Kirył Karelin. Fota z asabistaha archivu
«Napeŭna, u kožnaj siamji jość svaja lehienda. Niejkaja padzieja, jakaja za daŭnaściu hadoŭ stała bolš padobnaj na vydumku.
Jašče ŭ dziacinstvie mnie raskazali, što moj dziadula słužyŭ u asabistaj achovie Kołasa i što paśla skančeńnia słužby piśmieńnik padaryŭ jamu aŭtarski asobnik «Novaj ziamli» sa svaimi paznakami»,
— raskazvaje Jaśminska.
Kali budučaj piśmieńnicy było šeść hadoŭ, dziadula pamior.
«Novaja ziamla» patanuła siarod jaho rečaŭ. Potym, u starejšych kłasach škoły, ja chacieła prynieści knižku na ŭrok biełaruskaj litaratury, ale znajści my jaje nie zmahli.
Niekalki hadoŭ tamu ja znoŭ zapytałasia pra knižku ŭ mamy, i jana adkazała: «Niedzie lažyć na leciščy».
«Aha. Unikalny asobnik. Z podpisam Jakuba Kołasa. Na leciščy. Kali i tak, jaho, mabyć, užo daŭno źjeli myšy»,
— iranična kamientuje Jaśminska.
Urešcie Nadzieja pierastała vieryć u isnavańnie dziedavaj «Novaj ziamli» i adniesła jaje da pryhožych siamiejnych lehiendaŭ.
A potym niečakana znajšła jaje hetym letam na leciščy.
Havorka pra aŭtaryzavany pierakład paemy «Novaja ziamla» na ruskuju movu, što vyjšła ŭ Minsku ŭ 1949 hodzie. Na asobniku piačatka «Sihnalny asobnik». I podpis — «Aŭtarskaja».
Toj samy asobnik «Novaj ziamli». Fota ź siamiejnaha archivu
Čamu Jakub Kołas padaryŭ ruski, a nie biełaruski tekst?
Jak tłumačyć Nadzieja,
jaje dziadula Kirył Fieaktystavič Karelin byŭ ruskim pa nacyjanalnaści i nie viedaŭ biełaruskuju movu.
Jon naradziŭsia ŭ 1919 hodzie ŭ vioscy Pačynok Krutych u Nižnieharodskaj hubiernii Rasii. Vajavaŭ, uznaharodžany ordenam Čyrvonaj zorki i dzieviaćciu miedalami, paźniej Znakam pašany. Z 1944 hoda słužyŭ u Homieli, dzie da vyzvaleńnia Minska znachodzilisia biełaruskija CK i ŭrad. Jak kažuć svajaki,
Karelin achoŭvaŭ kiraŭnikoŭ BSSR — Pancielajmona Panamarenku, Mikałaja Husarava i Mikałaja Patoličava.
«U samym kancy 1940-ch ci ŭ pačatku 1950-ch (peŭnaj daty niama) Jakub Kołas vyrašyŭ, što jaho žyćciu pahražaje niebiaśpieka», — raskazvaje Nadzieja siamiejnuju historyju.
Pryčynu siamja Jaśminskaj nie viedaje.
Kołas źviarnuŭsia ŭ peŭnyja struktury — ci to CK partyi, ci to ŭ Ministerstva dziaržbiaśpieki (paźniej MDB pieraŭtvorać u KDB), — kab jamu vyłučyli achovu.
«Piśmieńniku dali dla achovy dvaich čałaviek: majho dzieda i jašče adnaho supracoŭnika. Achoŭniki praktyčna ŭsiudy supravadžali Kołasa. Niejkich blizkich adnosin nie skłałasia, dziadula zhadvaŭ, što Kołas «trymaŭ dystancyju».
Nadzieja nie viedaje, kolki dakładna doŭžyłasia takaja praca. «Mahčyma niekalki miesiacaŭ, ale naŭrad ci bolš za paŭhoda».
Kirył Karelin z žonkaj. Fota ź siamiejnaha archivu
«Napeŭna, niejkija adnosiny pamiž dziedam i Kołasam usio ž taki skłalisia, kali piśmieńnik padaryŭ jamu «Novuju ziamlu». Ale
potym ci to ŭ CK, ci to ŭ MDB vyrašyli, što žyćciu Jakuba Kołasa ničoha nie pahražaje i źniali achovu. Kołas nadta pakryŭdziŭsia.
Kali dziadula i druhi supracoŭnik pryjšli da jaho dachaty raźvitacca, jon da ich navat nie vyjšaŭ».
Kirył Karelin kazaŭ svajakam, što da ich vyjšła žonka Kołasa. Ale jana pamierła ŭ 1945-m. Mahčyma, havorka pra chatniuju haspadyniu abo pra svajačku.
Jak skłaŭsia jaho los dalej?
U pačatku 1950-ch u Kłary, žonki Kiryły Karelina, znajšli suchoty.
«Tady dziadula syšoŭ z achovy. Pa-pieršaje, dziela biaśpieki, bo ličyli, što jon taksama moža być nośbitam. A pa-druhoje, kab być z žonkaj i dapamahać u lačeńni, jany razam jeździli pa balnicach i sanatoryjach».
Paźniej, u pačatku 1970-ch jon pracavaŭ zahadčykam haspadarki ŭ Sajuzie piśmieńnikaŭ BSSR. Pamior u 1992 hodzie.
Nichto ź miemuarystaŭ nie zhadvaje pra taki fakt, što Jakuba Kołasa chtości achoŭvaŭ. Nie viedajuć pra takoje i daśledčyki.
Ale «Novaja ziamla» ŭ siamji Jaśminskaj zachoŭvajecca. Tamu hetaja historyja jašče patrabuje dalejšych pošukaŭ i paćviardžeńnia. Zrešty, heta, badaj, niemahčyma, biez adkryćcia adpaviednych archivaŭ.
