chapała, — miarkuje jana. — Ja jeździła ŭ Biełaruś. Tam ža paradak. U pasolstvie luboje pytańnie rašałasia. Kaściumy zakazali — kali łaska, praz hod zrobiać. Vučobu dla nas arhanizoŭvali ŭ Biełarusi. Pakazvali biełaruskuju kulturu».
Kali pačałasia vajna, Halina Varažbit źviarnułasia sa svajoj staronki ŭ fejsbuku da Łukašenki.
«Alaksandr Ryhoravič, prašu, nieadkładna spynicie ahresiju Rasii, źviartajecca da vas čarnihaŭskaja dyjaspara biełarusaŭ, — zhadvaje svoj dopis biełaruska. — Mianie dakarali ŭ kamientarach, što raniej ja jaho abahaŭlała. Tak było, čaho chavać».
«Dumali, sa skury lezuć»
U 2020 hodzie prapahandysty pacikavilisia ŭ Haliny Varažbit pra jaje staŭleńnie da pratestaŭ, i jana skazała, što «joj baluča hladzieć na toje, što adbyvałasia ŭ Biełarusi». Dziajačka dyjaspary nastojvała, što dziakujučy Łukašenku i ŭradu žyćcio ŭ Biełarusi lepšaje, čym va Ukrainie.
«Mnie chočacca skazać svaim ziemlakam: pierastańcie vychodzić na mitynhi, šanujcie toje, što vam dadziena Boham. Tamu što, kali vy ciapier upuścicie momant, to potym nie nahonicie», — nastojvała aktyvistka biełaruskaj dyjaspary.
«Na toj momant heta sapraŭdy była maja pazicyja. Ale ŭsio źmianiła vajna», — kaža ciapier Halina Varažbit.
U Čarnihavie prachodzili akcyi salidarnaści ź biełaruskimi pratestoŭcami. Fota: ukrinform.ru
Pryznajecca, što joj «było škada Łukašenku, i jana dumała, što nie moža jon falsifikavać vyniki vybaraŭ».
Na jaje pohlad, mnohija ŭkraincy byli abyjakavyja da biełaruskaha pratestu.
«U nas tady było z čym paraŭnoŭvać, — tłumačyć jana. — Kali pačalisia pratesty, to tut kazali, što biełarusy sa skury lezuć, niachaj by pažyli va Ukrainie. Ale ŭkraincy byli svabadniejšyja i mahli vykazvacca biez strachu być aryštavanymi».
Ratavali zakatki i bulba
Halina raskazvaje pra pieražytaje ŭ vajnu.
Zaŭvažaje, što sioleta zima nie ściudzionaja, jak hod tamu. Tady marazy byli pad 15 hradusaŭ i ludzi 40 dzion abłohi pad abstrełami siadzieli ŭ choładzie. Vady nie było dzie nabrać, bo za paŭtara miesiaca nie vypała ni kropli daždžu. Davodziłasia, ryzykujučy žyćciom, vybiracca da kałonki za niekalki sot mietraŭ ad doma.
«Usio patruščyli tut ruskija, — raskazvaje žančyna. — Razbambili vodakanał, CEC, jakaja aciaplaje horad, balnicu, sady, žyłyja damy. Na ŭskrajku byŭ prytułak z 60 žyviołami, dyk i jaho źniščyli. Pa mohiłkach na tankach jeździli. Carkvu Maskoŭskaha patryjarchatu na hetych mohiłkach razburyli. Stary Trajecki sabor u samim horadzie paškodzili».
U chacie Haliny Varažbit pierabyvała abłohu 16 čałaviek: jana z mužam, ichnija troje dziaciej z unukami, a taksama znajomyja — biełarusy i ŭkraincy, jakim nie było kudy padziecca. U chacie razam z darosłymi było čaćviora dziaciej.
«Možna skazać, zimavali ŭ sklepie», — dzielicca Halina.
Kramy nie pracavali, kupić pradukty nie było dzie. Ratavali zakatki, jakich haspadynia narabiła niebyvała šmat, dy zapas bulby, kapusty, jabłyk.
Biełaruskaja supołka «Siabry» na imprezach da vajny. Fota: Halina Varažbit
«Dziakujučy hetaj kansiervacyi my i vyžyli. Usie zapasy padčyścili. Zamiest vady pili soki, kampoty».
Raniej vyraščanaje na leciščy išło na prezienty ŭdzielnikam imprez, jakija pravodziła biełaruskaja supołka. Na ich prychodzili paśpiavać i patancavać biełarusy.
«Chto padobnaha nie pieražyŭ, nie zrazumieje»
U Haliny Varažbit nie było pradčuvańnia, što nabližajecca vajna. Jana navat zapeŭnivała brytanskaha žurnalista, što z boku Biełarusi ahresii nie budzie.
«Davała hałavu na adsiačeńnie. Uspaminała Chatyń. Ciapier štodnia kajusia», — pryznajecca žančyna.
24 lutaha, kali rasijskija vojski atakavali Ukrainu, u Haliny zdaryŭsia niervovy zryŭ. Vyratavaŭ karvałoł, nabyty dla 90-hadovaj maci, jakaja pieraniesła insult.
Čarnihaŭ. Miascovy žychar šukaje zahinułych rodzičaŭ. Fota: Kalan Pastyka / hromadskie
«Kolki žyvu, nie było takoj stenakardyi. A tut serca vyskokvała, asabliva kali samaloty nad našym pasiołkam latali. Niešta sa mnoju tady zrabiłasia. Čatyrnaccać dzion nie mahła ničoha jeści. Svaim pastajalcam hatavała, a sama siadzieła dzień i noč za malitvaju», — zhadvaje surazmoŭnica.
Čarnihaŭ rasijskija vojski 40 dzion namahalisia zachapić i štodnia abstrelvali.
«Pałovu vulicy razbambili z samalotaŭ, jakija lacieli z boku Biełarusi. Rakiety taksama z radzimy lacieli. Čarnihaŭ mocna razburyli. Amal usie masty ŭzarvali ruskija», — raskazvaje Halina Varažbit.
Na pačatku vajny ŭ biełaruskaj hramadzie horada było bolš za 100 siabroŭ. Nie ŭsie pieražyli abłohu.
«Ludzi sutyknulisia ź vialikim stresam. Ciažka žyć, kali nad tvajoj chataj laciać snarady. Nie viedaješ, ci pacelić jon u jaje, ci pralacić mima. Usialakija chvaroby abvastraje stres. A bomba nie raźbiraje, chto ŭkrainiec, a chto biełarus. Chto padobnaha nie pieražyŭ, nie zrazumieje».
Čarnihaŭ. Pryvatny siektar horada paśla rasijskich abstrełaŭ. Fota: Kalan Pastyka / hromadske
Halina kaža, što try jaje susiedki atrymali kantuziju. Adna nibyta krychu ačuniała, a druhuju pachavali. U susiedskaha šaścihadovaha chłopčyka zjavilisia sivyja vałasy.
«Kocik da nas prybiŭsia. Čorny-čorny, ale i jon pasivieŭ, nie pavierycie. Nikoli nie bačyła, kab na hałavie ŭ kata byli sivyja vałasy.
A ŭžo sabaki brachali, vyli. Zajdu ŭ vanny pakoj, kab nie nichto pieraškadžaŭ malicca, a sabaki nie dajuć supakoicca. Tak jany bajalisia».
«Byvaje soramna, što biełaruska»
Halina siabravała z Taćcianaj Dziamieńnikavaj, kiraŭnicaj mikałajeŭskaha tavarystva biełarusaŭ «Hołas Radzimy», jakaja zahinuła ŭ budynku abłasnoj vajennaj administracyi. U jaho paceliła rasijskaja rakieta.
«Taćcianina arhanizacyja była adnoj z samych dziejnych. U jaje byŭ i falkłorny ansambl. U 2022 hodzie Taćciana mieła adznačyć 60-hodździe. Pachavali jaje ŭ Mikałajevie. U Biełarusi zastalisia siastra, maci. Mamu chacieła zabrać va Ukrainu. Ź Biełarusi pryviezła mnie biełaruskich lalek, ciapier hladžu na ich i zhadvaju siabroŭku», — kaža Halina Varažbit.
Halina Varažbit (sprava) i Taćciana Dziamieńnikava ź miedalami da 100-hodździa biełaruskaj dypłamatyčnaj słužby. Fota: albom Haliny Varažbit
Pa słovach Haliny, paśla «evakuacyi» biełaruskaha pasolstva z Kijeva na suviaź jaho supracoŭniki z dyjasparami nie vychodzili.
«Choć by pazvanili dy pacikavilisia, jak my tut, ci žyvyja. U ich ža jość našy kantakty», — aburajecca biełaruska.
Žyćcio ž u biełaruskich dyjasparach spyniłasia, adznačaje jana.
«Ciapier nijakich imprez nie pravodzim. Kali ja vyjdu ź dziaržaŭnym ściaham Biełarusi, dyk mianie tut pasiakuć na kavałki.
Kala 60 rakiet prylacieła ź Biełarusi tolki za adzin dzień pa Ukrainie (razmova pra abstreł z 24 pa 25 červienia 2022 hoda. — NN). Ujavicie, kolki paciarpieła ludziej ad ich. Raniej my sa ściaham chadzili na fiestyvali, na vystavy. Byli ŭ biełaruskich strojach. Było pryhoža. My staralisia, rabili biaspłatna, ad dušy. Vajna ŭsio źmianiła».
Padarunak Taćciany Dziamieńnikavaj čarnihaŭskaj supołcy biełarusaŭ. Fota: Halina Varažbit
Halinie Varažbit byvaje soramna, što biełaruska, choć svajho pachodžańnia ni ad koha nie chavaje.
«Kažu, što ja ž nie vinavataja. My svajoj tvorčaściu pakazvali, što biełarusy, ukraincy žyvuć pa-susiedsku i nie chočuć varažniečy. Va Ukrainie nichto nie čakaŭ, što ź Biełarusi pryjdzie biada».
Vajna źmianiła pohlady Haliny. Ciapier jana hanarycca nie Łukašenkam, a pałkom Kalinoŭskaha i partyzanami, jakija sprabavali spynić canoju źniavoleńnia ciahniki z rasijskaj vajskovaj technikaj.
Žančyna choča, kab vajna chutčej skončyłasia.
«Nie chaču, kab biełaruski narod zaznaŭ toje, što pieražyła ja, — adznačaje jana. — Kab nie viedali takoha hora, jakoje prynieśli nam ruskija. Takoha nie zyču i voraham».
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Jak vyhladaje i čym žyvie Čarnihaŭ paśla abłohi — vialiki FOTAREPARTAŽ
Fatohraf zładziŭ čarnihaŭskim vypusknikam niezvyčajnuju FOTAsiesiju
«Try krainy siabravali hadami. Ciapier usio skončyłasia». Jak žyvie ŭkrainskaja vioska na miažy z Rasijaj i Biełaruśsiu
