Tvory Karža paviedamlajuć pra toje, jak pryvatnaja bijahrafija pryŭłaščvaje łakalnyja łandšafty («Sieriebrianka»), nacyjanalnuju ramku (padručnik pa biełaruskaj movie) i sacyjalnyja dačynieńni («z čuvakami zbor»).
Najbolš vyrazna heta možna prasačyć na prykładzie «Słova pacana» (2016-y):
— i ŭ zusim novym klipie «Małyj povzrośleł»:
Vizualny šerah i teksty akumulujuć pryvatny sacyjalny dośvied, paznavalnyja haradskija krajavidy i vyrablajuć ź ich samaśćviardžalnuju mifałohiju. U niamieckaj humanitarystycy heta nazyvajecca «Selbstvergewisserung» — «paćviardžeńnie ŭłasnaha ŭjaŭleńnia pra siabie». Možna pierakłaści jak «samaśćviardžeńnie» ci «samaapraŭdańnie», ale korań niamieckaha słova łučyć jaho ŭ adzin rad z takimi paniaćciami, jak «peŭny», «upeŭnieny» i «sumleńnie»; heta inšyja kanatacyi.
Niaciažka zaŭvažyć, što Korž achvotna załučaje materyjał asabistaj bijahrafii dla farmiravańnia vykazvańnia. Heta ŭvohule naturalnaja źjava ŭ kultury jak takoj, ale ci možna znajści niešta padobnaje ŭ Saładuchi? A kali takoje rabiŭ Michałok, to rabiŭ heta inačaj. U Karža inšaja łakalizacyja: heta — maskult, a da maskulta svaje patrabavańni, jak i svaja łohika.
Materyjał, ź jakim pracuje Korž, niešmatliki, ale vyrazny. «Łuniniecki licej» («Stań»), padručnik biełaruskaj movy (apošni klip) ci biełaruskamoŭnyja pratahanisty (biasstrymnaja fantazija sa «Słova pacana»), narešcie, łuninieckija dyskačy z pryśviačeńnia novaha klipa. Ale ŭžo tut možna ŭbačyć adnu charakternuju asablivaść. Chacia klip «Małyj povzrośleł» pryśviečany łuninieckim «dyskačam», dziejańnie adbyvajecca ŭ stalicy.
Heta prykład važnaha miechanizma, składovaj častkaj i adnačasova pieradumovaj i metaj jakoha źjaŭlajecca Selbstvergewisserung. Možna dapuścić taksama, što heta jašče i rynkavaja stratehija. Vidavočna, u epochu «hramadstva comedy club» davoli ciažka pradać «biełaruskuju viehietacyju» (Małhažata Buchalik) u tym nie vielmi simpatyčnym vyhladzie, u jakim jana paŭstaje, naprykład, z apoviedaŭ i ramanaŭ Uładzimira Kazłova. Apošni napisaŭ sacyjalnuju historyju toj ža sacyjalnaj hrupy, što i Korž. Ale jany pryncypova adroźnivajucca adna ad adnaje, navat na ŭzroŭni leksiki: Kazłoŭ piša pra hopnikaŭ, a Korž raskazvaje historyju «pacanoŭ».
Heta admietnyja optyki, procilehłyja padychody. Korž estetyzuje nie tolki svajo ŭłasnaje sacyjalnaje pachodžańnie, aściarožna dadajučy ŭ jaho ślady svajoj ideałahičnaj evalucyi. Jon prapanuje «palityku identyčnaści» dla vialikaj kolkaści žycharoŭ Biełarusi, dośvied śvietu jakich vynikaje z padobnaje da Karžovaj štodzionnaści.
Viadoma, što navat hvałt ci złačynstvy, ździejśnienyja kalektyŭna nievialikimi hrupami (siabroŭ, adnakłaśnikaŭ i pad.), u dalejšym funkcyjanujuć mienavita jak «historyi» (stories), jakija stabilizujuć i adnačasova nanoŭ zasnoŭvajuć hetyja hrupy, pieraŭtvarajučysia ŭ nieadmienny resurs taho pačućcia supolnaści, jakoje robić takija hrupy dziejazdolnymi i vartymi ŭ vačach ich udzielnikaŭ.
Kazłoŭ prapanuje vielmi «intelihienckuju» (u tym sensie, jak hetaje słova ŭžyvajecca ŭ pobycie z poźniesavieckaha času) refleksiju. Dobra abahulniła źmiest i pasłańnie hetaj refleksii polskaja pierakładčyca Małhažata Buchalik. Heta suśviet panelnych damoŭ, składzieny ź vielmi niešmatlikaha naboru kamunikacyjnych, adukacyjnych i karjernych opcyj. U im niama ramantyki, padziej ci refleksij. Vyjści za miežy narmatyŭnaha žyćciovaha prajekta — dvor, hrupa siabroŭ-hopnikaŭ, adukacyja, praca, siamja, i ŭsio ščodra abapiortaje na ŭžyvańnie ałkaholu, nie moža i nie choča navat liryčny hieroj Kazłova, padkreślivaje Buchalik. Heta «viehietacyja, jakaja nie viedaje, što jość tolki viehietacyjaj».
Siabroŭstva, lubovi ci hutarak u žyćci «hopnikaŭ» Kazłova niama — roŭna jak niama praktyčnaj alternatyvy tamu, «jak va ŭsich» («da jaho nie dachodzić, što možna žyć inačaj»). U «viehietacyju pa-biełarusku» abaročvałasia i abaročvajecca biełaruskaja stabilnaść — ci ŭ epochu raźvitaha sacyjalizmu, ci ahrareniesansu. Mienavita hety bok biełaruskaj stabilnaści pakazaŭ, naprykład, niamiecka-iranski žurnalist Navid Kiermani, padsumoŭvajučy svaje ŭražańni ad Śvietłahorska.
Korž stvaraje z taho ž materyjału zusim inšuju historyju. Heta nie krytyka, a zyčlivaja kanstatacyja, jakaja dazvalaje zachavać cełasnaść asoby i skłaści z ułasnaha žyćciapisu pryjemnuju, reśpiektabielnuju bijahrafiju — niesupiarečlivy i stanoŭčy raskaz ab «vychavańni pačućciaŭ».
Tut Karža praduktyŭna paraŭnać ź Jermałovičam, jaki niekali admoviŭsia ad krytyčnaha asensavańnia hienieałohii Biełarusi, abviaściŭšy 980-y hod hodam jaje naradžeńnia, i atajasamiŭšy daŭniuju Litvu z sučasnym jamu nacyjanalnym prajektam. Meta takich raskazaŭ — nie refleksija, a ŭmacavańnie isnujučaj hrupy, namnažeńnie jaje vartaści i, što važna, dziejazdolnaści. Apošniaje, moža, u mienšaj stupieni tyčycca Karža, jaki pracuje ŭ miežach rynku (pop-kultury), tady jak Jermałovič raskazvaŭ svaje historyju ŭ miežach łohiki zusim inšaha rynku, majučy naŭmie, u kančatkovym vyniku, nacyjanalistyčnuju mabilizacyju (nastolki, nakolki kožny nacyjanalist maje jaje naŭmie — nie kaniečnie ŭśviadomlena).
Korž pradaje sacyjalnuju historyju «kuči pacanov».
Niechta nabyvaŭ historyju tysiačahadovaj Biełarusi Jermałoviča, niechta nabudzie historyju pra «słova pacana» — upeŭnienaje ŭ sabie apaviadańnie ab viernaści svajoj hramadzie, bieskaryślivaj družbie, sapraŭdnym kachańni. I ŭsio heta asnaščajecca sučasnymi vizualnymi śpiecefiektami, padparadkoŭvajecca dobra pradumanaj dramaturhii — jak vobraznaj, tak i słoŭnaj.
Hetaja dramaturhija paśpiachova pierapłaŭlaje spalnyja rajony Minska ŭ dastojnyja dekaracyi, raźmiažoŭvaje «pacanoŭ» ad usich astatnich — «nie poniať tomu, kto nie», zachaplajecca ŭłasnaj pasijanarnaściu («bud́ uvierien, vyživu v luboj dyrie») i vyjaŭlaje važkuju ramantyčnuju samaśviadomaść («tam, hdie ždiet lubov»).
Admysłovy momant łakalnaści hetaha tvorčaha darobku palahaje ŭ tym, što častkaj hetaj «rynkava-pacanskaj» vizualnaści i dramaturhii staŭ, apasrodkavany i ŭščylnieny tysiačaj pierakazaŭ (umoŭny, bo nie jon adzin) Jermałovič. Jość sens tak tłumačyć i biełaruskuju movu, i panaramu Vierchniaha horada, i navat biełaruski tralejbus, vypadkovyja i nieabaviazkovyja adsyłki da nacyjanalnaha naratyvu, jakija siam-tam možna napatkać u hetych klipach.
Čamu heta ŭsio važna? Marharyta Fabrykant, daśledčyca biełaruskaha nacyjanalizmu, u adnym sa svaich artykułaŭ nastupnym čynam padsumavała vyniki pracy «biełaruskaha etnanacyjanalizmu»: «Takim čynam, prahrama «nacyjanalnaha adradžeńnia» kanca 1980-ch — pačatku 1990-ch hadoŭ była ažyćcioŭlenaja tolki ŭ nievialikaj i mienš značnaj častcy, a asnoŭnyja idei bolšaściu nasielnictva byli adkinutyja».
Takaja acenka choć i adpaviadaje ŭ niemałoj stupieni rečaisnaści, patrabuje dalejšaj dyfierencyjacyi i pravierki. Jana nie dazvalaje adekvatna rastłumačyć, čamu biełaruskamoŭny nadpis «Minsk» maje takoje važkaje značeńnie ŭ vobraznaści klipaŭ Karža. Nie moža rastłumačyć i acanić hetuju miechaniku, jakaja navočna demanstruje niezaŭvažany pośpiech biełaruskaha etnanacyjanalizmu ŭ cieni «prazrystych» vybaraŭ i refierendumaŭ.
Heta važna, bo heta, «chłopčyki i dziaŭčynki, <…> moc biełaruskaj kultury, jaje suviaź z realnymi ludźmi i nieadarvanaść ad žyćcia».
