Badaj, usie čuli pra słavuty šlach z varahaŭ u hreki, adzin z asnoŭnych maršrutaŭ jakoha išoŭ pa Dźvinie i Dniapry dy złučaŭ Bałtyjski i Čarnamorska-Mižziemnamorski rehijony ŭ ramantyčnyja časy vikinhaŭ i Połackaha kniastva. A ci viedajecie vy, što padobny šlach isnavaŭ za tysiačy hadoŭ da jaho, kali mory z rekami mieli zusim inšyja nazvy? Było heta ŭ 3—2-m tysiačahodździach da naradžeńnia Chrysta. Asnoŭnym tavaram, jaki ruchaŭsia z poŭdnia ŭ Prybałtyjski rehijon, byli sol i, paźniej, miednyja dy bronzavyja vyraby. A ŭ abmien, daloka, ažno da Staražytnaha Jehiptu i pieršych haradoŭ Uradlivaha Paŭmiesiaca, płyło paŭnočnaje zołata, soniečny kamień — burštyn.
Što takoje burštyn? Heta vykapniovaja akamianiełaja smała, uzrostam u dziasiatki miljonaŭ hadoŭ, jakaja patrapiła ŭ admysłovyja ŭmovy i zachavałasia da našaha času ŭ vyhladzie miadova-žoŭtych, pamarančavych, čyrvona-pamarančavych kamieńčykaŭ pamieram ad niekalkich milimietraŭ da hihantaŭ u 50 santymietraŭ. Isnuje šmat jaho radoviščaŭ pa śviecie, u tym liku na našym Paleśsi, adnak u staražytnaści čałavieku byŭ dasiažny tolki bałtyjski burštyn. Bo ŭ Bałtyjskim mory skłałasia ŭnikalnaja situacyja — hihanckija donnyja napłastavańni, jakija ŭtrymlivajuć burštyn, pastupova razmyvalisia, i kaštoŭny kamień vynosiŭsia chvalami na bierah, dzie jaho źbirali pieršabytnyja ludzi i pieratvarali va ŭpryhožańni.
I pry čym tut tarfianikovyja pasieliščy? A ŭsio pry tym ža. Choć burštyn i nazyvajuć kamieniem, jon — arhaničnaha pachodžańnia. I ŭ zvykłych minieralnych hlebach z časam pastupova raskładajecca, rassypajecca i źnikaje biasśledna, jak jaho nikoli tut i nie było. A ŭ kulturnych adkładach tarfianikovych pasieliščaŭ jon zachoŭvajecca ŭ zakansiervavanym stanie, i vyhladaje akurat jak tady, kali jaho vykarystoŭvali.
Samyja rannija burštynavyja vyraby na pasieliščach Kryvinskaha mikrarehijona datujucca pieršaj pałovaj 3-ha tysiačahodździa da n.e. i vykarystoŭvalisia nośbitami ŭśviackaj archieałahičnaj kultury. Bolšaść ź ich ujaŭlali saboj spluščanyja frahmienty kamieniu, usia apracoŭka jakich zvodziłasia da śvidravańnia frantalnych adtulin dla macavańnia i, miescami, nievialikich padpravak hraniaŭ. U nievialikaj kolkaści sustrakalisia admysłovyja płoska-śfieryčnyja huziki-ŭpryhožańni.
Ź siaredziny 3-ha tysiačahodździa i da siaredziny 2-ha tysiačahodździa na Kryvinskich pasieliščach, užo ŭ nośbitaŭ paŭnočnabiełaruskaj archieałahičnaj kultury, źjaŭlajucca daskanałyja burštynavyja ŭpryhožańni roznych hieamietryčnych formaŭ. Siarod ich raznastajnyja padvieski, pacierki, pranizki, huziki. Niekatoryja ź ich dadatkova azdoblenyja naraznym arnamientam.
Što cikava, na pomniki Kryvinskaha tarfianika ŭsie burštynavyja vyraby patrapili ŭžo ŭ hatovym vyhladzie z poŭnačy, pa Dźvinie, z terytoryi sučasnaj Łatvii. Ni adnaho frahmienta nieapracavanaha soniečnaha kamieniu da siońnia vyjaŭlena nie było. Adnak paškodžanyja vyraby šmatrazova ramantavalisia, što paćviardžaje ichniuju kaštoŭnaść dla tahačasnych žycharoŭ.
Na siońniašni dzień na pasieliščach Kryvinskaha tarfianika vyjaŭlena bolš za 70 burštynavych vyrabaŭ, ź ich 31 byŭ vyjaŭleny ŭ 2008—2018 hadach vałanciorami asavieckaj ekśpiedycyi. Darečy, isnuje ŭžo navat ekśpiedycyjna-vałanciorskaje pavierje, što burštyn znachodziać tolki novyja ŭdzielniki, jakija jašče ni razu nie kapali na Asaŭcy.
Z 15 lipienia pa 4 žniŭnia 2019 hoda płanujecca čarhovaja ekśpiedycyja pa daśledavańni hetaha pasielišča.
Zaprašajucca achvotnyja na vałanciorski ŭdzieł u raskopkach, ščyra vitajecca finansavaja dapamoha dla padtrymańnia vałanciorskaj častki ekśpiedycyi (srodki źbirajucca na Tałace).
