Jakoj by pryvabnaj ni była ideja, što biełarusy — heta słavianizavanyja bałty, ale jana nie źjaŭlajecca praŭdaj. Kali adkinuć usie bajki i fantazii, to hetaja teoryja trymajecca na dvuch sapraŭdy nieasprečnych faktach:
1) da prychodu słavian na poŭnač ad Prypiaci pražyvali bałty (pra što śviedčać dadzienyja archieałohii i hidranimiki);
2) u paŭnočna-zachodnich dyjalektach biełaruskaj movy naličvałasia bolš za 200 bałtyzmaŭ.
Ale kali razhledzieć uvažliva, to hetyja fakty nie źjaŭlajucca dokazam taho, što sučasnyja biełarusy — bałty pa pachodžańni. Amal usie sučasnyja narody žyvuć na ziemlach, jakija raniej nasialaŭ jaki-niebudź inšy lud. Na miescy čechaŭ raniej žyli kielty, ale čechi nie naščadki kieltaŭ, na miescy japoncaŭ — ajny, ale japoncy nie naščadki ajnaŭ i h.d.
Ziemli sučasnaj Biełarusi z pryčyny pryrodnych umoŭ byli zaŭsiody słaba zasieleny. U V st. terytoryju na poŭdzień ad Prypiaci zajmali słavianie, a ŭ VII—VIII stst. jany zaniali terytoryju centralnaj i paŭnočnaj Biełarusi. Jakim čynam heta im udałosia?
Spalenyja haradziščy bałtaŭ jakraz hetaha pieryjadu śviedčać, što, prasoŭvajučysia ŭhłyb bałckaj terytoryi, słavianie źniščali svaich niešmatlikich praciŭnikaŭ. Biezumoŭna, niejkaja častka bałtaŭ zastałasia žyć na svaich terytoryjach (jany pieradali słavianam svaje nazvy rek i azior), ale ich pracent adnosna pierasialencaŭ-słavian pavinien byŭ być mizerny, kali jany asimilavalisia słavianami. Bo kali navat ciapier, pad mahutnym uździejańniem ŚMI, nie vielmi lohka adbyvajecca asimilacyja nacyjanalnych mienšaściaŭ, to jak mahli asimilavacca narody ŭ Siaredniavieččy, pry panavańni naturalnaj haspadarki i pry lasnym charaktary terytoryi sučasnaj Biełarusi? Heta słavianizacyja mahła adbycca tolki pry najaŭnaści maleńkich vyspačak bałtaŭ pasiarod sucelnaj masy słavianskaha nasielnictva. A tam, dzie bałcki areał byŭ ź niekalkich viosak, jon moh zachoŭvacca stahodździami, navat atočany šmatlikimi słavianskimi vioskami, pra što śviedčać prykłady Dzievianišak i Rymdziunaŭ. Darečy, navat adna bałckaja vioska ŭ asiarodździ słavian doŭhi čas, navat i daŭno straciŭšy ŭłasnuju havorku, zachoŭvała vyrazny antahanizm z žycharami susiednich viosak.
Bałtyzmy ŭ biełaruskich havorkach na paŭnočnym zachadzie Biełarusi nie śviedčać, što miascovyja žychary — bałty.
Heta śviedčyć pra ŭzajemny ŭpłyŭ nasielnictva na praciahu stahodździaŭ sumiesnaha pražyvańnia ŭ miežach adnoj dziaržavy. Tamu čym dalej ad pamiežža ź Litvoj, tym mienš bałtyzmaŭ, a čym bližej, tym ich bolš. Hetaksama i ŭ dyjalektach litoŭskaj movy była vialikaja kolkaść biełarusizmaŭ. Naprykład, u paezii Daniełajcisa, jaki pisaŭ u XVIII st. i žyŭ na značnaj adlehłaści ad Biełarusi. (Potym, u XIX—XX st., litoŭskija dziejačy vykidvali biełarusizmy i pałanizmy ź litaraturnaj litoŭskaj movy, zamianiajučy ich navastvoranymi słovami.)
Hienietyčnyja daśledavańni pakazvajuć, što biełarusy amal čystyja słavianie. Vyklučeńniem chiba moža być rajon kala Lidy i Voranava, dzie bolšy pracent bałckaha substratu.
Daśledčyki jašče XIX st. adznačali antrapałahičnuju roźnicu pamiž biełarusami i lićviakami (litoŭcami). Ja heta mahu paćvierdzić ułasnymi nazirańniami. Vilenščyna jašče źjaŭlajecca biezumoŭna biełaruskaj. Kantrast davoli rezki pamiž vysokimi, śvietłavałosymi, z pravilnymi rysami tvaru lićviakami i nižejšymi i bolš ciomnymi biełarusami (u t.ł. ź Vilenščyny). Heta ž zaŭvažna i ŭ mientalitecie.
Cikava, što heta zaŭvažaŭ i Uładzisłaŭ Syrakomla. (Cytuju pavodle druhoha toma «Wycieczki po Litwie», 1860. U zbor tvoraŭ na biełaruskaj movie hety tekst nie ŭklučali.)
Dyk voś, kirujučysia na paŭnočny zachad ad Vilni, u bok Koŭny (Kaŭnasa), praminuŭšy Dukšty, Syrakomla pierajechaŭ etničnuju miažu pamiž biełarusami (u aryhinale «Rusiny») i lićviakami (u aryhinale pa-polsku «Litwiny)» i zrabiŭ paraŭnaŭčy analiz hetych narodaŭ.
«Praz hetuju viosku (Ajrany) prachodzić miaža plamionaŭ i movy biełarusaŭ i Litvy. Ścirajecca, ale jašče davoli vyraznaja roźnica nie tolki ŭ movie, ale i ŭ adzieńni i zvyčajach…
Sielanin-lićviak — vysoki, z doŭhaj šyjaj, bialavy abo rusy (nikoli čarniavy), vočy maje błakitnyja, koler skury — bieły. Biełarus maje siaredni rost, šyrokija plečy, šyju karotkuju i toŭstuju, vusy i baradu ciomna- abo śvietła-žoŭtyja, koler skury — smuhły.
Znadvornaść i siaredzina chataŭ adnaho i druhoha plemieni nie zdajecca roznaj miž saboju, chiba tolki trochi bolšaja achajnaść u lićviakoŭ… Adnosna zamožnaści ŭ abodvuch plamionaŭ — niastača.
Zatoje ŭ charčavańni i napojach abodva plemieni znachodziać vidavočnuju tradycyjnuju roźnicu; lićviak lubić charčavańnie tłustaje… Biełarus achvotna spažyvaje mučnoje, kašy, bliny… pje chatni kvas z žytniaj muki abo lasnych jabłykaŭ i zanadta zachaplajecca niaščasnaj harełkaj, tady jak lićviak addaje pieravahu miodu, pivu chatniaha vyrabu i zachaplajecca «krupnikam»…
Lićviak nie lubić vučyć nie svaju movu, a kali na joj havoryć, robić heta nieachvotna.
Biełarus bolš zdolny da ramiostvaŭ, a lićviak lepšy ziemlarob i strałok.
Lićviak bolš lubić žyćcio chatniaje, biełarus — publičnaje, miestačkovaje, karčomnaje, razhulnaje.
Biełarus bolš ščodry, lićviak bolš skupy i abačlivy na zaŭtra; biełarus adkryty, lićviak zakryty, biełarus lahčej uspychvaje, ale adrazu ž zabyvaje źniavahu, lićviak łahodny, ale pomślivy, niaskora vybačaje. Adnosna pavahi da čužoj ułasnaści lićviak vyšej staić za biełarusa.
Lićviak ličyć biełarusa za mienš maralnaha, biełarus vyśmiejvaje lićviaka, bo ličyć jaho mienš cyvilizavanym».
Abvinavacić aŭtara ŭ praduziataści nielha: jon viedaŭ dobra Biełaruś i Litvu, doŭhi čas žyŭ u Niaśvižy, pracujučy ŭ archivie Radziviłaŭ. Vielmi lubiŭ biełaruskuju movu i napisaŭ na joj niekalki vieršaŭ, doŭhi čas pražyŭ na Vilenščynie, dzie pražyvali i biełarusy, i lićviaki.
