U listapadzie i śniežni 1963-ha časopis «Połymia», redahavany Maksimam Tankam (zachodnikam i demakratam — jak jaho admoŭna acaniŭ Mašeraŭ, hł. zbor tvoraŭ Tanka, t. 10, s. 128), apublikavaŭ raman Janki Bryla «Ptuški i hniozdy». Naleta raman vyjšaŭ asobnaj knižkaj, ale istotna padpraŭleny cenzuraj.
Siarod usich «palapšeńniaŭ» byŭ pieranazvany epiłoh. «Kryły. Hołas svabody» stali «Nočču napradvieśni».
* * *
Niamieččynie ciapier miedyja ledź nie štodnia raźvitvajucca z Anhiełaj Mierkiel. Kali 25 vieraśnia blizki paplečnik Mierkiel prajhraŭ vybary staršyni frakcyi CHDS/CHSS (ujavicie kankurentnyja vybary ŭ našaj pałacie), jana pryznała paražeńnie. Chajo Šumachier, žurnalist i aŭtar knihi «12 prykazańniaŭ ułady. Sakrety pośpiechu Anhieły Mierkiel», tak prakamientavaŭ heta: daŭniej kanclerka reahavała na takija paražeńni chitrej, umieła vykrucicca, prakamientavać u duchu «demakratyja — heta svabodnaja hulnia sił».
Svabodnaja hulnia sił?
Čamu «Makajonka, 9» vychodzić takim, jakim vychodzić? Treba addać naležnaje śmiełaści stvaralnikaŭ prahramy: pieraadoleć kompleksy biełaruskaj «stabilnaści», navažycca prapanavać skieptyčnaj aŭdytoryi niešta asudžanaje na krytyku. Ale i prykra bačyć, jak puty stabilnaści i postkałanijalnaj druhasnaści strukturujuć tkaninu štodzionnaści navat u takoj biaskryŭdnaj byccam by śfiery, jak industryja zabaŭ.
Skora čarhovy jubilej — 25 hadoŭ, — jak Biełaruś adcurałasia ad idei, što svabodnaja hulnia siłaŭ i jość dadanaj vartaściu kalektyvu, što mienavita jana zabiaśpiečvaje zdolnaść da budučyni. U vyniku ŭ Biełarusi nie zastałosia ničoha — ani svabody, ani hulni, ani siłaŭ.
Jasna, što na Makajonka, 9 adbudziecca mała. Choć, mahčyma, adbudziecca trochi bolš, čym dahetul. Źjaŭlajucca ž rekłamnyja artykuły pra «Majsterniu pierakładčyka» ŭ «Komsomolskoj pravdie», a Virdžynija Vulf vychodzić u «Maładości».
Moža, pra «Našu historyju» raskažuć u nastupnym vypusku Makajonka, 9? Dy nie, nie raskažuć. Dyj nie tolki pra «Našu historyju». Nie raskažuć pra «Amierykanku», pra kanfierencyju časopisa «Ideja», pra brasłaŭskuju «Kaviarniu». Zdajecca, navat pra «Imiena» i ŭrbanistyčny forum tam nie raskažuć.
Jak ujaŭlajuć sabie svabodnuju hulniu sił niekatoryja ŭ Biełarusi, možna pabačyć u niadaŭniaj recenzii na «Našu historyju» aŭtarstva Andreja Łazutkina, palitołaha i supracoŭnika pres-słužby Ministerstva adukacyi.
Suciašaje, što z takimi vypadami niemahčyma spračacca. Tolki dumaješ, jak jany padobnyja — finalnyja fazy. Ci ŭ krainie viečnaj madernizacyi drevaapracoŭki (Biełaruś), ci ŭ krainie industryi 4.0 (Niamieččyna).
Voś što piša Matyjas Chajtman, kałumnist niamieckaha časopisa «Cicero», pra ciapierašniuju niamieckuju palityku, pra taki doŭhi sychod kanclerki Mierkiel: «Ot nie raŭnujučy jak i ŭ pryrodzie: viečarovaja čyrvań nie aznačaje, što nieŭzabavie raźvidnieje. Naadvarot, na niejki čas zmrok zhuścicca».
Hety zmrok u Niamieččynie — dezaryjentacyja nacyi, stomlenaj hadami «palityki zdarovaha sensu ŭ zaležnaści ad situacyi» (Filip Manau), jakuju paśladoŭna i biezemacyjna pravodziła Mierkiel. Ciemra pa-biełarusku, u svaju čarhu, poŭnaja adnačasova i kamičnych, i pahroźlivych (bo i chižych, i samazakachanych) zdaniaŭ.
Abrysy hetych zdaniaŭ prastupajuć u artykule Łazutkina: štampy pra hranty, niazdolnaść vyrvacca z rasijskaha kantekstu, błaznavańnie i analityčnaja biezadkaznaść. Jak kaža niamieckaja prymaŭka, chto tvoj cyrulnik pa prafiesii? I nie pamahaje tut niekatoraja źmiastoŭnaść vyvadu. Łazutkin kaža, pierakłaŭšy na prystojnuju movu, pra nieminučy vybar pamiž maralizmam i rynkam. Hety vybar sapraŭdy daŭno naśpieŭ u biełaruskaj kultury.
Voś ža, adnačasovaść zhuščeńnia ciemry, mabilizacyi ciemrašalstva ŭ Biełarusi i Niamieččynie — heta pa-svojmu dobry znak. Jon pakazvaje na strukturnyja padabienstvy hramadstvaŭ poźniaha kapitalizmu — nasupierak tamu, što robicca na pavierchni źjaŭ. Nasupierak padručniku ideałohii.
Niepasrednaja žyćciovaść (Julija Kane cytuje Hiehiela) moža być zamarudžanaja namahańniem «mocnaj dziaržavy». Ale i dziaržava nie zdoleje spynić płyń času.
* * *
Majučy ŭ śpisie ŭlubionych knih «Ptuški i hniozdy» Bryla, važna vybrać viersiju. Z roźnicaj u epiłohu: pra hołas svabody abo pra noč napradvieśni.
Što adčuvaŭ jon, Bryl, na parozie novaje doŭhaje nočy? Napoŭniŭšy raman niamieckimi prymaŭkami i antystalinizmam i paśpieŭšy heta navat nadrukavać, nieŭzabavie jon musiŭ pačać strymlivać siabie.
Noč napradvieśni, ha? Biełaruś-2018 jak late night show.
