Pavodle źviestak resursu «Prava na abaronu», paśla prezidenckich vybaraŭ 2020 hoda praz roznyja miechanizmy prafiesiju straciła bolš za 60 biełaruskich advakataŭ. Na minułym tydni da ich dadałosia jašče dzieviać imionaŭ. 10 abaroncaŭ znachodziacca pad kryminalnym pieraśledam, častka ź ich — u turmie. Heta značnyja ličby, uličvajučy, što na 1 lipienia 2020 hoda ŭ Biełarusi pracavali ŭsiaho 2 072 advakaty.
Siarod ich — były abaronca Viktara Babaryki i Maksima Znaka Dźmitryj Łajeŭski, jakoha ŭ lipieni 2021 hoda vyklučyli z kalehii advakataŭ, paśla čaho ŭ žniŭni 2021-ha Miniust pazbaviŭ licenzii. Jon u Biełarusi.
«Srodki, jakimi vałodaju zaraz, dazvalajuć chiba što padtrymlivać fizičnaje isnavańnie»
— Što stała z vašym advakackim biuro?
— Naša biuro jurydyčna pierastała isnavać u studzieni 2022 hoda, kali była zavieršana pracedura likvidacyi. Niejki čas ja jašče arandavaŭ ofis jak pryvatnaja asoba, ale potym zakryŭ, i z krasavika hetaha hoda nijakich bytavych napaminkaŭ pra biuro ŭžo niama. Akramia asobnych rečaŭ. Naprykład, bak dla vady. U śniežni 2020 hoda na jaho byŭ nalepleny vialiki nadpis «pravavy defołt», i jon pieratvaryŭsia ŭ muzyčny instrumient. Na hetym baku z nami zapisaŭ pieśniu advakat Siarhiej Zikracki. Kalehi žartujuć, što cana hetaha pradmieta tolki raście z časam. U mianie doma šmat takich artefaktaŭ.
Paśla pazbaŭleńnia advakackaha statusu ja niekalki miesiacaŭ praciahvaŭ pracavać u svaim biuro jak daradca. A voś mienavita pazbaŭlenym prava na prafiesiju ŭ poŭnaj miery ja adčuŭ siabie ŭžo jak likvidatar biuro, bližej da kanca 2021 hoda. To-bok kala hoda tamu.
— Čym vy zajmalisia hety hod?
— Jak heta ni dziŭna prahučyć, ja zajmajusia samaraźvićciom. Ja ciapier pahłyblena vyvučaju pravy čałavieka, tamu što heta ŭniviersalnyja viedy.
Dla adnaŭleńnia krainy jany buduć mieć bolš važnaje značeńnie, čym viedańnie siońniašniaha biełaruskaha zakanadaŭstva, značnaja častka jakoha budzie źmieniena abo admieniena. Hety kirunak nielha nazvać sposabam isnavańnia, chutčej — inviestycyjami ŭ budučyniu.
Taksama ja pracuju ź mižnarodnymi instrumientami abarony pravoŭ čałavieka, u pryvatnaści, sa zvarotami ŭ Kamitet pa pravach čałavieka, u pracoŭnuju hrupu pa advolnych zatrymańniach i inšymi. Praca z hetymi pytańniami nie patrabuje licenzii. Zajmajusia analitykaj i daśledavańniami, pravavoj aśvietaj, naprykład, tłumaču, što adbyvajecca z pravam i dziaržavaj. I jašče ŭdaskanalvaju svaju anhlijskuju movu.
— A čym vy zarablajecie?
— Dla mianie i maich kaleh, jakija viali palityčna matyvavanyja rezanansnyja spravy i stracili licenziju, situacyja vielmi składanaja. Adkryć pryvatnuju praktyku ŭ śfiery kamiercyjnaha prava, da prykładu, ja nie mahu. Sa studzienia 2023 hoda ŭstupić u siłu zakon, zhodna ź jakim, kab atrymać licenziju na pracu ŭ śfiery kamiercyjnaha prava, treba ŭ Miniuście zdavać kvalifikacyjny ekzamien i atrymlivać paśviedčańnie ab atestacyi jurysta. Ciažka ŭjavić situacyju, što ŭ toj samaj kvalifikacyjnaj kamisii, jakaja niadaŭna pazbaŭlała mianie licenzii, chtości mianie nie pamiataje. Tamu śpiektr maich mahčymaściej nievialiki.
Taksama ja sutyknuŭsia ź situacyjaj, kali, skažu strymana, nie va ŭsich, z kim ja byŭ by hatovy pracavać, jość takaja ž hatoŭnaść. Praściej kažučy, samacenzura i strach u hramadstvie znachodziacca na vysokim uzroŭni, i znajści sabie pracu vielmi składana. Tamu ja siońnia fryłansier, svabodny mastak.
— Prykładna ŭ kolki razoŭ upaŭ vaš dachod u paraŭnańni z časam, kali vy pracavali?
— Heta moža być niečakany adkaz. Ale ŭ 2020—2021 hadach my vielizarnuju kolkaść pracy rabili biez hanararu abo ź nievialikim hanararam. Z ulikam hetaha dachody atrymlivalisia zusim nievialikija. Kali paraŭnoŭvać z 2019 hodam, kali my pracavali za hrošy i byli davoli paśpiachovymi, to dachody ŭpali ŭ šmat razoŭ.
Srodki, jakimi ja vałodaju ciapier, dazvalajuć chiba što padtrymlivać fizičnaje isnavańnie. Nie viedaju, nakolki pravilna heta ahučvać. Tamu što ŭ nas siońnia kałasalnaja prablema pošuku advakataŭ dla niekatorych klijentaŭ. Mahčyma, pačuŭšy maje słovy, chtości budzie jašče bolš bajacca. Ale zatoje ja ŭ harmonii sa svaim sumleńniem, ja ŭ paradku. I heta, na moj pohlad, važki arhumient, kab nie pastupacca pryncypami prafiesii.
— Atrymlivajecca, što, pracujučy 14 hadoŭ u advakatury, nazapasić finansavuju padušku, jakaja dazvolić žyć chacia b hod biez prafiesii, składana?
— Źbieražeńni rabić možna, kali niama vialikich vydatkaŭ, naprykład, dapamoha kamuści ź blizkich. Advakackaja praca dazvalaje zarablać. Ale ŭ maim kankretnym vypadku napiaredadni 2020 hoda vialikich reziervaŭ u mianie nie było. A ŭ 2020-m i 2021-m my choć i byli pierahružanyja pracaj, ale z-za maralnych pryčyn vyrašyli, što časam budziem rabić jaje biaspłatna. Ale z ulikam situacyi ŭ krainie takich «časam» atrymałasia šmat.
— Bieručysia za abaronu Viktara Babaryki i viedajučy ryzyku, vy nie pavyšali kaeficyjent koštu na svaje pasłuhi?
— Ja, napeŭna, zaraz prademanstruju siabie jak kamiercyjna nie vielmi racyjanalnaha čałavieka, ale ŭmovy dahavora na abaronu Viktara Dźmitryjeviča ničym nie adroźnivalisia ad umoŭ dahavoraŭ ź inšymi klijentami, my pracavali pa zvyčajnych dla Minska staŭkach. Na hetuju temu ja čuŭ šmat kanśpirałohii i čutak, maŭlaŭ, nas zavalili hrašyma, ale heta nie adpaviadaje rečaisnaści. I kali b u mianie nie było pačućcia humaru, to ja b, napeŭna, pakryŭdziŭsia na hetyja čutki. Vielmi składana być kamiercyjna paśpiachovym va ŭmovach dziaržaŭnaha teroru, kali ty idealist.
Nie tolki my tak pracavali. Jość mierkavańnie, što advakaty zacyklilisia na hrašach. Ale 2020 hod pakazaŭ advarotnaje: niekalki sotniaŭ kvalifikavanych i paśpiachovych advakataŭ tolki ŭ Minsku pracavali z maralnych mierkavańniaŭ biaspłatna abo za simvaličny hanarar u adzin rubiel. Značnaja častka ź ich užo nie maje advakackaj licenzii. Častka ź ich była jaje pazbaŭlenaja, častka sama zdała. Kala 12% advakataŭ sami zdali licenzii.
«Nie mahu prosta pieraharnuć staronku i stać juryskonsultam, jaki piša damovy pastaŭki»
— A čamu niekatoryja advakaty zdali licenzii dobraachvotna?
— Tamu što zakryli advakackija biuro i treba było iści ŭ jurkansultacyi, što dla mnohich nie padychodzić, tamu što ty pavinien być padkantrolnym dziaržavie, tamu što prafiesijnyja pravy i instrumientaryj advakataŭ u 2020 i 2021 hadach byli abiascenienyja. Niekatoryja prosta nie zmahli vynieści ludskija pakuty, jakija bačyli padčas pracy.
Značnaja častka tych, kaho pazbavili licenzii, chto nie moža pracavać u takich umovach, źjazdžaje. I heta bolš prablema nie advakataŭ, a krainy. Biełaruskaja ekanomika niejak pracuje. A z pravavym stanoviščam asoby ŭ nas poŭnaje fijaska. I čym dalej, tym bolš ludzi i dziaržinstytuty, zaklikanyja abaraniać pravy asoby, zabyvajuć, što takoje dobra i što takoje drenna. Dziaržinstytuty pracujuć efiektyŭna, kali tam jość ludzi, jakija vyznajuć pravilnyja kaštoŭnaści. Ciapier takija nośbity kaštoŭnaściej vymyvajucca z prafiesii i navat z krainy, i moža tak atrymacca, što, kali paŭstanie pytańnie budavać usio nanova, u nas nie budzie dastatkova takich ludziej.
Advakat — heta adzinaja prafiesija, pradstaŭniki jakoj spračajucca z uładaj nakont pravoŭ čałavieka. I ŭ 2020—2021 hodzie advakaty ŭdzielničali ŭ hetych sprečkach, ryzykujučy prafiesijaj, tym samym adstojvajučy hetyja kaštoŭnaści. A ciapier jany źjazdžajuć.
— Ale hetyja kaštoŭnaści zastajucca pry ludziach, i jany viernucca ź imi ŭ novuju Biełaruś.
— Chto vierniecca? Advakat i juryst — prafiesii, vielmi pryviazanyja da dziaržavy. Jurysty zamacoŭvajucca za miažoj nie tolki ŭ bytavym płanie, ale i prafiesijna, heta vielmi praciahły, składany i zatratny praces. Tamu ciažka ŭjavić, što, prapracavaŭšy, skažam, 5 hadoŭ jurystam za miažoj u mižnarodnaj kampanii, čałaviek zachoča znoŭ usio mianiać. Siońnia jašče nie patavaja situacyja. Ale kali heta praciahniecca niekalki hadoŭ, to ludzi zastanucca tam. Ja heta baču pa razmovach z kalehami, jakija źjechali. A chtości ž pavinien zastacca tut, u Biełarusi.
— Z vašych siabroŭ bolš advakataŭ źjechała abo zastałosia?
— Natalla Mackievič tut. Usie Pylčanki tut. Maksim Znak tut, praŭda, u turmie. Bolšaja častka zastajecca. Ale ja viedaju, jakija nastroi.
— Ci byli ŭ vas prama zusim krytyčnyja situacyi?
— Tak. U kancy 2021 hoda vostra stajała pytańnie niedachopu srodkaŭ i naohuł nie było razumieńnia, što rabić.
— I što adbyłosia, što dapamahło vykaraskacca?
— Sa mnoj adbyłosia niečakanaje. Saviet advakatur i jurydyčnych supolnaściej Jeŭropy, adna z najbujniejšych mižnarodnych arhanizacyj, jakaja abjadnoŭvaje bolš za miljon jurystaŭ, raz na hod uručaje ŭznaharodu ŭ halinie pravoŭ čałavieka za značny ŭkład u adstojvańnie fundamientalnych pravoŭ i viaršenstva prava ŭ rehijonie. I voś kali ja znachodziŭsia ŭ składanaj situacyi i nie razumieŭ, kudy ruchacca dalej, mnie patelefanavali i paviedamili, što ja naminant hetaj uznaharody razam z Maksimam Znakam, Leanidam Sudalenkam i Lilijaj Ułasavaj. Akazałasia, aŭtarytetnyja ludzi ŭ Jeŭropie čamuści nazirali za Biełaruśsiu i advakatami i acanili naš układ.
