Pavał Ściacko, archiŭnaje fota
5 sakavika 90-hadovy jubilej adznačaje doktar filalahičnych navuk, prafesar Pavał Ściacko. U jahonym navukovym zdabytku bolš za 600 apublikavanych movaznaŭčych prac, u tym liku try dziasiatki knih. Pra jubilara piša Radyjo Svaboda.
Niekalki apošnich hadoŭ Pavał Uładzimieravič ciažka chvareje, niadaŭna jamu zrabili składanuju aperacyju. Ciapier jon znachodzicca ŭ adździaleńni siastrynskaha dohladu pry lakarni ahraharadka Aziory pad Horadniaj. Stan jahonaha zdaroŭja nie dazvoliŭ pahutaryć z navukoŭcam. Ale Svaboda sabrała samaje cikavaje sa svaich raniejšych publikacyj pra vydatnaha filolaha.
Stalin sapsavaŭ dzień narodzinaŭ
Paŭłu Ściacko było 23 hady, kali pamior «pravadyr usich narodaŭ» Josif Stalin. Heta byŭ adziny raz, kali jahony dzień naradžeńnia byŭ bieznadziejna sapsavany, skazaŭ Pavał Ściacko ŭ interviju Svabodzie. I kali adnakurśniki nie škadavali śloz, sam jon tolki paśmiejvaŭsia.
«Ja zapomniŭ, jak reahavali na śmierć Stalina studenty-vypuskniki — ja tady zakančvaŭ Horadzienski pedynstytut. Jany, vychavanyja na staliniźmie, asabliva dziaŭčaty, płakali. I kali ja maŭčaŭ, nie reahavaŭ vyrazna, dyk jany aburylisia na mianie, amal voraham ličyli. Nu ja trochi prycich, paśmiajaŭsia, nahadaŭ, što hety dzień dla mianie najbolš važny tym, što ja zakančvaju pedynstytut, atrymlivaju adukacyju. Nu i na hetym zakončyłasia», — raskazvaŭ Pavał Ściacko.
Vychoŭvaŭ u studentaŭ patryjatyzm
Asabistaj dramaj dla navukoŭca stała sytuacyja ź biełaruskamoŭnym navučańniem u hałoŭnaj VNU Horadni, jakoje pastupova źnikaje. Uspaminaŭ, što ŭ 1990-ja, kali jon kiravaŭ katedraj biełaruskaha i tearetyčnaha movaznaŭstva va ŭniversytecie imia Janki Kupały, na filalahičny fakultet nabirali da 200 studentaŭ. Ciapier ža chapaje siłaŭ tolki na adnu hrupu z 25 čałaviek.
«Niezapatrabavany sam pradmiet; jak i nośbity movy, skaračajucca nahruzki vykładčykaŭ, — narakaŭ jon. — U dadzienym vypadku heta pytańni palityki, a ja zaŭsiody ličyŭ siabie navukoŭcam. Ja vychoŭvaŭ studentaŭ svajoj dyscyplinaj, pakazvaŭ admietnaść biełaruskaj nacyi, jaje mentalnaść, movu i kulturu, i hetym vychoŭvaŭ sapraŭdnych patryjotaŭ. Heta nia niejkija hučnyja słovy, kab paprostu źviarnuć na siabie ŭvahu: niedaremna biełaruskaja zaniesiena ŭ lik movaŭ, jakija stajać na miažy vymirańnia».
Pracavaŭ da 86 hadoŭ
Aktyŭnaj daśledčaj i vykładčyckaj dziejnaściu Pavał Ściacko zajmaŭsia da 86 hadoŭ. Ale 28 červienia 2016-ha kamisija Ministerstva adukacyi zrabiła zaŭvahu administracyi ŭniversytetu, što taja nibyta prymušaje staroha čałavieka vychodzić na pracu. U vyniku rektar nie praciahnuŭ kantraktu.
«Ja staŭlusia da hetaha dvajaka, — havaryŭ jon adrazu paśla faktyčnaha zvalnieńnia. — Z adnaho boku, ciapier studenty słaba pracujuć, śpisvajuć navukovyja pracy ź internetu, i dla mianie heta było ciažkavata ŭśviedamlać. Z druhoha boku, ja całkam jašče byŭ pracazdolny, bo maje baćki-daŭhaviečniki pakinuli mnie mocnyja hieny. Moh by pracavać dalej, ale što zrobiš, kali byŭ taki zahad».
Zmahajecca z rusyfikacyjaj movy
Svaju «słoŭnikavuju specyjalizacyju», nad jakoj asobnyja kpili za «niesurjoznaść», Pavał Ściacko, naadvarot, ličyŭ spravaj pieršačarhovaj važnaści. Navat papiaredžvaŭ: akademičnyja słoŭniki savieckaha peryjadu nastolki zrusyfikavanyja, što karystacca imi treba abačliva.
«Toj fakt, što jany zrusyfikavanyja, biassprečny. Rabiłasia z adnoj metaj: rastvaryć našu movu ŭ rasiejskaj. U pierakładnych słoŭnikach na pieršaje miesca staviłasia słova rasiejskaje. Takim čynam, i z pravaha boku rasiejskaje, i ź levaha ekvivalent biełaruski. Choć nijakim ekvivalentam jano nie było. Moŭnaja palityka była skiravanaja na toje, kab jak najchutčej nablizić biełaruskuju movu da rasiejskaj. Tamu słoŭniki savieckaha peryjadu vykonvali idealahičnuju zadaču», — paŭtaraŭ admysłoviec.
Spračaŭsia z Kandratam Krapivoju
Na pierakanańnie Paŭła Ściacko, u svoj čas šmat karyści dla raźvićcia biełaruskaj movy moh zrabić Kandrat Krapiva — nia tolki jak viadomy bajkapisiec, ale i dyrektar Instytutu movaznaŭstva, vice-prezydent Akademii navuk. Ale pakolki pa svajoj pryrodzie byŭ čałaviekam bajaźlivym, to prosta vykonvaŭ zahady źvierchu, jakija dyktavaŭ CK KPB. Tamu ŭsie słoŭniki, jakija vychodzili pad jahonaj redakcyjaj, mieli nalot savieckaha idealahizmu, — adznačaŭ navukoviec.
«U 1972 hodzie prachodziła kanferencyja pa narmalizacyi biełaruskaj movy. Na joj Krapiva rabiŭ asnoŭny dakład, dzie zaklikaŭ bolš karystacca movaju zredahavanych im słoŭnikaŭ. Ja byŭ udzielnikam i prosta z trybuny zadaŭ pytańnie: «Kandrat Kandratavič, dyk niaŭžo vy ličycie ŭsich narodnych piśmieńnikaŭ Biełarusi niepiśmiennymi, jakija nia viedajuć svajoj movy?» Jon tolki kryva paśmichnuŭsia. A ja tady vystupiŭ z dakładam, u jakim raskrytykavaŭ usie tyja pamknieńni, skiravanyja na likvidacyju karanioŭ biełaruskaj movy i nabližeńnie jaje da rasiejskaj».
Moŭnaja aŭtanomija ad dziaržavy
Na pierakanańnie Paŭła Ściacko, mova — źjava, jakaja pavinna stajać pa-nad palitykaj. Adnak u biełaruskich realijach hetaha niama. Navat isnuje vyraz, jaki niemahčyma pačuć dzieści jašče: «dziaržaŭnaja moŭnaja palityka». Heta aznačaje, što dziaržava/palityka naŭprost dyktuje ŭmovy adnoj z asnoŭnych rysaŭ nacyjanalnaj identyčnaści. Takoje adbyvajecca tolki ŭ krainach ź nievysokaj dziaržaŭnaj adkaznaściu.
«Mova pavinna raźvivacca pavodle svaich ułasnych zakonaŭ, — kanstatavaŭ Pavał Ściacko. — I zakony hetyja musiać vyznačacca specyjalistami. U zachodnich krainach mova maje svaju aŭtanomiju. I palityki nia ŭmiešvajucca ŭ jaje žyćcio, tolki navukoŭcy. Jany drukujuć svaje prapanovy dziela ŭdaskanaleńnia movy, i hetyja prapanovy prymajucca. U nas ža ŭsio abaviazkova musiła zaćviardžacca CK KPSS, Savietam Ministraŭ i h.d. I heta da dabra nie viało. Dziaržava nie pavinna dyktavać svaju volu movie. Niama patreby zaćviardžać źmieny ŭ pravapisie ŭradavaj pastanovaj».
Hałoŭny pryncyp prafesara
Svaju hałoŭnuju metu słužeńnia prafesii Pavał Ściacko akreślivaŭ nadzvyčaj lakanična — viarnuć movie jaje nacyjanalnyja rysy. Ciaham usiaho žyćcia jon zastajecca paśladoŭnym abaroncam i prapahandystam rodnaj movy, rolu jakoj zaŭsiody staviŭ na samyja vysokija pazycyi.
«Pakul usio kiraŭnictva nie zahavoryć pa-biełarusku i ŭsie škoły, VNU nia stanuć karystacca biełaruskaj movaj, spravavodztva nia budzie vieścisia na movie tytulnaj nacyi, to zruchi ŭ hetym kirunku buduć vielmi marudnyja, i naŭrad ci my dačakajemsia taho, kab nie adčuvać niebiaśpieki źniknieńnia movy», — niekalki hadoŭ tamu havaryŭ admysłoviec u razmovie z karespandentam Svabody.
Pavał Ściacko naradziŭsia ŭ 1930 hodzie ŭ vioscy Hrabava Zelvienskaha rajonu. Skončyŭ litaraturny fakultet, adździaleńnie biełaruskaj movy i litaratury Horadzienskaha pedahahičnaha instytutu. Abaraniŭ kandydackuju dysertacyju na temu leksyki havorak Zelvienskaha rajonu.
Vykładaŭ u Mienskim pedahahičnym instytucie na katedry biełaruskaj movy. Zahadvaŭ katedraj rasiejskaha, ahulnaha i słavianskaha movaznaŭstva Homielskaha dziaržaŭnaha ŭniversytetu. Paźniej znoŭ pracavaŭ u Horadzienskim dziaržaŭnym universytecie, na katedry polskaj filalohii, ź lipienia 1990 hodu ŭznačaliŭ katedru biełaruskaj kultury.
Udzielničaŭ u stvareńni pieršaha ŭ Biełarusi fakultetu biełaruskaj filalohii i kultury, paźniej uznačaliŭ katedru biełaruskaha i tearetyčnaha movaznaŭstva.
Aŭtar zvyš 600 knih i navukovych artykułaŭ, manahrafij «Antraponimy Biełarusi», «Słoŭnik proźviščaŭ Haradzienščyny». U jahonym darobku ŭnikalny «Dziarečynski słoŭnik», pryśviečany havorcy adnajmiennaha miastečka na Zelvienščynie.
