U 1986 hodzie ja, druhakurśnik Biełaruskaj dziaržaŭnaj kansiervatoryi, pracavaŭ u etnahrafičnaj ekśpiedycyi na Ašmianščynie. Na adnym z chutaroŭ paznajomilisia my z cudoŭnaj babkaj. Pieśni, bajki, pačastunki, apoviedy — «jak za Stalinym žyłosia», «jak za palakami», «jak za niemcami»…
— U nas tut raniej bahata chutaroŭ było, bolšaść u vajnu spalili, — paviedamiła haspadynia.
— Niemcy spalili?
Babka adkazała nie adrazu.
— Ruskija. Kazaki, jakija razam ź niemcami pryjšli…
Ni ŭ adnym biełaruskim muziei vy nie pabačycie nivodnaha ekspanata, nivodnaha śviedčańnia pra rasijskich kazakaŭ na słužbie hitleraŭcaŭ. Jak, zrešty, i infarmacyi pra «ROA» i «RONA». A raspavieści tut jość pra što. Asabliva paśla vyvučeńnia rassakrečanych materyjałaŭ z archivaŭ byłoha KHB USSR.
«ROA», «russkaja policija» dy inšyja
U 1945 hodzie amierykancy pieradali «Śmieršu» 47-j Armii byłoha hramadzianina SSSR Mikałaja Palčykoŭskaha. Na dopycie vyśvietliłasia bahata cikavaha…
IZ MATIERIAŁOV ŚLEDSTVIENNOHO DIEŁA
Palčikovskij Nikołaj Michajłovič, 1913 h. r., miestožitielstvo: Čielabinsk, ulica Kirova, Dom oblispołkoma, russkij, byvšij člen VKP (b), obrazovanije vysšieje, ranieje nie sudim.
V oktiabrie 1941 h. sdałsia protivniku. V 1942 h. iz łahieria h. Homiel dobrovolno pošieł na słužbu v ROA, komandovał vzvodom 230-ho batalona. Zakončił oficierskuju škołu ROA, połučił zvanije poručik. Vieł aktivnuju boŕbu protiv sovietskich partizan v Biełoruśsii, učastvovał v massovych rasstriełach. V sostavie Vostočnoho batalona ROA vojevał v Normandii (Francija) protiv amierikanskich vojsk, k kotorym popał v plen. Vozvraŝaťsia v Sovietskij Sojuz otkazyvałsia.
Pałonny paručnik «ROA» Mikałaj Palčykoŭski raniej słužyŭ palitrukom u zahradatradzie, a da słužby ŭ zahradatradzie, akurat za časami Vialikaha Teroru, byŭ supracoŭnikam UNKVD pa Čelabinskaj vobłaści. Paśla pałonu ŭ 1941 hodzie Palčykoŭski patrapiŭ u homielski łahier DUŁAH-121 dla savieckich vajennapałonnych, jaki mieściŭsia blizka ad ciapierašniaj fabryki imia 8 Sakavika.
Umovy ŭ DUŁAH-121 byli pačvarnyja, ludzi pamirali tysiačami. U łahier rehularna naviedvalisia viarboŭščyki «ROA», ale daloka nie ŭsie pałonnyja pahadžalisia vajavać za Hitlera pad ułasaŭskim ściaham. Były čekist i były palitruk Palčykoŭski pahadziŭsia adnym ź pieršych.
IZ PROTOKOŁA SUDIEBNOHO ZASIEDANIJA
ot 22 nojabria 1945 h.
Po suti priedjavlennoho obvinienija podsudimyj Palčikovskij skazał: (…) V fievrale 1942 h. ja dobrovolno postupił na słužbu v «ROA» (…) komandovał vzvodom 230-ho batalona «ROA», v sostavie kotoroho ja był do ijunia 1942 h. i ochraniał vojennyje objekty v h. Homiel (…) V ijunie 1942 h. v sostavie batalona vyjechał v Smolenskuju obłasť, i tam do vtoroj połoviny miesiaca 1942 h. komandovał vzvodom, vmiestie s kotorym prinimał učastije protiv partizan v Smolenskoj obłasti.
Palčykoŭski i jahonyja siabruki pa 230-m bataljonie «ROA» — adzinkavyja antyhieroi i ŭvohule vyklučeńnie?
Daloka nie adzinkavyja i daloka nie vyklučeńnie. Toj ža Homiel, 1941—1942 hh.
Chto pieršymi idzie słužyć hitleraŭcam? Pieršymi kidajucca da novych uładaŭ tyja, chto aryjentavaŭsia na rasiejskuju manarchičnuju ideju.
Načalnikam homielskaha adździeła aśviety stanovicca niechta Rytvinski, jaki damahajecca, kab niemcy pazačyniali tyja biełaruskija škoły, jakija isnavali za savieckim časam. Načalnik palicyi Homielskaj vobłaści, były pałkoŭnik RKKA Vasil Kardakoŭ, uvodzić darevalucyjnyja zvańni «kvartalnych», «uriadnikov» i «stanovych pristavov». Jon ža zajmaŭsia i vyniščeńniem homielskich jaŭrejaŭ.
Achovaj taho ž łahiera DUŁAH-121 zajmajecca «ROA», a achovaj homielskaj turmy — «russkaja policija».
Ahulnaja kolkaść vajakaŭ z taho ž «ROA», jakija zajmalisia hienacydam biełarusaŭ, nieviadomaja. U archivach śpiecsłužb sustrakajucca adno numary hetych častak i šmatlikija infarmacyi pra karnyja akcyi suprać partyzan i mirnaha nasielnictva.
Kazaki z Waffen-SS
Zrešty, u «ROA» jašče słužyli libierały i humanisty — kali paraŭnać tych ułasaŭcaŭ z rasijskimi kazakami.
Ivan Konanaŭ (źleva) na słužbie ŭ 120-m kazackim pałku Waffen-SS.
22 žniŭnia 1941 na bok hitleraŭcaŭ amal u poŭnym składzie pierajšoŭ 436-ty piachotny połk, jakim kamandavaŭ major RKKA Ivan Konanaŭ — kavaler ordena Čyrvonaj Zorki, «hieroj vyzvolnaha pachoda na Zachodniaju Ukrainu» i «hieroj saviecka-finskaj vajny».
Na bazie hetaha pałka Čyrvonaj Armii ŭ akupavanym Mahilovie 19 vieraśnia 1941 hoda i byŭ stvorany 120-ty danski kazacki połk. Na prezientacyju zaprasili vysokaje nacysckaje načalstva. Kazaki pacałavali pałkavyja charuhvy, atrymali błasłavieńnie svajho baciuški, paśla čaho ŭračysta pryniali prysiahu na viernaść novaj uładzie.
Obieŝajuś i klanuś Vsiemohuŝim Bohom (…), čto budu Voždiu Hiermanskoho naroda Adolfu Hitleru vierno słužiť (…), nie ŝadia svojej žiźni do pośledniej kapli krovi. Vsie zakony i prikazanija ot postavlennych Voždiem Hiermanskoho naroda Adolfa Hitlera načalnikov otdannyje, po vsiej sile i vole ispołniať budu.
Śledčych spraŭ, a taksama «spraŭ-farmularaŭ» na rasiejskich kazakaŭ, jakija vajavali na baku hitleraŭcaŭ, daviałosia pierahlanuć kolki dziasiatkaŭ.
Najbolš pakazalnaja sprava byłoha čyrvonaarmiejca 219-ha haŭbičnaha pałka Mikałaja Čabiardy, jaki dobraachvotna zapisaŭsia ŭ kazaki ŭ Barysaŭskim łahiery vajennapałonnych.
IZ PROTOKOŁA DOPROSA Čiebierdy Nikołaja Ivanoviča 27 maja 1946 h.
VOPROS: Rasskažitie podrobno o słužbie v kazačjich vojskach niemieckoj armii.
OTVIET: Ja učastvovał v Biełoruśsii v bojach protiv sovietskich partizan v r-nie Biełynič, Połocka, st. Obol, st. Nieviel. Našiemu orudiju prichodiłoś viesti ohoń po siełam i po lesam, v kotorych partizany okazyvali soprotivlenije nastupajuŝim kazackim častiam. V etich bojach partizany nieśli potieri ranienymi, ubitymi i plennymi. Ja lično vidieł, kak liniejnyj eskadron privodił plennych partizan v raspołožienije štaba 600-ho kazackoho otdielenija, kotoryje vpośledstvii byli rasstrielany.
Kromie toho, v siele Kruhłom vo vriemia karatielnoj opieracii, prochodivšiej v Mohilevskoj obłasti, našiemu rasčietu prichodiłoś stojať v pomieŝienii, hdie sodieržaliś plennyje partizany i mirnoje nasielenije. Ja lično vidieł, kak ni v čiem nie povinnych ludiej iźbivali pleťmi, a po nočam uvozili na rasstrieł na kładbiŝie.
Prikaz komandira Kononova ob uničtožienii vsieho ležaŝieho na puti nastuplenija kazačjich vojsk ispołniałsia s točnosťju. Opieracii protiv sovietskich partizan v Biełoruśsii provodiliś nami sistiematičieski s ijula 1942 h. do ijula 1943 h.
Kazacki kamandzir Ivan Konanaŭ za źniščeńnie biełarusaŭ atrymaŭ Žalezny kryž 2-j stupieni. Kazacki ŭradnik Mikałaj Čabiarda byŭ uznaharodžany miedalami.
Sa śledčaj spravy byłoha supracoŭnika UNKVD pa Čelabinskaj vobłaści, byłoha palitruka zahradatrada, byłoha karnika ROA M. Palčykoŭskaha. Z fondaŭ archiŭna-ŭlikovaj słužby USBU pa Čarnihaŭskaj vobłaści archiŭnaja sprava «1840-OF»
Zrešty, i «600-ty kazacki adździeł, i «120-y danski kazacki połk Waffen-SS», i «Piaty danski kazacki połk Waffen-SS» mieli jašče nie samuju pahanuju reputacyju.
U 1944 hodzie ŭ rajonie Baranavičaŭ — Słonima — Navahrudka — Jelni dziejničaŭ tak zvany «Kazacki stan», jaki ŭznačalvaŭ pachodny ataman Cimafiej Damanaŭ — były saviecki buchhałtar i były sieksot NKVD.
Źvierstvy karnikaŭ z «Kazackaha stanu» byli jašče bolš nialudskimi, čym u zonderkamand SS… Dakumientalnych materyjałaŭ pra złačynstvy ŭłasaŭcaŭ i kazakoŭ daviałosia pierahlanuć kiłamietry. Paŭsiudna — adno i toje ž: spalenyja vioski, rasstralanyja sialanie, rabaŭnictvy, hvałtavańni i katavańni.
Nahrudny znak kazackaj čaści, jakoj kamandavaŭ Ivan Konanaŭ
***
Trapić u Centralny halinovy archiŭ USBU ŭ Kijevie moža kožny achvotny. Znajomicca z archivami savieckaha NKVD i KHB va Ukrainie možna svabodna.
