Fota: Jon Sullivan, Pixnio
Dzie jany vykarystoŭvajucca i ŭ čym prablema?
I mabilnyja telefony, i televizary, i prystaŭki z aŭtamabilami — usie jany majuć «mazhi», to-bok kremnijevyja paŭpravadnikovyja čypy. I mienavita ciapier vytvorcy va ŭsim śviecie za hetyja čypy zmahajucca.
U čypach raźmieščany miljardy tranzistaraŭ (hetyja tranzistary padobnyja na malusieńkija vientyli, jakija dazvalajuć elektronam prachodzić praź ich ci nie prachodzić). Jany funkcyjanujuć jak malusieńkija elektryčnyja vyklučalniki, jakija ŭklučajuć abo vyklučajuć patok elektryčnaści. U najnoŭšym čypie IBM ažno 50 miljardaŭ tranzistaraŭ na płoščy pamieram z paznohać. U śviecie štodnia vykarystoŭvajecca bolš za 100 miljardaŭ čypaŭ.
Va ŭmovach postindustryjalnaj infarmacyjnaj ekanomiki mikračypy nazyvajuć «novaj naftaj».
Najbujniejšymi vytvorcami paŭpravadnikoŭ u śviecie źjaŭlajucca Intel Corp., Samsung, Taiwan Semiconductor Manufacturing Co.Ltd. (TSMC), SK Hynix, Micron Technology Inc., Qualcomm, Broadcom Inc. i Nvidia. Chacia ŭ navukovych i pramysłovych raspracoŭkach čypaŭ daminujuć zachodnija krainy, 90% vytvorčych mahutnaściaŭ znachodzicca ŭ Azii, pryčym 63% — na Tajvani.
Zavod TSMC.
Ludzi ciapier va ŭsim śviecie sutyknulisia z daŭžejšym časam čakańnia novych aŭtamabilaŭ i bytavoj elektroniki. Niekatoryja vytvorcy aŭtamabilaŭ ź Jeŭropy ŭ ZŠA zakansiervavali zavody, a vytvorcy telefonaŭ zatrymali vypusk novych madelaŭ.
Hulniavyja kansoli, takija jak PS5 i Xbox sieryi X, znajści vielmi ciažka. I navat vytvorcy mikrachvalevych piečaŭ, pralnych mašyn i chaładzilnikaŭ taksama znachodziacca pad udaram. Navat amierykanskaja CSSI international, jakaja vyrablaje mašynki dla dohladu sabak, ciapier maje prablemy praz deficyt čypaŭ.
Jak heta pačałosia?
Hłabalny deficyt čypaŭ pačaŭsia ŭ 2018 i 2019 hadach, jašče ŭ dakavidnyja časy. Handlovaja vajna pamiž ZŠA i Kitajem parušyła łancužki pastavak paŭpravadnikoŭ. Amierykanskija vytvorcy mikraschiem, takija jak Micron Technology i Skyworks Solutions, byli vymušanyja razarvać suviazi z Huawei paśla taho, jak urad ZŠA ŭnios kitajskaha technałahičnaha hihanta ŭ čorny śpis z-za aściarohi za nacyjanalnuju biaśpieku. Nu a kavid u 2020 hodzie jašče bolš uskładniŭ situacyju. Pačalisia pieraboi z vytvorčaściu čypaŭ, bo rabotniki na azijackich pradpryjemstvach nie zmahli vychodzić na svaje źmieny.
Fota: StockSnap
Kali pačałasia pieršaja chvala kavidnych łakdaŭnaŭ u 2020 hodzie, byŭ paralizavany rynak aŭtavytvorcaŭ. Spyniałasia vytvorčaść jak aŭtamabilaŭ, tak i kampjutarnych čypaŭ dla ich. Aŭtavytvorcy masava skasoŭvali svaje zamovy na čypy. Ale adnačasova ŭ hety ž momant pačaŭ raści popyt na hadžety, bo «karona» źmianiła zvyčki ludziej. Kab nie sumavać doma, ludzi pačali kuplać kansoli i płanšety, školnikam i studentam technika spatrebiłasia dla dystancyjnaha navučańnia, ofisnyja rabotniki kuplali noŭtbuki, kab pracavać z doma. Niechta kuplaŭ televizar, kab hladzieć na karancinie Netflix. Vytvorcy čypaŭ pierajšli z vytvorčaści aŭtamabilnych čypaŭ na vytvorčaść čypaŭ dla spažyvieckich tavaraŭ, sprabujučy zadavolić novy popyt, vyklikany pandemijaj. Paśla pieraabstalavańnia svaich zavodaŭ pad vytvorčaść čypaŭ dla spažyvieckich tavaraŭ, uźnik deficyt aŭtamabilnych čypaŭ. Adnaŭleńnie aŭtavytvorčaści i rost prodažaŭ novych mašyn jašče bolš uskładnili situacyju. Aŭtahihantam znoŭ spatrebilisia čypy, jakija stali deficytam.
Aŭtamabilnyja kampanii i vytvorcy elektroniki pavinny pastajanna zahadzia prahnazavać kolkaść čypaŭ, jakaja im spatrebiacca dla vytvorčaści svaich aŭtamabilaŭ, i zahadzia zamaŭlać ich u adnaho z vytvorcaŭ. Ciapier deficyt taki, što dla atrymańnia zamovy na čypy moža spatrebicca nie mienš za paŭhoda. Popyt na čypy nastolki vialiki, što vytvorcy nie mohuć vyrablać dastatkova, kab zadavolić jaho ŭ ciapierašni čas. U toj čas jak suśvietnyja prodažy paŭpravadnikoŭ źnizilisia ŭ pieryjad z 2018 pa 2019 hod, u 2020 hodzie prodažy vyraśli na 6,5%. Hety chutki rost praciahnuŭsia ŭ 2021 hodzie, i ŭ mai 2021 hoda prodažy byli na 26% vyšejšyja, čym za anałahičny pieryjad minułaha hoda. Čas vykanańnia zamovy (kolki času prachodzić pamiž zamovaj čypa i jaho dastaŭkaj zakazčyku) vyras u siarednim amal da 22 tydniaŭ u trecim kvartale 2021 hoda ŭ paraŭnańni z 13 tydniami ŭ kancy minułaha hoda.
Na kiepskuju situacyju z dostupam da čypaŭ paŭpłyvaŭ taksama pažar na zavodzie Renesas, a taksama zimovyja bury ŭ Techasie, jakija vymusili niekatoryja zavody pa vytvorčaści čypaŭ spynić vytvorčaść, błakiroŭka Sueckaha kanała. Ad mocnaj zasuchi na Tajvani paciarpieŭ miascovy hihant TSMC. Kampanii dla vytvorčaści čypaŭ patrebna 156 tysiač ton vady štodzień, i praz zasuchu davodzicca dastaŭlać vadu na zavod hruzavikami. Fatalnym było i spynieńnie padačy elektryčnaści ŭsiaho na adnu hadzinu na adnym ź vialikich tajvanskich zavodaŭ — daviałosia vykinuć cełuju partyju čypaŭ, jakaja vyrablałasia miesiacami.
Ale ž čamu nielha prosta ŭziać i naraścić vytvorčaść, naklapać bolš novych čypaŭ na tajvanskich i paŭdniovakarejskich zavodach na fonie vysokaha popytu? Nie ŭsio tak prosta.
Vytvorcaŭ čypaŭ u śviecie nie tak i šmat. Vytvorčaść čypaŭ — nadzvyčajna składany technałahičny i arhanizacyjny praces. Jon zajmaje miesiacy, časam hady, i čym bolš prasunutaj stanovicca technałohija, tym bolš času patrabujecca dla stvareńnia novych čypaŭ. Vyrab čypaŭ taksama patrabuje asablivych umoŭ, kab u mikraschiemu nie patrapiła nivodnaja pylinka. Kali paśla pačatku pandemii pačali spyniacca technałahičnyja pracesy, zapuścić ich nazad akazałasia nie tak prosta.
Prosta ŭziać i naraścić vypusk čypaŭ na ŭžo isnych fabrykach, hnutka aryjentujučysia na patreby rynku, niemahčyma. Zavody sprajektavanyja pad peŭnuju kolkaść vytvorčaści čypaŭ. Składana nie tolki pavialičyć vytvorčaść, a navat źmienšyć jaje. Vytvorcy starajucca, kab zavody pracavali tolki na poŭnuju mahutnaść, inakš ekspłuatacyjnyja vydatki stanoviacca nieprymalnymi. Adziny sposab likvidavać deficyt i naraścić vytvorčaść — budavać novyja fabryki, a heta patrabuje miljardnych układańniaŭ hrošaj i hadoŭ prajektavańnia. U kapitalistyčnaj sistemie rynak zvyčajna hnutka padstrojvajecca pad patreby, ale z čypami heta tak prosta nie pracuje. Vytvorčaść čypaŭ niepavarotlivaja, a prahnozy patreby čypaŭ, jak praviła, nienadziejnyja. Nievierahodna składana vyznačyć sapraŭdny popyt na čypy, a jašče składaniej heta rabić u časy deficytu, tamu što klijenty robiać zakazy ŭ zapas. Heta stvaraje tak zvany «falšyvy popyt», jaki źnikaje, jak tolki rastuć pastaŭki. Vytvorcam zaŭsiody ciažka vyznačyć, ci praŭdzivy popyt na čypy albo falšyvy.
Taksama vytvorcy ŭ Azii i Amierycy ŭsio čaściej sustrakajucca z banalnym niedachopam pracoŭnaj siły. Kampanijam ciažka znajści vysokakvalifikavanych rabotnikaŭ, jakija pavinny ŭmieć pracavać z vysokataksičnymi reahientami, što vykarystoŭvajucca ŭ vytvorčaści paŭpravadnikoŭ.
Prablemy byli nie tolki z vytvorčaściu, ale i z pastaŭkami. Pa miery prasoŭvańnia kavidu pa Azii zakryvalisia mnohija party, časam na miesiacy. Kala 90 adsotkaŭ suśvietnaj elektroniki prachodzić praz kitajski port Jańtiań, na jakim taksama byŭ prastoj. Jak tolki party znoŭ adkrylisia, vialikaja kolkaść tavaraŭ čakała svajoj adpraŭki, łancužki pastavak byli razarvanyja.
Pahroza nacyjanalnaj biaśpiecy
Čypy patrebnyja nie tolki dla hulniavych kansolaŭ i rabočych noŭtbukaŭ. Bieź ich niemahčymaja abaronnaja vytvorčaść, a taksama narmalnaje funkcyjanavańnie abjektaŭ stratehičnaj infrastruktury. Tamu krainy pieršaha śvietu źviartajuć vialikuju ŭvahu na prablemu.
Čypy byli amierykanskim vynachodstvam, i amierykancy praciahvajuć zastavacca hałoŭnym raspracoŭščykam samych pieradavych čypaŭ, ale za apošnija dziesiacihodździ amal usia amierykanskaja vytvorčaść była vyviedzienaja ŭ Aziju, što zrabiła Amieryku zaležnaj ad dziejańniaŭ inšych hulcoŭ. U 1990 hodzie 37 adsotkaŭ čypaŭ u śviecie vyrablałasia ŭ Amierycy. U 2020 hodzie heta ličba skłała ŭsiaho 12 adsotkaŭ. ZŠA pačali adstavać nie tolki ŭ abjomach vytvorčaści, ale i ŭ pieradavych daśledavańniach. Adna z pryčyn adstavańnia Amieryki — adsutnaść inviestycyj u siektar.
Kancentracyja vytvorčaści ŭ Azii i ŭraźlivaść ad źniešnich faktaraŭ prymušaje ZŠA rabić vytvorčaść čypaŭ adnym z hałoŭnych pryjarytetaŭ nacyjanalnaj biaśpieki.
Toj, chto dasiahnie najbolšych pośpiechaŭ u stvareńni paŭpravadnikovych praduktaŭ novaha pakaleńnia, mahčyma, i stanie daminujučaj vajskovaj, ekanamičnaj i palityčnaj siłaj na suśvietnaj arenie.
Administracyja Bajdena padšturchnuła Kanhres da pryniaćcia zakonaprajekta na 52 miljardy dalaraŭ, jaki budzie stymulavać pavieličeńnie vytvorčaści paŭpravadnikoŭ i daśledavańniaŭ u Złučanych Štatach, dajučy miascovym vytvorcam padatkovyja źnižki.
Choć hieapalityčnyja prablemy nie źjaŭlajucca asnoŭnaj pryčynaj deficytu čypaŭ, situacyja ŭpłyvaje na napružanyja adnosiny Tajvania z Kitajem. Tajvań, chaŭruśnik ZŠA, źjaŭlajecca viadučym suśvietnym vytvorcam čypaŭ, i kali kitajcy tearetyčna zachapili b vostraŭ ź jahonym technałahičnym hihantam TSMC, heta pastaviła b pad pahrozu dostup amierykancaŭ da čypaŭ i pryviało b da katastrafičnych nastupstvaŭ dla mnohich halin pramysłovaści. Deficyt čypaŭ, a taksama raspačataja Trampam handlovaja vajna pravakuje ŭ Kitaja mocnuju spakusu zachapić Tajvań, kitajcy adčajna chočuć mieć ŭłasnuju industryju čypaŭ i stvaryć dadatkovyja prablemy ZŠA. Atrymaŭšy kantrol nad paŭpravadnikovaj pramysłovaściu Tajvania, Kitaj budzie całkam kantralavać suśvietny rynak. U takim vypadku ŭ ich budzie dostup da samych pieradavych vytvorčych mahčymaściaŭ, i heta navat bolš kaštoŭna, čym kantrol nad naftaj.
Ściah Tajvania. Fota: The Organization for World Peace
De-fakta niezaležny Tajvań zmoh stvaryć unikalnuju ekasistemu vytvorčaści čypaŭ za apošnija 30 hadoŭ. Ułady vostrava miarkujuć, što suśvietnaja supolnaść pavinna harantavać vostravu biaśpieku ad patencyjnaj kitajskaj ahresii.
Abarona Tajvania stanovicca dla ZŠA pytańniem nie tolki demakratyi i svabody, ale ekanamičnych i vajskovych intaresaŭ.
Smartfony i kampjutary
Suśvietnyja prodažy smartfonaŭ upali na 6% u trecim kvartale 2021 hoda praz deficyt čypaŭ.
Navat karol technałahičnaha śvietu Apple nie zastrachavany ad hłabalnaha deficytu. Karparacyja skaraciła płany pa vytvorčaści iPhone 13 na 2021 hod na cełych 10 miljonaŭ adzinak.
Kampanija raźličvała vyrabić 90 miljonaŭ iPhone ŭ apošnim kvartale hoda, ale ahulnaja kolkaść budzie nižejšaja, tamu što Broadcom Inc. i Texas Instruments Inc. nie mohuć vyrabić dastatkovuju kolkaść kampanientaŭ.
Navat Samsung, jaki źjaŭlajecca adnym z najbolšych vytvorcaŭ čypaŭ u śviecie, sutyknuŭsia ź ich deficytam dla svajoj pradukcyi. Samsung pradaje inšym kampanijam čypy na dziasiatki miljardaŭ dalaraŭ štohod, ale ciapier ich nie staje navat dla ŭłasnych telefonaŭ.
Prablemy z pastaŭkami byli i ŭ najbujniejšych vytvorcaŭ hulniavych kansolaŭ. Sony zajaviła, što nie dasiahnie metavych pakazčykaŭ prodažaŭ novaj PS5 u hetym hodzie. Xbox ad Microsoft zajaviła, što prahnazuje prablemy z pastaŭkami.
Aŭtamabili
Ale najbolš paciarpieła aŭtamabilnaja industryja. Aŭtavytvorcy skaracili zakazy na kampjutarnyja čypy ŭ pieršyja tydni sakavika 2020 hoda. Kali prodažy mašyn adnavilisia, kampanii nie zmahli dla siabie zareziervavać nieabchodnuju kolkaść čypaŭ. Aŭtamabilnaja industryja našmat bolš zaležyć ad industryi vytvorčaści čypaŭ, čym vytvorčaść čypaŭ ad aŭtamabilnaj industryi. Aŭtamabilnaja elektronika — heta vielmi nievialikaja častka rynku dla vytvorcaŭ čypaŭ, jany mohuć spakojna vybirać, kamu pradavać svoj tavar. A voś dla aŭtamabilnaj industryi čypy krytyčna važnyja.
General Motors, Ford, Toyota i inšyja aŭtahihanty abviaścili ab prastojach na svaich zavodach.
General Motors
Toyota, u pryvatnaści, skaraciła na 40% vytvorčaść mašyn. Prastoi jość na piaci zavodach aŭtahihanta ŭ Japonii.
General Motors paviedamiła, što prodažy aŭtamabilaŭ u ZŠA ŭ trecim kvartale ŭpali bolš čym na 30% u paraŭnańni ź minułym hodam. Aŭtavytvorca prypyniaŭ vytvorčaść na bolšaści svaich paŭnočnaamierykanskich zavodaŭ. General Motors skancentravaŭsia na vytvorčaści tolki samych papularnych i prybytkovych aŭtamabilaŭ.
Ford paviedamiŭ, što prodažy novych aŭtamabilaŭ u Złučanych Štatach upali prykładna na 27 adsotkaŭ za treci kvartał, u paraŭnańni z anałahičnym pieryjadam letaś.
Pavodle padlikaŭ kansałtynhavaj firmy AlixPartners, niedachop čypaŭ budzie kaštavać suśvietnaj aŭtamabilnaj pramysłovaści 210 miljardaŭ dalaraŭ u hetym hodzie. Niedachop novych aŭtamabilaŭ taksama spryjaŭ rezkamu rostu cen na ŭžyvanyja aŭtamabili.
Niekatoryja aŭtavytvorcy, takija jak Hyundai i Tesla, zadumalisia nad ułasnaj vytvorčaściu čypaŭ.
Jak dać rady hetamu?
Amierykanski vytvorca mikraschiem Intel abviaściŭ ab płanach pa pašyreńni vytvorčaści svaich mikraschiem, tajvanski TSMC i karejski Samsung šukajuć placoŭki dla svaich novych zavodaŭ u Amierycy. Choć hetyja płany i maštabnyja, projduć hady, pierš čym hetyja novyja zavody zmohuć zapracavać i pavialičyć uzrovień vytvorčaści. Adnaŭleńnie rynkavaha bałansu zapatrabuje šmat času, pakolki vytvorčaść čypaŭ nie tak chutka prystasoŭvajecca da źmieny popytu. Vyrab paŭpravadnika — adzin z samych składanych vytvorčych pracesaŭ.
Budaŭnictva novych zavodaŭ kaštuje miljardy dalaraŭ. Naprykład, Intel źbirajecca pabudavać dva novyja zavody ŭ Aryzonie za 20 miljardaŭ dalaraŭ. TSMC inviestuje 12 miljardaŭ dalaraŭ u svoj novy amierykanski zavod. Ahułam tajvancy źbirajucca inviestavać 100 miljardaŭ dalaraŭ za 3 hoda, kab pavialičyć vytvorčaść.
Paŭdniovakarejski Samsung razam z SK Hynix i ŭradam Karei inviestujuć ažno 451 miljard dalaraŭ u novyja zavody.
Dziaržavy Jeŭrapiejskaha Sajuza taksama pahadzilisia pasprabavać pavialičyć vytvorčaść čypaŭ pa ŭsim błoku. Ale ŭ Jeŭropie situacyja z čypami jašče horšaja, čym u ZŠA.
Kali heta ŭsio skončycca?
Spačatku čakałasia, što pastaŭki paŭpravadnikoŭ adnoviacca da kanca 2021 hoda, ale hłabalny deficyt mikraschiem moža zaciahnucca da 2023 hoda, pavodle samych piesimistyčnych acenak.
Kiraŭnik Intel Pet Hiełsinhier prahnazuje, što projdzie hod ci dva, pierš čym prapanova zmoža zabiaśpiečyć popyt.
Pieryjad niedachopu paŭpravadnikovych čypaŭ moža praciahnucca i paśla 2022 hoda, jak zajaviŭ hienieralny dyrektar Marvell Technology Met Miorfi.
Pavodle Acer, adnaho z najbujniejšych suśvietnych vytvorcaŭ noŭtbukaŭ, deficyt čypaŭ budzie sama mieniej da pieršaj pałovy 2022 hoda.
Fota: Pxfuel
Hienieralny dyrektar IBM Arvind Kryšna ličyć prahnoz na 2022 hod zanadta aptymistyčnym. Jon miarkuje, što prablema nie budzie całkam vyrašana da 2023 abo navat da 2024 hoda.
A voś hienieralny dyrektar Tesla Iłan Mask niazhodny z takimi prahnozami. Jon nazvaŭ niedachop paŭpravadnikovych čypaŭ karotkaterminovaj prablemaj, zajaviŭšy, što «budujecca šmat zavodaŭ pa vytvorčaści čypaŭ, i ja dumaju, što da nastupnaha hoda ŭ nas budzie dobraja mahutnaść».
