Ivan Klimaŭ
Paŭstahodździe tamu, u 1960-m hodzie, u Savieckim Sajuzie adbyłasia nievierahodnaja padzieja: było likvidavana Ministerstva ŭnutranych spraŭ. Čamu ŭ SSSR pryniali takoje dziŭnaje rašeńnie? Pryčyn niekalki.
U druhoj pałovie 1950-ch złačynnaść pajšła na spad. Raskazvali, što kiraŭnik Sajuza Mikita Chruščoŭ, jaki pryjazdžaŭ u Minsk, spakojna hulaŭ pa centru horada biez achovy.
Toj ža Chruščoŭ ščyra vieryŭ u pabudovu kamunizmu — niezdarma publična ahučyŭ taki łozunh. Jon ličyŭ, što hramadzianaŭ možna i treba pieravychoŭvać. Hetym musili zajmacca nie pravaachoŭniki, a hramadskaść, u tym liku družyńniki.
Taksama saviecki lidar imknuŭsia sekanomić hrošy i pieradać častku paŭnamoctvaŭ z centra ŭ respubliki. Tamu ŭ aparacie MUS pačalisia skaračeńni, źmienšyłasia finansavańnie. A ŭ 1960-m ministerstva ŭnutranych spraŭ SSSR naohuł likvidavali, pakinuŭšy adpaviednyja viedamstva ŭ kožnaj z sajuznych respublik.
U teoryi ideja była dobraj. Ale centralizavanaja siłavaja struktura źnikła, a «na miescach» byli nie hatovyja da samastojnaści — asabliva va ŭmovach skaračeńniaŭ i kiepskaha finansavańnia. U vyniku ŭ mnohich haradach, u tym liku i ŭ Minsku, aktyvizavalisia drobnyja chulihany.
«U parku Horkaha, jaki byŭ cudoŭna bačny z akon našaj kvatery, źjaviłasia banda dušycielaŭ, jakija ciomnymi viečarami napadała na adzinokich prachožych», — raskazvaje vydaviec i historyk Andrej Hardzijenka. Jaho siamja žyła na vulicy Zacharava. Pa jaho słovach, chadzili čutki, što dušycieli navat paviesili na drevach niekalki padletkaŭ, ale nijakich paćvierdžańniaŭ niama, chutčej, heta lehienda.
Škoła № 10 u Minsku
Ale chulihany nie abmiežavalisia parkam. «U našym saŭminaŭskija domie na Zacharava, jak u luboj dobraj stalincy, było dva ŭvachody ŭ padjezd: paradny z vulicy i čorny sa dvara. Praz paradnuju žychary mahli vyjści prama na vulicu, a praz čorny ich dzieci chadzili ŭ 10-ju siaredniuju škołu (zavułak Braniavy, 15), jakaja stajała praktyčna ŭ dvary, — raskazvaje Hardzijenka. — Isnavańnie dvuch padjezdaŭ było vielmi zručna ŭ spakojnym horadzie, ale tady akazałasia niebiaśpiečnym. Niekalki razoŭ ŭviečary chulihany prabiralisia ŭ padjezd praz adkrytuju paradnuju, chavalisia tam i napadali na dziaŭčat, sprabujučy ich zhvałcić. Paśla hetaha damaŭpraŭleńnie zakryła ŭsie paradnyja ŭvachody, usie stali chadzić tolki čorny ŭvachod».
Jak raskazvaje Hardzijenka, chulihany navat uryvalisia ŭ 10-ju škołu i ładzili bojki ŭ kłasach. Adnojčy jaho dziadula, frantavik Stefan Pulmanoŭski, znajšoŭ na prystupkach vajenruka z pałamanym čerapam.
Ale ŭłady pačali prymać miery tolki tady, kali zakranuli adnaho z vysokich čynoŭnikaŭ. Havorka pra Ivana Klimava, jaki tady źjaŭlaŭsia pieršym vice-premjeram (aficyjnaja pasada — pieršy namieśnik staršyni Savieta Ministraŭ BSSR).
«Viartajučysia ŭviečary dadomu ŭ lohkim padpitku, adpuściŭ mašynu la arki i vyrašyŭ prahulacca da padjezda. Ale da chaty nie dajšoŭ. Prama ŭ arcy na jaho napali, žorstka źbili i abrabavali. Sprava była vielmi hučnaj. Rasśledavańnie viało KDB, nikoha znajści nie zmahli, ale vysnovy zrabili», — praciahvaje historyk.
Try damy (havorka pra Zacharava, 23, 25 i 27) pieraharadzili vysokim zialonym płotam. Pakinuli tolki maleńkuju bramku, praź jakuju možno było chadzić u škołu, što znachodziłasia ŭ hetym ža dvary.
Dom na vulicy Zacharava, 23
«Hety prachod nadziejna achoŭvała budka, u jakoj siadzieŭ achoŭnik z KDB. A na dvuch arkach našych damoŭ źjavilisia ciažkija čyhunnyja varoty, jakija stali zamykać na noč. Zakłali cehłaj i prachod u sklepie pamiž padjezdami, raniej pa im chadzili z adnaho padjezda ŭ inšy, nie vychodziačy na vulicu. Tak było vielmi zručna chadzić zimoj u hastranom na rahu», — uzhadvaje surazmoŭca.
Jak kaža Andrej Hardzijenka, spakoj u Minsk kančatkova viarnuŭsia ŭ 1962-m: «U hety hod milicyi razdali humovyja dubinki, naručniki i dazvolili nie saromiejučysia ŭžyvać usio heta na vulicy».
U hetym hodzie źjaviŭsia zahad MUS «Pra pryniaćcie na ŭzbrajeńnie milicyi humavoj pałki i naručnikaŭ». Jakraz u toj čas savieckaja ŭłada padaviła vystupleńnie rabočych ŭ Navačarkasku. Chutčej za ŭsio, adpaviedny zahad źjaviŭsia i ŭ Biełarusi. Zvyčajna takija dakumienty vydavali amal sinchronna pa ŭsich respublikach.
Praz čatyry hady, u 1966-m pryniali śpiecyjalnuju pastanovu. Kateharyčna zabaraniałasia nanosić udary pa tvary i hałavie, puskać u chod dubinki suprać žančyn, dziaciej, starych i invalidaŭ, a taksama ŭ pamiaškańniach milicyi.
Jak raz u tym hodzie źjaviłasia Ministerstva achovy hramadskaha paradku SSSR, jakoje ŭ 1968-m pierajmienavali ŭ MUS.
