Dniami vykanaŭca našumiełaj u 2012 hodzie pieśni «Ja iz dierievni», jakuju navat nazyvali nieaficyjnym pijanerskim himnam, naviedała pikiet alternatyŭnaha kandydata ŭ rodnym miastečku na Homielščynie i stajała pad bieł-čyrvona-biełym ściaham, paviedamlaje «Radyjo Svaboda».
Vosiem hadoŭ tamu dziaŭčyna chadziła ŭ 7 klasu. Videarolik, dzie jana śpiavała pra luboŭ da Radzimy, zaklikała kuplać biełaruskaje i nazyvała siabie aktyvistkaju pijanerskaj arhanizacyi, pahladzieli na Youtube 1,5 miljona čałaviek.
«Ułada pavinna mianiacca»
Paśla zakančeńnia škoły Ksienija skončyła Ŭniversytet kultury i vyjšła zamuž. Niadaŭna jana naradziła dačku Jevu i bolšaść času pravodzić ź joju doma. Ale heta nie pieraškodziła joj zaniać aktyŭnuju hramadzianskuju pazycyju — Ksienija prychilnica pieramienaŭ u krainie i raskazała ŭ interviju Svabodzie, što jaje nie zadavalniaje.
Fota Nadziei Bužan
«Na zdymku ja była na pikiecie ŭ padtrymku alternatyŭnych kandydataŭ u rodnym Akciabarskim. Kankretna heta byŭ pikiet za Andreja Dźmitryjeva. Ja nie mahu vyjści na pikiet u Miensku, bo ŭ mianie maleńkaje dzicia, i tamu my pryniali z mužam rašeńnie pajści na pikiet, jaki arhanizavali miascovyja aktyvisty ŭ Akciabarskim. Ja za toje, kab kožny mieŭ prava vybaru. Nie pavinien adzin i toj ža čałaviek niaźmienna zastavacca kiraŭnikom. Ułada musić mianiacca».
U hetym u Ksienii siamiejny kansensus. Jana kaža, što takoj ža dumki trymajecca ŭsia jaje siamja, baćki i blizkija. Mužava mama navat stała błohierkaj, zdymaje videa ŭ padtrymku Śviatłany Cichanoŭskaj ź viadomym błohieram Andrejem Pavukom.
«Muž chadziŭ na pikiety salidarnaści, ja nie mahła, bo nie było z kim pakinuć dzicia. Jon tam byŭ i ŭsio bačyŭ. Kali ščyra, to ŭ mianie navaročvajucca ślozy. (Ksienija pačynaje płakać. — RS). Heta naš narod, i tak abychodzicca ź im prosta nielha. Heta niahodnyja pavodziny. My žyviom u niezaležnaj dziaržavie i majem prava vybaru».
«Mianie vielmi zakranuli słovy, nibyta «Kanstytucyja Biełarusi nie pad žančynu»»
Ad pačatku vybarčaj kampanii Ksienija sačyła za tryma najmacniejšymi kandydatami — Babarykam, Capkałam i Cichanoŭskaj. Abjadnańnie štaboŭ paśla taho, jak pieršych dvuch nie dapuścili da vybaraŭ, jana nazyvaje słušnym. Z kandydatam, za jakoha addaść hołas, Ksienija ŭžo taksama vyznačyłasia.
«Ja padtrymaju dumku bolšaści narodu — heta Cichanoŭskaja. Jana vielmi razumny čałaviek. Ale padtrymaju jaje taksama i tamu, što jana žančyna. Žančyna pavinna pasprabavać pryjści da ŭłady. Mianie vielmi zakranuli słovy, nibyta «Kanstytucyja Biełarusi nie pad žančynu». Vielmi. Tamu nieabchodna dakazać advarotnaje. Ja spadziajusia, što Cichanoŭskaja dojdzie da kanca».
Źmieny, jakija adbylisia za apošni čas z kandydatkaj, Ksienija bačyć niaŭzbrojenym vokam i hałoŭnaj nazyvaje advahu Cichanoŭskaj.
«Ź cichaj myški jana pieratvaryłasia ŭ zahartavanaha vajara, jaki staić za svajo prava. Što budzie dalej, ci zastaniecca jana ŭ palitycy, ci sydzie — heta jaje sprava, jaje vybar. Mahčyma, joj zachočacca viarnucca smažyć katlety. Nu i niachaj. Hałoŭnaje, kab heta byŭ jaje vybar».
Ci paŭpłyvaje historyja Cichanoŭskaj na inšych žančyn u Biełarusi, na ich adčuvańnie samastojnaści?
«Ja viedaju mała siemjaŭ, dzie mužčyna ličycca hałoŭnaj personaj u siamji i žančyna, maŭlaŭ, pavinna jaho absłuhoŭvać. Maje znajomyja pary — heta partnery, tam niama takoha, što kali ja mužyk, to ja zaŭsiody maju racyju. Mužčyny abo hatovyja na ŭsio dziela žančyny, abo hatovyja na ŭsio, bo za imi staić žančyna. Tamu duet Cichanoŭskich vielmi aktualny na siońnia».
«Žančyna ŭ niejkaj stupieni navat macniejšaja za mužčynu. Siońnia jana ciahnie na sabie nia tolki siamju, ale i pracu. Jana moža ŭsio heta sumiaščać. A mužčyna ŭ naš čas zaryjentavany zbolšaha na svoj zarobak, na pracu. Dla mianie žančyna zmoža paciahnuć ŭsio, jana na heta zdolnaja. Kali jana za heta ŭziałasia, to razumieje, u što ŭviazałasia i hatovaja spravicca».
Ksienija na pikiecie
«I ŭ Akciabarskim ludzi pačynajuć vychodzić z kuchniaŭ»
Niahledziačy na nazvu pieśni «Ja iz dierievni», rodny Akciabarski (histaryčnaja Rudobiełka) Ksienii — heta vialikaje miastečka, dzie žyvuć 7 000 tysiač čałaviek. Svaboda pacikaviłasia, ci šmat źmianiłasia na jaje małoj radzimie ad 2012 hoda, kali Ksienija prasłaviła rajonny centr na ŭsiu Biełaruś.
«Ničoha kardynalna nie źmianiłasia. Jak i šmat dzie ŭ Biełarusi, źjavilisia prablemy z pracaj. Skaračajuć pracoŭnyja miescy, zakryvajuć zavody. Heta siońnia hałoŭnaja prablema. Ale, viadoma ž, niechta zastajecca žyć i tam, adkryvaje ŭłasny biznes, barberšopy, kvietkavyja kramy. Ludzi starajucca, i nia ŭsie chočuć jechać u šumny horad».
Nastroi ŭ miastečku pierad vybarami jana nazyvaje takimi ž, jak i ŭva ŭsioj krainie. Na pikiecie Dźmitryjeva byli, pa jaje padlikach, kala 40 čałaviek. Chaj heta i nia šmat, kaža Ksienija, ale «niešta ŭžo adbyvajecca», «ludzi pačynajuć vychodzić z kuchniaŭ i nie bajacca vykazvać dumku».
«Bolšaść usio jašče baicca, arhumentujučy heta siamjoj i pracaj. Ludziej zapałochali aŭtazaki, i jany jašče pabojvajucca. Ja nie bajusia. Treba pieramahać strach, dla hetaha treba mieć mocnuju ŭnutranuju matyvacyju. Ja razmaŭlała ź siabrami, jakija chadzili na pikiety. Jany kazali: tak, ja bajusia, ale mnie dalej žyć sa svaim sumleńniem, i kali ja hetym razam pramaŭču, to jak ja budu žyć dalej i hladzieć u lusterka».
Najbolš strachu, na dumku Ksienii, u ludziej na vysokich pasadach, jakija bajacca stracić pracu i srodki na ŭtrymańnie siamji. Ale navat jany, na jaje dumku, usio čaściej adkryta kažuć pra svaju niezadavolenaść.
«Mianiać treba šmat što. Treba pravodzić reformy — i ŭ adukacyi, i ŭ inšych halinach. Dla maładych ludziej vielmi składana nabyć svajo žyllo. Heta daviadziecca vyrašać. Ja nie kažu, što Łukašenka ničoha nie zrabiŭ dla krainy. Ale ŭłada pavinna mianiacca, pavinna adbyvacca niešta novaje. Čałaviek vielmi doŭha va ŭładzie i ŭ mnohich niuansach jon užo prosta nie raźbirajecca».
«Padrasło pakaleńnie, jakoje choča pieramienaŭ»
Ksienija kaža, što 8 hadoŭ tamu nie cikaviłasia palitykaj. Škoła i pijanerskaja arhanizacyja davali joj mahčymaść cikava pravodzić čas, udzielničać u kulturnickich padziejach. Ale z perspektyvy siońniašniaha dnia, ličyć jana, u navučalnych ustanovach vučniam pavinny tłumačyć asnovy palityki i ŭłady.
Fota Nadziei Bužan
«Pamyłka ŭ tym, što nas u škołach nia vučać palitalohii, što nia vučać raźbiracca ŭ pracesach, jakija adbyvajucca ŭ krainie. I moładź u vyniku niepiśmiennaja ŭ hetych pytańniach. Ale mnie pašancavała, što doma byli «kanapavyja palityki» i hetaja tema padymałasia ŭ siamji. I kožny vyrašaje, ci vykazvacca jamu potym, ci nie. Voś my z mužam čakali, što vykažacca Siarhiej Michałok. Ale jon maŭčyć, značyć, jon hetaha nia choča».
Emihravać ź Biełarusi Ksienija pakul nia choča, choć dumki ŭžo ŭźnikali. Jana pierakananaja, što treba pasprabavać mirna pravieści pieramieny ŭ krainie. Najbolš ich, na jaje dumku, čakajuć maładyja ludzi.
«Ciapier padrasło toje pakaleńnie, jakoje choča pieramienaŭ i nie žadaje taptacca na adnym miescy, jak heta było raniej. Raniej usim kiravali starejšyja ludzi, pensijanery. Jany byli za ciapierašniuju ŭładu, bajalisia pieramienaŭ. Asabliva heta ŭzmacniłasia paśla taho, jak va Ŭkrainie adbyŭsia Majdan. Tady ŭsie ŭ Biełarusi pierapałochalisia i maŭčali. Ale ciapier ludzi prosta stamilisia maŭčać i bajacca. My chacia i ciarplivy narod, ale chočam spraviadlivaści».
Ksienija nia choča navat zahadvać, što adbudziecca 9 žniŭnia, u dzień prezydenckich vybaraŭ. Jana pierakananaja, što ludzi, jakija chočuć pieramienaŭ, nie žadajuć ładzić «majdanu» i chočuć, kab pieramieny adbylisia mirna.
«Pra «majdan» niama navat i havorki. Ludzi prosta vykazvajuć dumki. My chočam spakojna chadzić pa vulicach. U nas što, zabaroniena plaskać u ładki? Nidzie nie zabaroniena vykazvać dumku. My ž nie napadajem na kramy. My mirna kažam toje, što dumajem. A dumajem my, što pryjšoŭ čas pieramienaŭ i musim prynamsi pasprabavać niešta vypravić».
Vykanaŭca patryjatyčnaha repa «Ja ź vioski» Ksienija Dziahielka raskazała, jak źmianiłasia jaje žyćcio
