Źjaŭleńnie ŭ krainie pieršaha za hady niezaležnaści nobieleŭskaha łaŭreata stvaraje pryncypova novuju situacyju dla našaj kultury. Na žal, publičnaja śfiera praciahvaje reahavać tak, jak reahavała na skandalčyki vakoł Hiedrojca, nie ŭśviedamlajučy, što maštab padziei krychu inšy, jak inšaja i stupień adkaznaści kožnaha. My bačym kłasičny bulbasrač, u jakim usie, kaho ty pavažaŭ, razyšlisia pa pakojčykach i zachoplena kidajucca adno ŭ adnaho zusim nie tomikami Aleksijevič.
Nacyja, jakuju nie moža źjadnać navat honar za Nobieleŭskuju premiju, vyračanaja.
Patłumaču (nikoha pry hetym nie abražajučy), čamu ja liču, što adbyłosia niešta dobraje. Čamu vieru, što Biełarusi vydadzieny avans, pravilna skarystaŭšy jaki, kultura zdoleje vybracca ź jamy, u jakoj znachodzicca. Hety tekst, takim čynam, likbiezaŭski i kranaje insajdy, jakich čałaviek, nie źviazany ź jeŭrapiejskim knižnym śvietam, moža nie ŭśviedamlać. Kali pabaču, što situacyja praciahvaje nahadvać bojku za zapiakanku ŭ dziciačym sadku, padzialusia dumkami pra toje, što dakładna varta zrabić, kab kanviertavać pośpiech adnaho ŭ zruchi dla ŭsich.
— Pa-pieršaje, zbylisia prahnozy! Toje, pra što kazałasia dy pisałasia na ŭsich placoŭkach u Biełarusi i za jaje miežami ŭžo dva hady, spraŭdziłasia.
My bačym nie prosta reniesans biełaruskaj litaratury, my bačym piačatku jakaści, jakaja pastaŭlenaja na fienomien našaj prozy tym žury, vyšejšy za jakoje tolki Boh. Toj, chto asprečvaje aŭtarytet Nobieleŭskaha kamiteta (kažu tut najpierš pra Prylepina), vyhladaje kazurkaj na fonie postaciaŭ ludziej, jakija hetym žury ŭšanavanyja: Kiplinh. Mieterlink. Jejts. Hiese. Tak, nie dali Nabokavu, ale dali Buninu. Tak, nie dali Prustu, ale dali Brodskamu. Tak, nie dali Kafku, ale dali Markiesu.
— Nobieleŭskaja premija — sihnał jeŭrapiejskim vydaŭcam.
U Niamieččynie, naprykład, bujnyja knižnyja karparacyi pracujuć z Uschodniaj Jeŭropaj pa cyničnym pryncypie «testavańnia nacyj».
Jany abirajuć naŭzdahad 3-4 aŭtaraŭ z novaj, nie vyvučanaj ich čytačom terytoryi, drukujuć ich, zabiaśpiečvajuć typovym PR-pakietam u vyhladzie 2-ch standartnych recenzij i dalej hladziać: pojdzie, nie pojdzie. Dyk voś. Nas skončyli teścić hadoŭ 5 tamu. I my nie pajšli. A tamu karparacyi na nas jak na kulturnaj supolnaści namalavali maleńki čornieńki kryžyk. I ŭsie kropkavyja pośpiechi, jakija tam-siam usio ž zdaralisia, nie mahli zapeŭnić monstraŭ, jakija vyznačajuć bujnuju ratacyju. Nas nie stała. I raptam my ŭźnikli! Bo — Nobiel. Zaraz budzie novaja chvala cikaŭnaści da piśmieńnikaŭ. Niedvuchsensoŭnyja zapyty — chto varty, a chto nie, kaho čytać, kaho nie — užo pajšli. Dyk majem šansy stvaryć fienomien, supastaŭlalny z vybucham łacinaamierykanskaj litaratury kanca 1970-ch.
— Heta sihnał ruskim: biełaruskija tvorcy nie musiać iści ŭ nišy «tvorčiestvo provincij Rośsii».
Niekali Karatkievič, Bykaŭ, Adamovič šyroka pierakładalisia i drukavalisia ŭ susiedniaj z nami krainie. Ciapier jany vyjšli b chiba što ŭ nievialičkaj profilnaj drukarni, bo «eto žie provincija, i Oršu udalitie iz tieksta». Źviarnicie, darečy, uvahu: «Čas sekand-chend» Śviatłany vydadzieny nie ŭ fłahmanskim «EKSMO», a ŭ nievialičkim (ale ad taho nie mieniej dobrym) vydaviectvie «Vriemia». Pakłon jaho redaktaru Barysu Pastarnaku! Pakłon jahonamu hustu!
Heta pieršy Nobiel na našych ściudzionych terytoryjach z 1987 hoda. I jaho atrymaŭ nie biezumoŭna varty Nobiela Uładzimir Sarokin. Jaho atrymaŭ biełaruski aŭtar, jaki piša da taho ž pa-rasijsku, što jakbe śviedčyć, što rasijskaja mova biełarusa ničym nie horšaja za rasijskuju movu ruskaha.
— I kali ŭžo pačałasia razmova pra rasijskuju movu Aleksijevič. Hetyja zakidy tojać u sabie paradoks. Čamu rasijskamoŭnaha biełaruskaha aŭtara Andreja Łazutkina adny i tyja ž ludzi baranili, a rasijskamoŭnuju Aleksijevič hańbiać — mienavita za movu? Ničoha nie maju suprać Andreja Łazutkina, tvory hetaha kalehi ja nie čytaŭ, ale pytańnie takoje: dzie tut łohika? Mnie sapraŭdy chočacca heta zrazumieć! Čamu Łazutkinu možna, a Aleksijevič — nie?
Čamu ŭviesnu, kali adbyŭsia anons «Knihi hoda», pradstaŭniki adnoj i toj ža supołki spačatku kanstatavali «dyskryminacyju rasijskamoŭnych biełaruskich piśmieńnikaŭ», a potym pačali zaciata źnievažać Aleksijevič mienavita za movu?
Ja liču, što ŭsim nam varta prapahandavać movu našuju rodnuju, ale vielmi chaciełasia b paśladoŭnaści ŭ toj pazicyi, jakuju zajmaješ. Bo inakš vyhladaje na čornuju zajzdraść. A jak ja ŭžo nie adnojčy kazaŭ, zajzdraść spapialaje.
— Samaje hałoŭnaje — heta sihnał biełarusam. Šanoŭnyja ziemlaki! U nas jość litaratura! I jana nie horšaja za inšyja suśvietnyja litaratury!
Kali łaska, pračytajcie knihi nobieleŭskaha łaŭreata, kali jašče hetaha nie zrabili. Kali łaska, pračytaŭšy ich, vaźmiciesia za inšych sučasnych aŭtaraŭ, bo litaratura — zaŭsiody asiarodak. U vakuumie nobieleŭskich favarytaŭ nie ŭźnikaje. Šmat kazałasia pra viartańnie čytača, dyk voś jon — momant!
- Adznaču, što kali kalehi praciahnuć badacca za zapiakanku na vačach va ŭsiaho fejsbuka, heta ich deantrapamarfizuje i zapeŭnić čytača, što prazaik u nas adzin — Aleksijevič. Toje ž tyčycca i inšych bonusaŭ, jakija my stracim. Kali budziem vykidvać Aleksijevič ź biełaruskaj litaratury pa pryncypie «jana nie naša i nie litaratura», dumajučy, što prava vyznačać, što jość litaratura, naležyć tolki vuzkamu kołu chvorych na infantylizm ehaistaŭ, jaje padbiaruć ruskija i ŭkraincy. Darečy, ruskija ŭžo padzialilisia na tych, chto kaža, što «pieramahła ruskaja», pryčym kaža heta na libieralnych kulturnickich sajtach (hł. tut i tut), i tych, chto kaža, što ŭznaharodzili jaje, kab pakryŭdzić Rasiju (tut i tut). Asabliva cikava čytać, jak ruski nacyjanał-balšavik faktyčna paŭtaraje arhumienty biełaruskich nacyjanalnych piśmieńnikaŭ, maich bratoŭ pa ziamli i tvorčaści!
— Arhumient, što nobielaŭ biełarusam bolej nie budzie, łahičny. Ale toje, što adbyłosia, užo całkam niełahična. Kali ŭ 2015-m nobiela atrymlivaje rasijskamoŭny aŭtar vierbacimaŭ, što žyvie ŭ Minsku, nichto ŭžo nie ździvicca, kali ŭ 2020-m nobiela atrymaje biełaruskamoŭny aŭtar vierlibraŭ, što žyvie ŭ Chojnikach. Kamiu ŭšanavany nobielem u 1957-m. Sartr — u 1964-m. Heta pry tym, što Kamiu i Sartr — adno i toje ž (žartuju, viadoma). Pamiž Nobielem Pastarnaku i Šołachavu prajšło ŭsiaho 7 hadoŭ. Pamiž Šołachavym i Sałžanicynym — 5! Chočacie atrymać nobiela — davajcie stvorym litaraturu, jakaja budzie hučać tak, jak hučała savieckaja litaratura ŭ 1960-ch-1970-ch.
— Ja radujusia hetamu nobielu tamu, što heta premija jašče i Alesiu Adamoviču, jaki prydumaŭ mietad, što lažyć u asnovie tvorčych padychodaŭ Śviatłany.
Za spadara Alesia pa-čałaviečamu kryŭdna, bo heta adzin z tych kranalnych i vielmi humanistyčnych talentaŭ, na jakoha zabyłasia nacyja, što pavinnaja jaho šanavać. Jon dakładna b nie staŭ sačycca atrutaj, kab nobiela atrymaŭ nie jahony sabutelnik. Tym bolš što dziadźka Aleś nie piŭ…
- Dziakujučy rašeńniu Nobieleŭskaha kamiteta ŭ Biełarusi źjaviŭsia nieasprečny aŭtarytet. Što vielmi dobra dla krainy biez kulturnickich ijerarchij. Razmova nie tolki pra toje, što pohlady Śviatłany na palityku i sacyjalnuju śfieru ŭ dadzieny momant suhučnyja z maimi. Nie tolki pra toje, što my z Aleksijevič naležym da adnaho tvorčaha sajuza i nie znachodzimsia pa roznyja baki sacyjalna-estetyčnych barykad. Ale pra toje, što zaraz nichto nie moža skazać: «Ja tut samy kruty i samy hałoŭny».
Tamu što ŭsiamu śvietu prademanstravali, chto tut samy kruty i samy hałoŭny.
Vopyt pakłanieńnia i šanavańnia inšych (hetaksama jak i zaŭvažańnia inšych!) — ci nie samaje važnaje karmičnaje praktykavańnie, praź jakoje musić prajści luby biełaruski tvorca, kab kultura naša pazbaviłasia ad pravincyjnaści dy infantylizmu, jakija ŭ joj jašče zaŭvažnyja.
Nu i naprykancy zusim prosta: vinšuju vas, Śviatłana!
