Vital Silicki kanstatavaŭ u 2009 hodzie «pierachodny vakuum» u śviadomaści biełarusaŭ: jany pazbylisia šerahu asacyjacyj, jakija zaminali im dumać ab sabie ŭ katehoryjach asobnaj nacyi (savieckaść, «ruskaść», tutejšaść), ale hetaje miesca ŭ ich śviadomaści ŭściaž było niezapoŭnienym. Pieravažnaja balšynia biełarusaŭ ź lohkaściu identyfikavała siabie jak asobnuju nacyju, ale mieła ciažkaści z vytłumačeńniem, u čym heta asobnaść palahaje.
Siońnia ŭściaž daloka nam da stanu «napoŭnienaści», tym nie mienš, zajmieli miesca vyraznyja tendencyi ŭ kirunku napaŭnieńnia. A prajavilisia jany adrazu ŭ troch roznych abšarach: biznes, hramadzianskaja supolnaść i dziaržava. U vypadku biznesoŭcaŭ zaanhažavańnie ŭ prasoŭvańnie nacyjanalnaj identyčnaści zvodzicca da dźviuch asnoŭnych formaŭ: čaściejšaje vykarystoŭvańnie biełaruskaj movy ŭ kamiercyjnaj rekłamie i spansaravańnie roznych akcyj, skiravanych na ŭmacoŭvańnie i papularyzacyju nacyjanalnych kaštoŭnaściaŭ.
Prasoŭvańnie biełaruskaści hramadskimi aktyvistami tryvała bieśpierapynna ciaham usiaho pieryjadu prezidenctva Łukašenki. Adnak dzieś pad kaniec minułaj dekady zaŭvažajecca novaja jakaść hetych inicyjatyŭ. Paŭstali asiarodki i kampanii novaj hienieracyi, čyj styl i taktyka prasoŭvańnia biełaruskaści značna adroźnivajecca ad raniejšych sposabaŭ. Kampanija «Budźma», arhanizacyja «Art Siadziba» ci inicyjatyva «Mova nanova» paśpiachova vykarystoŭvajuć roznyja formy markietynhavaj kamunikacyi, u asnovu jakich pakładziena pierakanańnie, što nie «klijent» pavinien znajści «pradaŭca» i pierakanacca ŭ patrebnaści jahonaj prapanovy, a naadvarot: pradaviec pavinien znajści i pierakanać klijenta.
Biełaruski režym taksama, choć aściarožna i pastupova, ale źviarnuŭsia da nacyjanalnych kaštoŭnaściaŭ. Bytuje pierakanańnie, što h.zv. miakkaja biełarusizacyja z boku dziaržavy stała naŭprostavaj reakcyjaj na padziei va Ukrainie ŭ 2014 hodzie. Heta nie tak. Kurs na ŭmacoŭvańnie nacyjanalnaj identyčnaści byŭ uziaty značna raniej — na pačatku čaćviortaha terminu Łukašenki. Śmierć u 2011 hodzie Jakava Traščanka, adnaho ź viadučych ideołahaŭ minułaha dziesiacihodździa, možna ličyć simvaličnym momantam «źmieny paradyhmy». Užo tady ŭ padručnikach pa historyi i aficyjoznym dyskursie źmianiłasia staŭleńnie da Połackaha kniastva (sa statusa byćcia adnym z udzielnych kniastvaŭ tahačasnaj Ruskaj dziaržavy jano pieratvaryłasia ŭ «kałysku biełaruskaj dziaržaŭnaści»). Raniejšy skieptycyzm datyčna značeńnia Vialikaha Kniastva Litoŭskaha ŭ biełaruskaj historyi pastupova pieratvaryŭsia ŭ padkreślivańnie klučavoha jaho značeńnia ŭ farmavańni biełaruskaj nacyi, jaje movy i kultury. Raniejšaja pryviazka biełaruskaj historyi da historyi Rasiei značna asłabieła, a miescami zajmieła navat formy niehatyŭnaj acenki rasiejskaha faktaru (hł. artykuł prafiesara Leanida Łyča ŭ «Biełaruskaj dumcy»). Hreblivaje staŭleńnie da Biełaruskaj Narodnaj Respubliki, jakoje było charakterna dla papiarednich pieryjadaŭ, ciaham hetaj dekady pieratvarajecca ŭ traktavańnie jaje jak važnaj sproby biełarusaŭ zajavić pra siabie jak pra samastojnuju nacyju sa svaimi palityčnymi ambicyjami (hł. artykuł Piatra Kraŭčanki ŭ «Biełaruś siehodnia» i Michaiła Stralca ŭ «Narodnaj haziecie»).
Ciaham biahučaj dekady padkreślivańnie važnaści zachavańnia rodnaj movy stała abaviazkovaj normaj siarod čynavienstva. Choć radykalnych zruchaŭ u kirunku pašyreńnia movy nie adbyvajecca, to ŭsio ž vidavočna toje, što biełaruskija ŭłady aktyŭna prasoŭvajuć inšaje staŭleńnie da biełaruskaj movy. U krasaviku 2014 hoda ŭ svaim Pasłańni biełaruskamu narodu prezident samakrytyčna śćvierdziŭ: «Vidavočna, majuć racyju tyja, chto krytykuje mianie za zaniadbańnie [biełaruskaj] movy». «Los biełaruskaj movy pavinien stać supolnym kłopatam dla ŭsiaho hramadstva» — takim byŭ ahulny pasył dyskusii ŭ redakcyi «Biełaruś siehodnia», arhanizavanaj u listapadzie 2017 hoda.
Biahučaja dekada źjaŭlajecca taksama pieryjadam mocnaha nastupu abaroncaŭ biełaruskaj movy, jaki nie tolki nie strymlivajecca ŭładami, ale i padtrymlivajecca. Hety nastup viadziecca ŭ roznych formach — ad arhanizacyi kursaŭ biełaruskaj movy, cieraz salidarny vystup u abaronu movu ŭ sacyjalnych sietkach i zakančvajučy sudovymi pracesami suprać tych, chto parušaje pravy biełaruskamoŭnych.
«Miakkaja biełarusizacyja» — heta vynik niezapłanavanaha supadzieńnia dziejańniaŭ troch typaŭ aktaraŭ: hramadskich aktyvistaŭ, biznesu i ŭłasna biełaruskaj ułady. Matyvy dziejańniaŭ u kožnaha z hetych aktaraŭ mohuć być roznyja, ale efiekt tut źbiežny. Pakolki nazvany praces — vynik dziejańniaŭ nie tolki ŭładaŭ, ale i inšych subjektaŭ, niekatoryja naziralniki schilny krytykavać samo paniaćcie palityki biełarusizacyi: maŭlaŭ, tut sprava nie ŭ tym, što sama ŭłada niešta ŭ hetym kirunku robić, a tolki ŭ tym, što jana zanadta nie pieraškadžaje inšym niešta rabić. Pa-pieršaje, ułady ŭsio ž sapraŭdy pradprymajuć aktyŭnyja kroki ŭ kirunku pašyreńnia nacyjanalnych kaštoŭnaściaŭ, a taksama ŭpłyvajuć na formu i absiah hetaha pracesu. Ale tut treba taksama nahadać, što — pa-druhoje — viadzieńnie palityki — heta nie tolki kali chtoś naŭprost prasoŭvaje svaje intaresy, ale taksama kali ŭmieje skiroŭvać enierhiju inšych u patrebnym dla siabie kirunku. Mienavita heta, na našu dumku, i robić ułada, kali daje bolšuju svabodu dziejańnia hramadskim aktyvistam i palitykam, jakija zmahajucca za biełaruskaje adradžeńnie.
Praces, jaki my abmiarkoŭvajem tut, maje taksama svaje miežy. Pa-pieršaje, nie vypadaje čakać, što jon pieratvorycca ŭ poŭnamaštabnuju i intensiŭnuju (to bok «ćviorduju») biełarusizacyju. Całkam mahčyma, što bieł-čyrvona-bieły ściah budzie pryznany historyka-kulturnaj kaštoŭnaściu, ale mała imavierna, što pry Łukašenku adbudziecca viartańnie bieł-čyrvona-biełaha ściaha i hierba «Pahonia» ŭ jakaści dziaržaŭnych simvałaŭ. Rasiejskaja mova zastaniecca adnoj ź dziaržaŭnych moŭ i budzie daminavać u publičnaj prastory.
Pa-druhoje, małaimavierna, što biełarusizacyja kali-kolviečy stanie dla Łukašenki samastojnaj kaštoŭnaściu, h. zn. niečym bolšym, čym instrumientam dasiahnieńnia inšych metaŭ (pieradusim umacavańnia svajoj ułady). Nacyjanalnyja, hetaksama jak i zachodniejeŭrapiejskija, kaštoŭnaści — heta dla jaho «zamiežnaja mova», dalokaja ad toj, da jakoj jon pryvyk u savieckija časy i ź jakoj pačuvajecca kamfortna. Budučy talenavitym palitykam, jon zdolny zaŭvažyć i dacanić instrumientalnuju vartaść nacyjanalnaha adradžeńnia, ale sam jon naŭrad ci stanie jaho ščyrym prychilnikam.
Pa-treciaje, taksama małaimavierna, što idejny chaŭrus z adradženskim rucham pieratvorycca ŭ palityčny chaŭrus. Heta značyć, nie vypadaje spadziavacca, što takija palityčnyja siły, jak Partyja BNF ci KCHP buduć dapuščany na ministerskija pasady ci jakija-niebudź pasady ŭ Administracyi prezidenta.
«Prapanientam biełaruskaj movy treba bolš havoryć na movie, čym ab movie», — hetak Vital Silicki padsumavaŭ vyniki daśledavańniaŭ BISS u 2009 hodzie. Siońnia treba ŭzmocnić hučańnie hetaj parady: u časie, kali havaryć na movie stanovicca modna, było b nierazumnym nie skarystacca mahčymaściu, kab zrabić jaje — jak i inšyja atrybuty našaj identyčnaści — publičnaj źjavaj.
Čytajcie taksama: Poŭny tekst analizu BISS «Ad «chvoraha» da «zdarovaha» nacyjanalizmu
