Frahment interviju prafesara Jofe z Alaksandram Łukašenkam z knihi «Pieraaceńvajučy Łukašenku: Biełaruś u kulturnym i hieapalityčnym kantekście» (Reassessing Lukashenka). U hetym frahmencie kiraŭnik Biełarusi havoryć na temu nacyjanalnaj identyčnaści i movy.
AFP
Jofe: Isnuje vielmi raspaŭsiudžanaje mierkavańnie, što biełarusy nia skłalisia jašče jak nacyja tamu, što ŭ ich niama adzinstva pa častcy znakaŭ i mitaŭ, pa častcy histaryčnych karanioŭ, pa častcy movy, i navat pa častcy nazvy krainy. Heta mierkavańnie pamyłkovaje ci nie? Što dla vas značyć być biełarusam?
Łukašenka: Vy viedajecie, voś usio, što Vy skazali, navat kali heta tak, mianie heta mała cikavić, i ja pra heta nia dumaju.
Jofe: Zrazumieła.
Łukašenka: Dobra, nia skłalisia. Składvajecca.
Jofe: Dyk heta nia jość nehatyŭnaja krytyka…
Łukašenka: Nie, heta chłuśnia. Ja sychodžu z taho, što heta nia tak. Heta nia tak. Ale navat kali heta tak,
nu, my nia skłalisia jak nacyja — heta značyć, jość jašče kudy raści, nad čym dumać i ŭ jakim kirunku raźvivacca. Mianie heta nu absalutna nie napružvaje, što my jašče dzieści nie dapracavali. Ale my ž chočam być nacyjaj!
Jofe: Viadoma.
Łukašenka: Nu voś, Vy bačycie, jak ja zmahajusia i inšyja. Dla nas viečnaja kaštoŭnaść — heta naša niezaležnaść i suverenitet, heta žyć na svaim kavałku ziamli. My nia tak jak nacmeny heta razumiejem: tak, biełarusy zastajucca, habrei, palaki, ruskija i inšyja — preč! Naadvarot: kali chočacie da nas, voś kavałačak ziamli, ale žyć tut hramadzianam Biełarusi, chto pahodzicca pracavać na hety kavałačak ziamli. Tak, litoŭcy tam, rasiejcy, palaki… Heta takaja naša ziamla, my na skryžavańni daroh.
To nas bambili, rezali, dałučali da Polščy, to da Litvy, u imperyi my byli — nu, i što z hetaha! Ale, tym nia mienš, niahledziačy na toje, što nas sprabavali rabić i takimi, i siakimi, i hetkimi, my ž adbylisia jak dziaržava, i ŭ hetaj dziaržavie biełarusy žyvuć… I pa apošnim pierapisie — kolki tam, 90 abo ź lišnim adsotkaŭ adnosiać siabie da biełarusaŭ. Heta ž važna, što ŭ śviadomaści.
Usio roŭna, što jon Jofe, usio roŭna, što ŭ jaho baćka byŭ biełarus ci ruski, a maci habrejka. Usio roŭna… Ale jon staŭ biełarusam.
Jofe: Zrazumieła. Pa svaim adčuvańni.
Łukašenka: Što Vy chočacie skazać, što ŭ Vas usie habrejskija karani abo ruskija, kali ŭ Vas maci takaja, a baćka nie! Tam moža być u Vas čort viedaje, tam moža być u Vas z Rymu italjaniec niejki ci čort viedaje chto! Razumiejecie? Navošta nam u hetym kapacca! Nia heta hałoŭnaje!
Hałoŭnaje — što jość ciapier i hałoŭnaje — što budzie! A historyju — tak, jaje treba viedać, jana takaja, što nam nie davali mahčymaść voś u hetych miežach
— jak i Izrailu — što, habrei niedurnyja, jany tam pavodle padańniaŭ niejkich znajšli niešta i stvaryli mity, što heta ich była ziamla. Nu, chaj ich! Jana što, tam była? Habrei tam žyli? Jany viarnulisia na svaju ziamlu, moža, jana voś takaja była, jany jaje ŭziali i pačynajuć asvojvać. Nu i što z hetaha! Ale siońnia dadzienaść takaja, što habrei tam žyvuć. Tak, treba z palestyncami damovicca, kab nie było hetaj bojki. Jakoje heta žyćcio, uvieś čas na parachavoj bočcy! I damoviacca!
Jofe: Vy dumajecie?
Łukašenka: A ja ŭpeŭnieny. A kudy padziecca? Pryjduć novyja pakaleńni — damoviacca. Kali b jašče nie razyhryvali tam kartu amerykancy, Zachad, rasiejcy, inšyja, tak daŭno b damovilisia. A tam ža… raźmiennaja maneta. Tak i tut. Nu, było, my viedajem, što było. Ale siońnia, zychodziačy z taho, vykryštalizavałasia…
Jofe: Heta značyć, raście kansalidavanaść ….
Łukašenka: Viadoma, viadoma.
Jofe: Što aznačaje tady hetaje vašaje znakamitaje vykazvańnie ab tym, što biełarusy — heta ruskija sa znakam jakaści?
Łukašenka: Heta ja vam rastłumaču. Heta nie zusim žart, heta paŭžartam.
Jofe: Adzin narod?
Łukašenka: Tak, my sapraŭdy ŭ adnoj žyli dziaržavie. Ukrainiec jašče niejak bolš adroźnivajecca ad ruskaha, a biełarusa i ruskaha pasprabuj padzialić! Nie raździeliš! My adnolkava razmaŭlajem, adnolkava dumajem. My naohuł ludzi padobnyja absalutna. U nas šmat kryvi źmiašana i tam, i tut. My vielmi blizkija ludzi. Ale ŭsio ž taki biełarus — heta, ci razumiejecie, jak ruski, ale tolki sa znakam jakaści. I ja im patłumačyŭ: vy viedajecie, heta čamu? Tamu što vy ŭ svoj čas palakaŭ, habrejaŭ sahnali (u Biełaruś — zaŭvaha aŭtara interviju) i jany žyli tut. I jany lepšaje ŭsie dadali da našaha. I ŭsio pieramiašałasia….
Jofe: Heta značyć biełarusy — heta častka ruskaha śvietu, jakaja mieła mahčymaść…
Łukašenka: Asymilavać abo ŭziać mnohija rysy ŭ hetych… — nu heta ž tak. Heta tak.
My ad kaho navučylisia handlavać? My ž naohuł nia ŭmieli heta rabić. Ad habrejaŭ. My ad kaho navučylisia rvać kašulu, kali treba abaraniać krainu? Ad ruskich. To bok, heta ž upłyŭ. Razumiejecie? I voś z hetaha skłałasia biełaruskaja nacyja, biełarusy. Tamu biełarus — jon taki ž, jak ruski, ale sa znakam jakaści. Heta značyć jon bolš jakasny, bolš adukavany. Viedajecie vy, što ŭ nas u kožnym domie, asabliva ŭ vioscy, dy i ŭ małych haradach, tam, dzie sapraŭdnyja biełarusy na Paleśsi, tam u kožnym domie jość choć niejki muzyčny instrument. Vy hetaha nia viedajecie?
Jofe: Nie.
Łukašenka: Drenna. Chto heta prynios? Nie rasiejcy. Heta ad habrejaŭ. Cymbały, u niekaha skrypka, u kahości bajan, u kahości harmonik, u kahości huśli ci tam…
Jofe: U presie doŭhi čas musiravalisia Vašy vykazvańni pra biełaruskuju movu. Nibyta Vy niekali skazali, što na joj nielha vykazać ničoha surjoznaha. A možna tolki pa-rusku ci pa-anhielsku. U apošnija hady, praŭda, Vy ničoha padobnaha nie kazali. Adnak, niekatoryja aŭtary adznačajuć, što Vy ŭžyvajecie biełaruskija słovy tolki ŭ nehatyŭnym kantekście. Naprykład: «biazhłuzdaj demakratyi bolš nia budzie». Adzin aŭtar knihi pra Vas navat piša, što Vy nia ŭmiejecie razmaŭlać pa-biełarusku, što mnie zdajecca małavierahodnym. Patłumačcie, kali łaska, Vašu pazycyju ŭ dačynieńni da movy.
Łukašenka: Nu-u, ja na biazhłuzdyja zajavy i reahavać nia chaču. Naahuł, ja nie kazaŭ, što na biełaruskaj movie niama mahčymaści štości kazać. Nikoli hetaha nie havaryŭ. Dla mianie što čytać knižku na biełaruskaj movie, što na ruskaj — heta adno i toje ž.(hetyja frazy A.Łukašenka pramoviŭ pa-biełarusku — zaŭvaha aŭtara interviju)
Ale praŭda zaklučajecca ŭ tym, što niekatoryja terminy niemahčymyja na biełaruskaj movie. Takoje skažaš, što heta budzie nadumanaje niešta. Heta pieršaje. Druhoje:
ja nikoli nie prynižaŭ biełaruskuju movu. Pry Łukašenku pry pastupleńniach u VNU ciapier pišuć bolš na biełaruskaj movie sačynieńniaŭ, čym na ruskaj. Razumiejecie? Voś jon drenny. Ja suprać taho, kab hetuju temu naohuł abmiarkoŭvać. Mova — heta śviatoje. I ŭ nas jość usio dla taho, kab spakojna — kali treba, 20 hadoŭ, kab pastavić biełaruskuju movu ŭporavień z ruskaj. Usie astatnija pytańni — da Mašerava.
Jofe: Zrazumieła …
Łukašenka: Heta nie ja, razumiejecie? Nie ja. Ja atrymaŭ takuju krainu, dzie na ruskaj movie, a časam na niejki trasiancy bolš razmaŭlali, čym na biełaruskaj movie. A ja biełaruskuju movu vyvučaŭ u škole. U instytucie.
Jofe: Adzin vaš bijohraf piša, što Vy navučalisia ŭ škole, dzie nie było vykładańnia biełaruskaj movy.
Łukašenka: Jak heta nie było? A adkul ja viedaju biełaruskuju movu?
Jofe: Nu, jak adkul! Z asiarodździa, u jakim Vy mieli znosiny. Ad maci.
Łukašenka: Nu, zdraście! Kali ty ŭ škole vučyć nia budzieš, ty viedać nia budzieš.
U mianie ciešča vykładała biełaruskuju movu ŭ škole, kab vy viedali na ŭsialaki vypadak, i ja paznajomiŭsia ź jaje dačkoj u 15 hadoŭ. I z 15-ci hadoŭ, akramia škoły, dyk jašče na biełaruskaj movie razmaŭlali i ź cieščaj, i z žonkaj, i hetak dalej.
Tamu heta poŭnaje hłupstva.
Toje, što ja časam užyvaju słovy, voś jak vy skazali, heta ja ich cytuju. Jany tak kažuć časta. Voś my śviadomyja! Nia viedaju, jak skazać lepš — «daśviedčanyja»? My samyja prasunutyja, razumiejecie? My samyja prasunutyja, my samyja piśmiennyja, aśviečanyja ŭ hetym planie i hetak dalej. Nu, my ich abazvali «śviadomymi». Pryhoža hučyć na biełaruskaj movie? Pryhoža.
