Piatro Bryhadzin ad 2001 da 2003 byŭ ministram adukacyi. Z taho času pracuje dyrektaram Dziaržaŭnaha instytuta kiravańnia i sacyjalnych technałohij BDU. «Naša Niva» raspytała ŭ byłoha čynoŭnika ab prablemach biełaruskamoŭnaha vykładańnia ŭ škołach i ŭniviersitetach.
«Naša Niva»: Piatro Ivanavič, nakolki viedaju, vy źjaŭlajeciesia prychilnikam kancepcyi, kab vykładańnie humanitarnych pradmietaŭ išło pa-biełarusku navat u ruskamoŭnych škołach?
Piatro Bryhadzin: Sapraŭdy, heta taja tema, jakaja patrabuje nie prosta razmovaŭ, ale i pryniaćcia kankretnych rašeńniaŭ. Mianie zasmučaje, što skaračajecca kolkaść biełaruskamoŭnych płyniaŭ, škołaŭ u vioscy. Treba dumać, jak padtrymać biełaruskamoŭnyja płyni. My ničoha novaha tut nie prydumajem: takoje ŭžo było ŭ Biełarusi paśla vajny, u 1950-ja. Tady niekatoryja pradmiety vykładalisia na biełaruskaj movie, inšyja — na ruskaj. I navat u biełaruskamoŭnych škołach častka pradmietaŭ vykładałasia na ruskaj. Vykładčyki sami vyrašali, jakoj movaj jany lepš vałodajuć i jakoj addajuć pieravahu. I heta vyrašałasia na miascovym uzroŭni.
U mianie, naprykład, u škole historyja vykładałasia pa-rusku, a matematyka — pa-biełarusku, fizika — pa-rusku, chimija — pa-biełarusku. A my, sielskija dzieci, razmaŭlali na palašuckaj movie. Kali pryjazdžaju ŭ rodnyja miaściny, to adrazu pierachodžu sa starymi na svaju movu. I jany kažuć: «O, svoj». Z mamaj ja razmaŭlaŭ pa-palašucku, z baćkam — na ruskaj. I takoje šmatmoŭnaje asiarodździe nie pieraškadžała nam u raźvićci.
Na siońnia ŭ navučalnych ustanovach pavinna być try movy: biełaruskaja, ruskaja i anhlijskaja, jak mova, bieź jakoj my nie stvorym novuju IT-ekanomiku. Vykładańnie niekatorych pradmietaŭ, najpierš humanitarnaha cykła, jak historyja, treba rabić na biełaruskaj movie.
«NN»: Vy čytajecie lekcyi pa-rusku ci pa-biełarusku?
PB: Ja kožny hod pravodžu apytańnie studentaŭ. Na pieršaj lekcyi pytajusia: na jakoj movie vykładać? I studenty kažuć: «Voś kab na ruskaj». A za vykładańnie pa-biełarusku vystupaje tolki kala 5% studentaŭ. Tady ja čytaŭ niekatoryja lekcyi pa-biełarusku, kab studenty čuli našu movu, nie zabyvalisia na jaje.
Ja napisaŭ padručniki dla studentaŭ i pa-biełarusku, i pa-rusku. Dyk toj, što na ruskaj movie, adrazu razyšoŭsia. A na biełaruskaj — tolki pałova tyraža.
Pacichu praces adradžeńnia movy idzie. Ja tut aptymist: nikoli my nie zhubim movu. Heta siadzić u nas hienietyčna. Adradžeńnie budzie iści niezaležna ad žadańnia tych ci inšych. Asabliva hety praces paskarajecca ŭ niejkija krytyčnyja momanty, momanty kryzisaŭ, kali treba pačuć, što heta «svoj», jak toj parol. Mova adradžajecca ŭ składanych abstavinach.
«NN»: U mianie jość nazirańnie — kali ŭ majoj vioscy na Barysaŭščynie pamiraje niechta sa svajakoŭ, to za žałobnym stałom usie pierachodziać miž saboj na biełaruskuju. Na tuju movu, jakuju čuli ź dziacinstva.
PB: I ŭ takija momanty ŭsio idzie ad serca. I słovy kładucca pa-inšamu. Jano ŭsio žyvie. Składana, kaniečnie, ź biełaruskaj movaj dla dziaciej. Ale ja hladžu, što navat u himnazijach ź pieršaha kłasa vyvučajuć biełaruskuju.
A dla VNU mnie zdajecca, što farmiravańnie biełaruskamoŭnych płyniaŭ — heta toje, što nie patrabavała takich rašučych źmienaŭ. Byli amatary biełaruskamoŭnaha vykładańnia, toje, što rabiłasia ŭ 90-ja, padšturchnuła da stvareńnia terminałohii, słoŭnikaŭ, novych padychodaŭ.
«NN»: Zdajecca, kali vy byli ministram, to vykładańnie historyi Biełarusi było abaviazkovym pa-biełarusku navat u ruskamoŭnych škołach. Tolki ŭ 2006-m adbylisia źmieny.
PB: Žorstkaha kantrolu nie było. Prosta tak było zakładziena, takaja tradycyja, što humanitarnyja pradmiety, naprykład, historyja, hieahrafija Biełarusi vykładalisia pa-biełarusku. Plus biełaruskaja mova i litaratura — heta składała taki fon, kab dzieci nie zabyvalisia na biełaruskuju.
«NN»: Jašče kažuć, važnaj była rola radyjokropak. Kali pastajanna čułasia biełaruskaja mova, to pavialičvaŭsia leksičny zapas i słuchač stanaviŭsia pasiŭnym nośbitam movy.
PB: Moža być. Hetaja kropka havaryła i havaryła ceły dzień. Sapraŭdy, heta taksama stvarała moŭny fon.
Važnaja rekłama, haradskija nadpisy pa-biełarusku — heta ŭsio źviazana pamiž saboj. Pacichu pavinna farmiravacca takoje biełaruskamoŭnaje asiarodździe. Nijakich revalucyj tut nie treba. Navat u 1917 hodzie našyja najlepšyja pradstaŭniki havaryli ab tym, što treba pacichu viartacca da movy. Nie prymałasia ideja nacyjanalnaha adradžeńnia ŭsimi, prymałasia ideja sacyjalnaj spraviadlivaści. I heta było na pieršym płanie. Nijakaha prymusu być nie moža, jon maje inšy efiekt.
«NN»: Jak vy staviciesia da vyšyvanačnaha bumu, jakija pačaŭsia paru hadoŭ tamu?
PB: Čamu nie? Heta ŭsio kulturnaja tradycyja. Vyšyvanka jość i ŭ nas, i va ŭkraincaŭ, i ŭ rasiejcaŭ, i ŭ tataraŭ. Heta cikavaść da našaj etnahrafii. U mianie samoha jość vyšyvanka. Ja pamiataju, jak mama ŭ dziacinstvie rabiła vyšyvanku, vyšyvała kryžykam na samatkanym materyjale. Ja padtrymlivaju takoje, niachaj idzie.
Jašče b i pajasy šlachieckija treba ŭ modu ŭvieści! Jakaja cudoŭnaja reč była. I šlachcič biez pojasa byŭ niešlachcičam. Raniej vyjści z chaty biez pojasa było, jak siońnia biez štanoŭ. I cikavaść da šlachty treba padymać. My pavinny viedać pra toje, što ŭ kulturnaj tradycyi biełarusaŭ. U nas u kryvi nie tolki sialanstva. Šlachta mieła ahramadny ŭpłyŭ na kulturu biełarusaŭ, na ich pavodziny. Čamu kazali, što biełarusy-vajary zaŭsiody byli adnymi z najlepšych navat u najomnych vojskach? Heta šlachiecki honar, ludzi spravy, skazana — zroblena. Lepš śmierć, čym «pazor», jak kazali tady. Hetaja tradycyja nikudy nie źnikła.
Čytajcie taksama: Były ministr adukacyi Piatro Bryhadzin: Stvaralnikam BNR treba skazać dziakuj
***
Piatro Bryhadzin
Naradziŭsia ŭ 1949 hodzie ŭ vioscy Moładava Ivanaŭskaha rajona. Skončyŭ histfak BDU (1971). Vykładaŭ u BDU. Rektar Akademii kiravańnia pry prezidencie (2000—2001). Ministr adukacyi (2001—2003). Ad 2003 — dyrektar Dziaržaŭnaha instytuta kiravańnia i sacyjalnych technałohij BDU.
