Žurnalistka ź Bieraścia Ina Chomič na paŭtara miesiaca pajechała na finski archipiełah Ałandy, kab papracavać «hastarbajtarkaj». Ina rezała i pakavała sałatu i piekinskuju kapustu. Pra svoj dośvied jana raspaviała čytačam «Našaj Nivy».
Što takoje Ałandy?
Heta aŭtanomija ŭ składzie Finlandyi, nasielnictva jakoj składajuć ałandskija šviedy. Kolkaść nasielnictva archipiełaha — kala 30 000 čałaviek. Adziny horad i stalica aŭtanomnaj pravincyi — Maryjechamn, tam žyvie 11 565 žycharoŭ. Adzinaja aficyjnaja mova —šviedskaja.
Ałandskija astravy — heta šviedskaja aŭtanomija ŭ składzie Finlandyi.
Jak znajści pracu na Ałandach?
Tam biełarusaŭ vielmi mała, kali nie skazać, što niama zusim. Hastarbajtary ŭ tutejšym varyjancie — heta, u asnoŭnym, prybałty. Choć jość krychu i ŭkraincaŭ, ź jakimi my sutykalisia ŭ haradskim supiermarkiecie ŭ hadzinu haračych źnižak.
Łatyšy, jakija źjaŭlajucca absalutnymi lidarami siarod pryjezdžych, užo nastolki abžylisia, što pa telebačańni, kali siužet tyčycca ich, idzie pierakład pieradačy na ich movu. Jany vykuplajuć damy, ich dzieci vyvučyli šviedskuju i chodziać u miascovyja škoły.
Ja i jašče dzieviać biełarusaŭ trapili na Ałandskija astravy ŭ vyniku adnaho ekśpierymientu. Miascovamu fiermieru, jaki śpiecyjalizujecca na zbožžy i zielaninie, poźniaj vosieńniu treba rabotniki, kab u termin sabrać i ŭpakavać sałat ajśbierh i piekinskuju kapustu. Zvyčajna na hetuju pracu jon najmaŭ estoncaŭ. Ale estoncy pryjazdžali na 2 tydni, uvieś čas mianiaŭsia skład kamandy, tamu hetak ža niaspynna išoŭ brak, jaki zvyčajna robiać pačatkoŭcy. Fiermier prykinuŭ: a čamu b jamu nie naniać ludziej z bolš addalenych krain, kab im było vyhadna prabyć uvieś čas bitvy za ŭradžaj? Pamočnik fiermiera viedaŭ adnaho estonca, žanataha ź biełaruskaj, jana i ŭziałasia davodzić ekśpierymient da kanca.
Ina razam z kalehami.
Tak što adkaz na pytańnie, jak znajści rabotu — amal nijak, chiba vam realna pašancuje. Usio-taki jašče nie ŭsie łatyšy pierajechali, tamu na volnaje miesca tut ža pryjazdžaje čarhovy vypusknik škoły adniekul z małoha haradka Łatvii. Ale kali zadacca metaj, to možna znajści siezonnuju pracu i navat nieaficyjnuju chałturu.
Jak na Ałandach pracujecca?
Nastolki kamfortna, što ja pryjechała dadomu, jak z sanatoryja. I čamu b nie ličyć heta pracoŭnym sanatoryjem, kali ty dychaješ śviežym marskim i chvojnym pavietram, chodziš u baraviki, jasi smačnuju ježu i ŭsie turboty śvietu ciabie absalutna abychodziać?
U abaviazki Iny Chomič uvachodziła ŭpakoŭka piekinskaj kapusty.
My pracavali pieravažna vosiem hadzin u dzień. Praź dźvie hadziny rabočaha času nastupaŭ 25—30-chvilinny apłočvalny pierapynak na kavu. Kali rabočy dzień siahaŭ 10—11 hadzin, kava-paŭz było try. Dla adpačynku ŭ fiermiera abstalavany śpiecyjalny budynak, dzie jość sanvuzieł z dušam i kuchnia ź ladoŭniaj, plitoj, mikrachvaloŭkaj i čajnikam z kavavarkaj. U tym ža budynku — sušyłka dla vopratki i abutku z pola. Usio hetaje abstalavanaje pamiaškańnie nikoli nie zamykajecca.
Miascovyja šviedy nie zamykajuć damoŭ, mašyn, prosta ŭ poli zastajucca adamknionyja traktary. U vioskach dzie-nidzie stajać draŭlanyja damki ź ladoŭniaj unutry. Adkryvaješ ladoŭniu, biareš patrebnuju tabie harodninu, apuskaješ 2 jeŭra ŭ kapiłku. Nichto da ciabie tak i nie vychodzić.
Sialanie pradajuć harodninu prosta kala daroh, ale nichto nie siadzić. Kładzi hrošy sam i zabiraj.
Sama praca padobnaja da pracy na svaim aharodzie ci na padvorji. Zrazumieła, spakojna, dobrazyčliva, niama prynižalnych kamientaŭ, kali niedzie trochi ź niaviedańnia nakasiačyŭ. Rabočyja miescy abstalavanyja z ulikam usich mahčymych patreb. Ryzykavać zdaroŭjem tut nie tolki nie patrabujecca, ale i kateharyčna zabaroniena.
Pakazalna, jak u adzin ź dzion chłopcy vyrašyli nie čakać, kali pahruzčyk apuścić nižej skryniu z kapustaj i pačali brać jaje na čystku i ŭpakoŭku z vyšyni prykładna 1,60 m, i atrymali zaŭvahu, bo takija ŭmovy pracy ličacca nieprymalnymi.
Tamu što kali vysokaja skrynia budzie puścieć, i ty budzieš tudy nachilacca, źjaŭlajecca niepažadany cisk na hrudnuju kletku.
Kali my zakončyli z polem ajśbierhu, maci fiermiera śpiakła nam šarłotku. Kali prybrali piekinku, fiermier pačastavaŭ chłopcaŭ pivam, a žančynam (nas tady było dvoje) kupiŭ pa butelcy vina. Heta dažynki ŭ ałandskim varyjancie.
Staraja carkva na Ałandskich astravach.
Jak ža na Ałandach płaciać?
U maim kantrakcie stajała suma ŭ 10 jeŭra za hadzinu. Ale paśla adliku ŭsich padatkaŭ čystymi zastajecca krychu bolš za 7 jeŭra. Tamu što ŭ Finlandyi vysokija padatki. Pryčym, kali ty zarabiŭ usiaho 500 jeŭra ŭ miesiac, ź ich adymuć tolki padachodny. A kali suma bolšaja, to raskryvajecca jašče viejer sacyjalnych vypłat: u fond pa biespracoŭi (1,5%) i ŭ piensijny fond (kala 7%).
I jašče adzin padatkovy fint, jakija navat biełarusam padasca absurdnym. Kali ty adpracavaŭ bolš za niejkuju normu hadzin, to padachodny padatak z 20% pierachodzić u 35%. Tamu stachanaŭcam tut być niavyhadna.
Uvohule zarobki na Ałandzie dla sielhasrabočych vahajucca ad 7 da 10 jeŭra za hadzinu čystymi. I heta za tuju pracu, jakuju maja babula ŭ kałhasie rabiła za pałački.
Što jašče spadabałasia?
U publičnych biblijatekach poŭna ludziej. Dla taho, kab uziać u karystańnie płanšet, treba adskanavać svaju kartku. Čytać možna za sučasnymi stałami pry dobrym aśviatleńni prosta ŭ chole, nazirajučy z akna za płavańniem jacht.
U dziciačym adździele šmat miesca zajmaje stoł z hulniami i naborami dla malavańnia. Pakul ja tam była, maładaja para siadzieła i niešta čytała, a ich dačka nasiłasia, mianiajučy zaniatki: razhladvała knižki z karcinkami, malavała, niešta budavała ź leha. Sapraŭdy, sychodzić nie chaciełasia.
U biblijatecy na Ałandskich astravach.
Na Ałandach nie pryniata źbirać hryby. Maśluki i ryžyki, śvinki i babki [na bieraściejskim dyjalekcie — padbiarozaviki — NN], kraśniuki [na bieraściejskim dyjalekcie — padasinaviki — NN] i baraviki pamirajuć tut svajoj śmierciu. Nas ad štodzionnaha cichaha palavańnia ŭbierahała tolki praca ad vidna da vidna, ale ŭ mianie ŭsio roŭna rehularna la batarei dva tydni sušylisia baraviki, bo jany traplalisia na kožnym kroku, u tym liku ŭ samoj vioscy.
Baraviki tam takija ž, jak u biełaruskich lasach.
Što nas uraziła ŭsich biełarusaŭ adzinahałosna, dyk heta skandynaŭskija sekand-chendy. Tut pradajuć absalutna ŭsio i absalutna ŭsio za kapiejki pa ich i navat našych mierkach. Vyšytyja nastolniki i tkanyja ručniki možna kupić za 5 jeŭra, sierviz z 22 pradmietaŭ — za 15 jeŭra, i heta chiba samaje darahoje, što tam jość. Za 5 jeŭra pradajucca nie tolki babuliny kresły, ale i skuranyja kanapy, jakija patrabujuć adno tolki pafarboŭki, kab znoŭ być, jak novyja. Kuchonnyja pradmiety kaštujuć ad 20 centaŭ.
Što pradajecca ŭ ałandskaj kamisijoncy.
Čamu ŭsio takoje tannaje, choć u kramach samy tanny chleb kaštuje kala 2 jeŭra? Adkaz prosty. Dla skandynavaŭ takija sekandy — prajava ich ekałahičnaj śviadomaści. Rečy ŭ sekand zdajucca biaspłatna. Niekatoryja skandynaŭskija brendy navat zaklikajuć na birkach svajoj vopratki prynieści jaje nazad, kali nadakučyć. I hetych brendaŭ paśla šmat u sekandzie.
Što jašče dadać? Što naš fiermier byŭ vielmi zadavoleny tym, jak pracavali biełarusy. Kazaŭ, vielmi chutka i jakasna.
