Tak i ŭ žyćci nastaŭnika infarmatyki i hieahrafii z maładziečanskaj vioski Turec-Bajary Dzianisa Radviłoviča. Možna było b pracavać jak usie, asabliva nie zamaročvacca nakont padručnikaŭ, biełaruskaj movy i pazaškolnych zadańniaŭ, ale Dzianis vyrašyŭ dla siabie pa-inšamu: «Kali nie ja, to chto?»
Sam Dzianis naradziŭsia ŭ vioscy Kaštanoŭka, što na Vałožynščynie. A ŭ Turec-Bajary pryjechaŭ u 2004 hodzie, u prymaki, jak kaža sam Dzianis.
Tut ažaniŭsia z nastaŭnicaj pačatkovych kłasaŭ Natallaj, tut naradzilisia dzieci: Daryna i Anton.
Siońnia Dzianis, akramia taho, što vykładaje hieahrafiju, dapryzyŭnuju padrychtoŭku i infarmatyku, źjaŭlajecca kłasnym kiraŭnikom siomaha kłasa, dzie vučacca 9 čałaviek.
«Škoła ŭ nas biełaruskamoŭnaja, a elektronnyja padručniki byli na ruskaj movie. Ci pa hieahrafii: padručnik na biełaruskaj movie, a pracoŭnyja sšytki na ruskaj. Davodzicca pierakładać samomu. A što rabić? Chočacca, kab dzieci pa-biełarusku viedali nie tolki «dziakuj» i «dobry dzień».
A nie tak daŭno Dzianis sa svaimi vučniami stvaryŭ kartu mikrataponimaŭ vakolic vioski Turec-Bajary, taksama razam z vučniem prajechaŭ na rovary 40 kiłamietraŭ pa navakolnych vioskach, kab stvaryć viełamaršrut pa mikrataponimach miaścin, jakija stali Dzianisu rodnymi.
«Pačałosia ŭsio z navukovaj pracy, jakuju rabiła dla vučnioŭskaj kanfierencyi naša nastaŭnica biełaruskaj movy i litaratury. Jana stvaryła ŭnikalny słoŭnik taponimaŭ. Mnie stała škada, što jon tak i zastaniecca u vyhladzie razdrukavanych na čorna-biełym pryntary staronak, jakija pakładuć u školny muziej i bolš ich nichto nie ŭbačyć. Tady i pryjšła ideja pieranieści hetyja taponimy na kartu».
Dapamahali Dzianisu ŭ stvareńni karty miascovyja žychary. Staražyły raskazvali i pakazvali miescy, dzie raniej znachodziŭsia panski majontak, miesca, dzie ŭ vajnu ŭpaŭ samalot i raźbilisia dźvie lotčycy, raskazvali pra toje, ź jakich časoŭ tut isnujuć Sałdackija mohiłki, dzie ŭ časy Pieršaj suśvietnaj uzarvali skład bojeprypasaŭ.
«Dapamahaŭ u stvareńni karty i moj cieść. Natašyn baćka tut prost miascovy-miascovy. Jaho baćka naradziŭsia ŭ byłym panskim majontku, što la viości Hrycava. Dziavočaje proźvišča Natašy Dudko, a na karcie jość dva voziery: Vialikaje Dudkava voziera i Małoje Dudkava voziera, jakoje nazvali ŭ honar Natašynaha dzieda».
Na vialiki žal, amal da kožnaha apisańnia hetaha maršruta možna dadavać słovy «na hetym miescy kaliści było».
«Sapraŭdy, čas mała čaho paškadavaŭ, dy i ludzi asabliva nie namahalisia zachavać unikalnuju spadčynu. Tym bolš kaštoŭnaj robicca hetaja karta. Bo chacia b takim čynam nie zhubiacca nazvy hetych pa-sapraŭdnamu pryhožych miaścin. Jany nastolki pryhožyja, što pan Śvientarecki, jaki lubiŭ tut palavać pry žyćci, zahadaŭ pachavać jaho u lesie. Raskazvajuć, kali pan pamior, na ŭźlesku jašče try dni stajała jaho truna».
Biełaruskaść pačałasia z babulinych słovaŭ: videlec, kubak, łožak
Siamja Radviłovičaŭ niekalki hadoŭ tamu pieramahła ŭ rajonnym konkursie «Siamja hoda». Adzin z etapaŭ konkursa patrabavaŭ pradstavić svajo radavoje dreva.
«Pačali składać. Daličylisia ŭ svaim radavodzie da šostaha kalena. Našy dzieci, vychodzić, buduć viedać rod da siomaha kalena. Chaču vychavać dziaciej tak, kab viedali, dzie znachodziacca mahiły prodkaŭ, kab šanavali i nie zabyvalisia naviedvać i sami, i razam sa svaimi ŭžo dziećmi. A radnia ŭ nas niemałaja, adnych tolki pramych svajakoŭ, — kaža Dzianis, — 250 čałaviek».
Z proźviščam u siamji Radviłovičaŭ praz pamyłku niejkaj dalokaj «pašpartystki» zdaryŭsia kazus.
«Spačatku ŭ prodkaŭ było proźvišča Radźviłovič. Mieła bałckija karani, jak i proźvišča Radzivił, što značyć kiemlivy. A potym z proźvišča maich dziadoŭ źnikła litara «z», zastaŭsia korań radviła, što pierakładajecca jak padkidyš».
Dziady Dzianisa ź Iŭja i z Vałožynščyny.
«Adtul, vidać, i pačałasia maja biełaruskaść. Vielmi padabalisia słovy, jakija havaryła babula: videlec, kubak, łožak… Doma, časam, razmaŭlajem i pa-rusku, chacia dzieci sami ciahnucca da movy.
— Anton,— kryčyć u druhi pakoj svajmu 5-hadovamu synu Dzianis, — jaki tvoj lubimy hurt?
— «Dzieciuki», — adkazvaje chłopčyk.
«Niejak pryjšoŭ z sadka, raskazvaje mnie, što chłopčyk Jelisiej ź ich hrupy pačaŭ raskazvać niešta pra toje, što ich radzima byccam Maskva, što jany hałoŭnyja. Pytajecca: «Tata, heta tak?». A ja jamu: «A ty słuchaŭ, što pra heta «Dzieciuki» śpiavajuć?». «Aaaaa, nu zrazumieła, pytańniaŭ niama».
Pajezdka na Dzień Voli dla siamji Radviłovič stała sapraŭdnym siamiejnym śviatam.
«Našy dzieci lohkija na padjem. Kali Antonu byŭ hod z chvościkam, — a naradziŭsia jon 2 lutaha, jak Kastuś Kalinoŭski, — pajechali na «Volnaje pavietra». Tady nie padumali i namiot pastavili kala sceny, a tam dyskateka ŭsiu noč była. A Anton spaŭ choć by što».
Starejšaj dačcy Darynie na 10-hodździe baćki padaryli bilet na kancert hurtu NAKA.
«Śmiešna atrymała. Naścia Špakoŭskaja sa sceny pytajecca, ci jość u zale dzieci. Daryna vykryknuła, što jość, ale jaje zahłušyŭ natoŭp. Nu artystka i abjaŭlaje, što nastupnaja pieśnia «Idzi ty na ch** sa svaim kachańniem». Daryna pasłuchała i kaža: «Nu a što, charošaja pieśnia».
— Pravilna vychoŭvajecie dziaciej?
— A chto jaho viedaje? Vychoŭvajem pa ŭłasnych adčuvańniach, kab raśli hodnymi ludźmi. Viedali karani i šanavali pamiać prodkaŭ.
