Pracujučy nad zbornikam «Biełaruskaja Sacyjalistyčnaja Hramada: dakumienty i materyjały», u znakamitaj knizie «Biełorusskoje dvižienije» (1921) byłoha siabra partyi, prafiesara Fiodara Turuka ja natrapiŭ na infarmacyju, što ŭ 1905 hodzie BSH vypuściła ŭlotku ź pieśniaj «Čyrvony Znak».
Adzin jaje asobnik zachoŭvajecca ŭ Nacyjanalnym archivie Biełarusi. Na ŭlotcy, nadrukavanaj łacinkaju, paznačana: Wyd. W. K. L. S. D. P. Heta značyć, što jaje nadrukavali ŭ padpolnaj drukarni Vilenskaha kamiteta Litoŭskaj sacyjał-demakratyčnaj partyi.
Voś pačatak pieśni:
Kroŭ našu ljuć daŭno ŭžo katy,
Lje horki ślozy kožny z nas,
Nadydzie chutka dzień zapłaty,
Pany, sudzić my budziem vas!
Pany, sudzić my budziem vas!
«Čyrvony Znak» — heta pierakład na biełaruskuju movu polskaje pieśni «Czerwony Sztandar» («Krew naszą długo leją katy»). U 1881 hodzie jaje słovy napisaŭ žychar Lvova, polski piśmieńnik i dziejač rabočaha ruchu Balasłaŭ Čarvieński (Czerwieński). Uzoram dla jaho pasłužyła znakamitaja «Le drapeau rouge» («Čyrvony ściah»), jakuju ŭ 1871 hodzie śpiavali paryžskija kamunary.
U 1882 hodzie tekst budučaj pieśni byŭ upieršyniu apublikavany ŭ zborniku paetyčnych tvoraŭ B. Čarvieńskaha «Czegóż chcą» («Čaho ž jany chočuć»). Kali da hetaha tekstu Jan Kazakievič napisaŭ muzyku, pieśnia adrazu ž, z 1883 hoda, stała himnam polskaha rabočaha kłasa, a potym i Polskaj sacyjalistyčnaj partyi. Hety himn śpiavali i padčas rabotnickich manifiestacyjaŭ dy strajkaŭ, i — pierad vykanańniem prysudu — asudžanyja na śmierć revalucyjaniery. Znakamity pravy dziejač Stanisłaŭ Mackievič (Cat) u svajoj pracy «Kluč da Piłsudskaha» (1944) paviedamlaje, što ŭ vieraśni 1939 h., kali haniebna ŭciok maršał Edvard Rydz-Śmihły, varšaŭskija rabočyja, śpiavajučy «Czerwony Sztandar», sami stali na abaronu polskaj stalicy ad hitleraŭcaŭ.
Jak infarmuje Vikipiedyja, pieśniu «Czerwony Sztandar», jakuju možna pasłuchać u internecie, pierakłali na 12 movaŭ. Admysłova paviedamlajecca, što pierakładčykam jaje na rasijskuju byŭ paplečnik Lenina, znakamity rasijski sacyjał-demakrat, aŭtar pierakładu jašče bolš znakamitaj «Varšavianki» («Vichri vraždiebnyje viejut nad nami…») Hleb Kržyžanoŭski.
Nie viedaju, ci ŭličana siarod tych dvanaccaci movaŭ i naša. Dy na hety raz mnie bolš važna daviedacca, chto ž pierakłaŭ «Czerwony Sztandar» na biełaruskuju.
Vydadzieny ŭlotkaju tekst «Čyrvony Znak» možna ličyć kali nie pieršym, dyk adnym ź pieršych paetyčnych pierakładaŭ na biełaruskuju movu ŭ XX st.
Ahladajučy tahačasny litaraturny krajavid Biełarusi, ja ličyŭ, što za hetuju spravu mahli ŭziacca dva paety i sacyjalisty — Karuś Kahaniec i Ciotka. Da viersii pra Ciotku mianie schilaŭ i toj fakt, što pierakładčycaj pieśni na niamieckuju movu była dziejačka niamieckaj sacyjał-demakratyi Roza Luksiemburh.
Roza Luksiemburh i Ciotka, Ciotka i Roza Lusiemburh. Dźvie sacyjalistki. Jość spakusa pastavić ich imiony pobač.
Adnak hetaja maja hipoteza nie paćvierdziłasia. Vyvučajučy zapisy Antona Łuckieviča, zroblenyja im u 1928 hodzie ŭ čas źniavoleńnia na Łukiškach, ja daviedaŭsia, što da zakančeńnia adsiedki jon užo zbolšaha zaviaršyŭ svaju pracu nad uspaminami, jakija atrymali potym zahałovak «Za dvaccać piać hadoŭ». U svaich ža turemnych zapisach Łuckievič napisaŭ: «U «Uspaminach» ustavić ab hazecie «Svaboda» … i vydańniach «Hramady» «Što takoje svaboda?» i inš. u 1906».
Pra hazietu «Svaboda», jakuju ŭ 1902 hodzie adzin z pačynalnikaŭ biełaruskaha vyzvolnaha ruchu Vacłaŭ Ivanoŭski sa svaimi siabrami nadrukavaŭ u baćkavym majontku Labiodka Lidskaha pavieta, ciapier užo dobra viadoma našym historykam. Mienš viadoma pra nielehalnaje vydaviectva «Hramada», jakoje Ivanoŭski «vioŭ» u 1906—1907 hh. Na siońnia biblijohrafam viadomyja čatyry brašury, jakija vypuściła hetaje vydaviectva: «Hutarka ab tym, kudy mužyckija hrošy iduć», «Zabastoŭka», «Jak mužyku palepšyć svajo žyćcio?» i «Čy budzie dla ŭsich ziamli?». Aŭtentyk apošniaj z brašur nie vyjaŭleny, a brašura «Što takoje svaboda?», pra jakuju pisaŭ Łuckievič, u biblijahrafii adsutničaje.
Heta ŭsio, viedama ž, cikava, ale dla nas bolš važny zapis, zrobleny Łuckievičam praz dva skazy. Voś toj zapis: «Himn «Čyrvony Ściah» u pierakładzie Ivanoŭskaha» (Adździeł rukapisaŭ Biblijateki Akademii navuk Litvy, f. 21, sprava 424, ark. 113adv.).
Takim čynam, udakumientavana, što praletarskuju pieśniu «Čyrvony Znak» na biełaruskuju movu pierakłaŭ Vacłaŭ Ivanoŭski.
Čamu hety fakt Łuckievič nie zanatavaŭ u svaich uspaminach — asobnaje pytańnie. My ž zanatujem nastupnaje.
Dahetul my viedali doktara Vacłava Ivanoŭskaha jak navukoŭca, pačynalnika biełaruskaj knihavydavieckaj spravy XX st., dabradzieja Janki Kupały, piedahoha, ministra aśviety BNR, rektara Mienskaha biełaruskaha piedahahičnaha instytuta, papularyzatara navukovych viedaŭ i mienskaha burhamistra («ajca horada»), a ciapier nam treba kanstatavać, što jon byŭ jašče i adnym ź pieršych, kali nie pieršym, biełaruskich paetaŭ-pierakładčykaŭ XX st.
