Apalityčnyja ci depalityzavanyja?
Spačatku ekśpierty abmierkavali, u čym roźnica pamiž apalityčnymi i depalityzavanymi biełarusami.
Sacyjołah Aksana Šelest miarkuje, što roźnica pamiž hetymi słovami chutčej siemantyčnaja. Kali my kažam «apalityčny», to my havorym chutčej pra stan, charaktarystyku.
«A voś kali my havorym pra depalityzacyju, my sapraŭdy havorym chutčej pra praces, niejki kirunak», — kaža sacyjołah.
Zhodny z Aksanaj Šelest i Hienadź Koršunaŭ, staršy daśledčyk «Centra novych idej»:
«Ja b vykarystoŭvaŭ tut takoje paniaćcie, jak abyjakavyja. Heta stupień uklučanaści čałavieka ŭ pracesy. I takaja častka hramadstva jość», — kaža ekśpiert.
U depalityzacyi jon, jak i Aksana Šelest, bačyć chutčej praces: padvyšeńnia ci panižeńnia hradusu, charaktarystyku dynamiki.
Takim čynam, na dumku sacyjołaha, možna kazać pra najaŭnaść ci adsutnaść abyjakavych z adnaho boku, ź inšaha boku možna kazać pra stupień palityzavanaści roznych polusaŭ hramadstva.
Heta paralelnyja pytańni, ale krychu roznyja, miarkuje Hienadź Koršunaŭ.
Ci narmalna, što ŭ hramadstvie jość apalityčnyja hramadzianie?
Palityčny ahladalnik Juryj Drakachrust ličyć, što najaŭnaść apalityčnych ludziej u hramadstvie — absalutna narmalnaja źjava, navat u samych raźvitych i demakratyčnych krainach.
«Depalityzavanaść heta chutčej norma, čym palityzavanaść. Skančajecca mabilizacyja — ludzi iduć na dembiel», — kaža ahladalnik.
Tut u jakaści prykładu Drakachrust pryvodzić časy Pierabudovy, kali hramadstva było vielmi mabilizavanym i palityčna aktyŭnym.
«Kudy što padziełasia? U peŭnym sensie prajšoŭ pieryjad, niejkija mety byli dasiahnutyja, pra niekatoryja hramadstvu stała zrazumieła, što i nie buduć dasiahnutyja — i dembiel! Ale heta nie značyć, što heta niapravilna», — kaža jon.
Ci budzie bolš palityzavanych hramadzian z-za represij i pryhniotu?
Hienadź Koršunaŭ kaža, što hłybinnaja palityzacyja ŭ biełarusaŭ zastajecca, ale dla źniešniaj vyniščanyja ŭsie ŭmovy.
Na dumku ekśpierta, taho ŭzdymu, jaki byŭ u 2020 hodzie, niama, u tym liku praz represii, a taksama adnosnuju ŭstojlivaść ekanomiki.
«Ale palityzacyja — heta pra asensavańnie siabie i źjaŭleńnie žadańnia niešta vyrašać. Heta takaja «vialikaja palityzacyja». A jość situatyŭnaja: toje, što vypluchvałasia na vulicy, toje, što vyvodziła ludziej hałasavać, i hetak dalej», — kaža Koršunaŭ.
Pra situatyŭnuju palityzacyju kazać ciapier ciažka, miarkuje ekśpiert, tamu što ŭłady dušać lubyja mahčymyja prastory prajaŭ takoj palityzacyi. Takaja palityzacyja pad mocnym ciskam, tamu my jaje možam niejki čas nie pabačyć.
«Ale toje nazapašanaje, tyja źmieny, jakija pryviali da emansipacyi hramadstva, subjektyvacyi hramadstva, hłybinnaja palityzacyja — heta zastałosia», — kaža spadar Koršunaŭ.
Palitołah, akademičny dyrektar Biełaruskaha instytuta stratehičnych daśledavańniaŭ Piotr Rudkoŭski paraŭnaŭ apalityčnaść biełarusaŭ u 2018 hodzie i 2022-im. Apalityčnaść 2018 hoda jon nazvaŭ «apalityčnaściu piernika», a ciapierašniuju apalityčnaść — «apalityčnaściu bizuna».
«Ci apalityčnaść 2018—2019 była tryvałaj? Adkaz my viedajem. Ci ciapierašniaja apalityčnaść źjaŭlajecca tryvałaj? Apalityčnaść, zdabytaja mietadam bizuna, u razy mienš stabilnaja i tryvałaja, čym apalityčnaść, zdabytaja mietadam piernika. Jana vielmi chistkaja», — kaža spadar Rudkoŭski.
Ci varta palityzavać «apalityčnych» biełarusaŭ?
Aksana Šelest ličyć, što heta nie samaja aktualnaja zadača na siońnia.
«Niama asablivaj depalityzacyi siońnia. Prynamsi, u tych terminach, u jakich my heta zaraz abmiarkoŭvajem, nie adbyvajecca nijakaj depalityzacyi ŭ biełaruskim hramadstvie. Toje, što jość demabilizacyja, jość represiŭny cisk, jaki nie dazvalaje prajaŭlacca nijakaj inicyjatyvie — heta vidavočna i heta zrazumieła. Ale toje, što adbyłosia ŭ 2020 hodzie, jano nikudy nie padziełasia. U hetym sensie ničoha nie źmianiłasia: staronka nie pierahornutaja, novych prapanoŭ niama. Sacyjalnaja napružanaść chutčej narastaje, čym zhasaje», — kaža Aksana Šelest.
Taksama jana miarkuje, što ŭ takich situacyjach, jak naša, daloka nie ŭsio vyznačacca volaj bolšaści.
«Voś u nas budzie bolš za 50% palityzavanych biełarusaŭ — tak značyć usio i źmienicca? Nie, heta niapraŭda. Tut dziejničajuć inšyja siły i inšyja miechanizmy», — kaža sacyjołah.
Na jaje dumku, padobnyja kryzisy vyrašajucca aktyŭnaj mienšaściu, a nie niejkaj krytyčnaj masaj.
«Najvažniejšaja zadača na siońnia — arhanizacyja i sinchranizacyja dziejańniaŭ tych, chto vybraŭ bok», — kaža spadarynia Šelest.
Taksama jana bačyć jašče adnu zadaču: hramadzianskaja i palityčnaja aśvieta.
«My ŭ 2020 hodzie zachacieli viartańnia palityki, ale nam brakuje elemientarnych viedaŭ, elemientarnych ujaŭleńniaŭ, umieńnia aryjentavacca ŭ situacyi, apaznavać palityčnyja dziejańni, umieć reahavać na ich adpaviedna», — kaža sacyjołah.
Padčas masavaha ŭzdymu 2020 hoda hramadstva nie zmahło zrabić z palityzacyi instrumient, jaki dazvoliŭ by arhanizavać palityčnaje pole.
Jak demakratyčnym siłam kamunikavać z apalityčnymi biełarusami?
«Treba naładžvać kamunikacyi: usich z usimi. Pryčym nieabaviazkova palityčnyja — lubyja, pakolki zaraz nie tolki palityčnaja kamunikacyja razburanaja, ale i hramadskaja», — kaža Juryj Drakachrust.
Pačynać treba z małoha, kab ludzi kamunikavali, viedali adzin adnaho i abjadnoŭvalisia.
Taksama Drakachrust nie zhodny ź inšymi śpikierami, što toje, što adbyłosia ŭ 2020 hodzie, nikudy nie padziełasia.
«Padziełasia. Kali my budziem apieravać danymi Chatham House, to vidavočna, što ad apytańnia da apytańnia adbyvajecca źnižeńnie padtrymki patrabavańniaŭ pratestu. Ja navat nie kažu pra hatoŭnaść da dziei», — kaža ahladalnik.
Ci moža ŭźniknuć novaje akno mahčymaściaŭ?
Jaho treba stvarać, miarkuje Hienadź Koršunaŭ.
«Faktyčna, zaraz vyniščajucca lubyja prajavy sacyjalnaha, to-bok supolnaha, ahulnaha, inicyjatyŭnaha. Lubyja dziei (kamunikacyjnyja, arhanizacyjnyja i hetak dalej) — heta toje, što tym ci inšym čynam spryjaje palityzacyi», — kaža analityk.
Ale pobač z adukacyjnymi i kamunikacyjnymi rečami patrebnyja i arhanizacyjnyja płatformy, i instrumienty. Patrebna źviazać ciapierašnija inicyjatyvy ŭ niejkuju instytucyjanalnuju sietku, kaža sacyjołah.
Čytajcie taksama:
«Nabližanyja adčuvajuć luboŭ nie da kankretnaj asoby, a da pasady». Prafiesar psichałohii Uładzimir Jančuk ab ciapierašnim stanie ŭłady i hramadstva
«Ułady ŭsio padzielać pamiž saboj». Palitołah Šulman pra toje, jak pracuje prapahanda i čamu nielha być «pa-za palitykaj»
