Posud, znojdzieny na haradziščy Bancaraŭščyna (u rajonie Ždanovič pad Mienskam).
Artykuł viadomaha biełaruskaha navukoŭca publikujecca pavodle: F.D. Klimčuk. Da etnahieniezu biełarusaŭ i ŭkraincaŭ // České vědomí Bělarusi / Češskaje ŭśviedamleńnie Biełarusi. Věra Lendělová, Jiří Marvan, Michal Vašíček (eds.). Univerzita Karlova v Praze, 2013. S. 193—200; ark.
Hutarka pojdzie pra biełaruski i ŭkrainski etnasy, mienavita etnasy, a nie nacyi ci narodnaści. Nacyja — źjava novaja. Paniaćcie «nacyja» razumiejuć pa-roznamu. U adnych vypadkach hetaje paniaćcie nabližajecca da paniaćcia «etnas», u druhich vypadkach atajasamlivajecca z paniaćciem «hramadzianstva» i h.d. Isnujuć roznyja pohlady na značeńnie paniaćcia «narodnaść». U navukovaj litaratury i ŭ palitycy vialikaje značeńnie nadajecca pierapisam nasielnictva. Miž tym, u pierapisach mnostva ŭsialakich chibaŭ.
Etnas ža — źjava tryvałaja i staražytnaja. Jana niezaležnaja ad palityčnaj prynaležnaści, samaśviadomaści, relihii i inšych padobnych faktaraŭ. Etnasy isnavali jašče ŭ časy pieršabytna-abščynnaha ładu, isnujuć i buduć isnavać. U pryvatnaści, ahulnapryniata ličyć, što jašče ŭ pieršabytnuju epochu ŭźnikli indajeŭrapiejcy, hiermancy, indaaryjcy, bałty, italiki, kielty, finy, ciurki i h.d.
Vialikaja kolkaść etničnych biełarusaŭ i ŭkraincaŭ adniesieny da pradstaŭnikoŭ inšych nacyj, pieravažna da ruskich. Pryviadziom źviestki ab kolkaści biełarusaŭ za miežami sučasnaj Biełarusi i etničnych ukraincaŭ za miežami sučasnaj Ukrainy, jakija ŭ minułym u čas pierapisaŭ abo pry padlikach daśledčykaŭ fiksavalisia biełarusami ci ŭkraincami.
Smalenskaja hubiernia, 1866 h., aficyjnyja danyja Smalenskaha statystyčnaha kamiteta: biełarusaŭ — 537.149 čał. (46,68 %), «śmieś Vielikorusov s Biełorusami» – 121.407 čał. (10,55 %) [SH, s. XLIX—LI]. 1897 h., pierapis, Kraśninski paviet Smalenskaj hubierni, etničnych biełarusaŭ – 92.006 čał. (89,98 %) [Pieriepiś.1897].
Padliki Ja.F. Karskaha, kolkaść etničnych biełarusaŭ u Smalenskaj hubierni: 1860 h. – 1.122.000 (67,1 %), 1903 h. – 947.826 (56,4 ), 1917 h. — 842.000 čał.[Karskij, 1903, s. 168; Karskij, 1917, s. 26].
Padliki Ja.F. Karskaha, kolkaść etničnych biełarusaŭ u 1903 h. u Čarnihaŭskaj hubierni – 700 tys., akramia taho pradstaŭnikoŭ pierachodnych biełaruska-ŭkrainskich hrup – zvyš 55 tys. [Karskij, 1903, s. 169]. Ciapier heta pieravažna zachodniaja častka Branskaj vobłaści Rasii, častkova paŭnočnyja ŭskrainy Čarnihaŭskaj i paŭnočna-zachodnija ŭskrainy Sumskoj abłaściej Ukrainy).
Kolkaść biełarusaŭ u pavietach Čarnihaŭskaj hubierni, pavodle aficyjnych danych: Suražski paviet, 1859 h. – 72.295 (66,4 %), 1897 h. – 129.294 (69,41 %); Mhlinski paviet, 1897 h. – 19.739 (14,17 %) [Karskij, 1917, s. 17].
Vieližski, Nievielski, Siebiežski paviety Viciebskaj hubierni, zaraz u składzie Rasii, pierapis 1897 h., biełarusaŭ 221.859 (73,35 %) [Pieriepiś, 1897].
Mścisłaŭski, Aršanski, Klimavicki paviety Mahiloŭskaj hubierni. Častki ich ciapier u składzie Rasii; na hetaj terytoryi ŭ 1897 h. žyło kala 70 tysiač biełarusaŭ [Pieriepiś, 1897].
Pavodle padlikaŭ Ja.F. Karskaha, u 1917 h., etničnych biełarusaŭ: u Ćviarskoj hubierni – 45 tys. čał. [u 1903 h. – 125.000], Pskoŭskaj – 40 tys. [u 1903 h. – 42.400], Arłoŭskaj (rajon Branska) – 24.400 čał. [u 1903 h. – 38.484]. [Karskij, 1917, s. 26; Karskij, 1903, s. 168—169].
Vilenski i Trokski paviety Vilenskaj hubierni, pierapis 1897 h., biełarusaŭ 125.911 čał. [Pieriepiś, 1897].
Łathalija (Dźvinski, Lucynski, Režycki paviety Viciebskaj hubierni), pierapis 1897 h., biełarusaŭ 66.437 čał. [Pieriepiś, 1897].
Sučasnaja Biełastoččyna (Sakolski, Biełastocki, Bielski paviety Hrodzienskaj hubierni, Aŭhustoŭski paviet Suvałkskaj hubierni), pierapis 1897 h., biełarusaŭ 180.404 čał. [Pieriepiś, 1897].
U asnovu savieckaha pierapisu 1926 h. pakładziena etničnaja prynaležnaść pasielnictva. U 1926 h. na paŭdniovym zachadzie Rasii, na terytoryi sučasnych krajoŭ Krasnadarskaha i Staŭropalskaha (adpaviedna biez Adyhiei i Karačajeva-Čarkiesii), abłaściej Varoniežskaj, Biełharadskaj, Rastoŭskaj, Kurskaj, pražyvała 4.558.176 čał. etničnych ukraincaŭ. Niedzie kala 1932-1933 hh. adbyłasia pieraaryjentacyja ŭ etna-nacyjanalnam suadniasieńni ŭkraincaŭ adznačanaha rehijona: da 1932—1933 hh. u asnovie lažała prynaležnaść da narodnaści, h. zn. etničnaja prynaležnaść, paśla 1932—1933 hh. – prynaležnaść da nacyi. Heta adlustravana ŭ pierapisach nasielnictva: u adznačanych vyšej dvuch krajach i čatyroch abłaściach Rasii zafiksavana ŭkraincaŭ pa nacyjanalnaj prynaležnaści: 1937 h. 983.527 (6,90 %), 1939 h. – 841.750 (5,82 %), 1959 h. – 574.968 (4,27 %), 1979 h. – 578.903 (3,65 %), 1989 h. –644.307 (3,90 %) [Klimčuk, 2008, s.257—285].
Śpiecyfičnym rehijonam ŭ płanie etničnaj i nacyjanalnaj prynaležnaści nasielnictva, jaho movy, charaktaru pierapisaŭ u rehijonie źjaŭlajecca Bieraściejska-Pinskaje Paleśsie [Klimčuk, 1995-1996, s. 11—19].
Dla ŭtvareńnia peŭnaha etnasu nieabchodny try asnoŭnyja ŭmovy.
1. Kansalidacyja nasielnictva na peŭnaj terytoryi. Heta moža być u miežach dziaržavy, a ŭ dadziaržaŭny pieryjad — u miežach etna-kulturnaj ahulnaści (archieałahičnaj kultury).
2. Adździaleńnie ad susiednich rodnasnych etnasaŭ dziaržaŭnymi miežami, a ŭ dadziaržaŭny pieryjad miežami etna-kulturnych ahulnaściej (archieałahičnych kultur).
3. Praciahłaść hetaha pracesu.
I nieabchodna, kab byŭ vyjaŭleny histaryčny ekvivalent dla sučasnaha etnasu.
Vynikam adznačanych umoŭ źjaviłasia ŭtvareńnie ŭ staradaŭnim słavianskim kantynuumie dyjalektnych zon [Filin, s. 3—14].
My nie možam adnosić utvareńnie biełaruskaha i ŭkrainskaha etnasaŭ da apošnich stahodździaŭ, pačynajučy z XVI—XVII stahodździaŭ. Heta ŭžo toj čas, kali źjavilisia biełaruskija i ŭkrainskija frahmienty ŭ intermiedyjach, biełaruskija teksty, pisanyja arabskim piśmom, teksty narodnych piesień.
Heta ŭžo fiksacyja narodnaj movy biełaruskaha i ŭkrainskaha etnasaŭ, toj movy, jakaja dažyła da sučasnaści. Takim čynam, nie mahli biełarusy i ŭkraincy vydzielicca jak asobnyja etnasy ŭ XVI—XXI stahodździ.
Isnujuć punkty pohladu, pavodle jakich uźniknieńnie biełarusaŭ źjaŭlajecca vynikam usiaho tolki adnoj pryčyny. Heta abo bałcki substrat, abo epocha Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Sapraŭdy, bałcki substrat adyhraŭ vialikuju rolu ŭfarmiravańni staražytnaha słavianskaha nasielnictva, jakoje žyło na terytoryi Biełarusi. Ale, jak śviedčyć bałckaja hidranimija, bałty žyli nie tolki ŭ Biełarusi, ale i dalej na ŭschod da samaj Tataryi. Tady čamu na prastory ad Biełarusi da Tataryi nie žyvuć biełarusy?
Epocha Vialikaha Kniastva Litoŭskaha – heta sapraŭdy «załaty viek» u historyi biełarusaŭ. [Klimčuk, 2004a, s. 21—23]. Ale kali ličyć tuju epochu adzinaj pryčynaj adasableńnia biełarusaŭ, tady ŭźnikaje pytańnie: čamu biełarusy nie žyvuć kampaktna na ŭsioj terytoryi byłoha Vialikaha Kniastva Litoŭskaha?
Ukraincy nie mahli skłaścisia jak etnas u toj čas, kali (pra)ŭkrainskaja etničnaja terytoryja ŭvachodziła ŭ skład roznych dziaržaŭ. A heta apošnija 8—9 stahodździaŭ. Pačałasia hetaja epocha ŭ CHI/CHII stst., a skončyłasia ŭ 1939/1945 ht., U XI/CHII — XX stst. ukraincy (i praŭkraincy) žyli ŭ roznych dziaržavach. Značyć, nie moža być i movy, kab u hety čas ukrainski etnas vydzieliŭsia sa słavianskaha ci ŭschodniesłavianskaha śvietu i kansalidavaŭsia ŭ asobnuju narodnaść.
XI – XIII stst. — heta epocha staražytnaruskich kniastvaŭ, jakija ŭjaŭlali saboju asobnyja dziaržavy. I ŭ hety čas taksama adsutničajuć umovy dla vydzialeńnia i kansalidacyi jak (pra)ŭkraincaŭ, tak i (pra)biełarusaŭ. Časam isnavali tendencyi abjadnańnia zachodnie- ci paŭdniovastaražytnaruskich kniastvaŭ. Ale heta śviedčyć tolki ab etničnaj blizaści ich nasielnictva, jakaja skłałasia raniej.
Staražytnaruskim kniastvam papiaredničaje epocha Kijeŭskaj Rusi. U hetuju epochu isnavali ŭmovy dla kansalidacyi nasielnictva na terytoryi sučasnaj Ukrainy, ale adsutničali ŭmovy dla adasableńnia praŭkraincaŭ ad prabiełarusaŭ i paŭdniovych prarasijan.
Areał (pra)biełaruskaha etnasu ŭ časy Kijeŭskaj Rusi nie ŭjaŭlaŭ adzinstva. Centr i poŭnač sučasnaj Biełarusi zajmała Połackaje kniastva ci Połackaja Ruś. Heta staradaŭniaje dziaržaŭnaje ŭtvareńnie. Niepasredna ŭ skład Kijeŭskaj Rusi jano ŭvachodziła niepraciahły čas. Pieravažna źjaŭlalasia suvierennaj dziaržavaj. Daśledčyki adznačajuć vialikuju rolu Połackaj Rusi ŭ pracesie kansalidacyi biełaruskaj narodnaści.
U toj ža čas Smalenskaje i Turaŭskaje kniastvy i ziemli praciahły čas byli ciesna źviazany z Kijevam.
Adsiul vynikaje, što ŭ epochu Kijeŭskaj Rusi jak etničnyja adzinki praŭkraincy, prabiełarusy i prarasijanie isnavali.
Prarasijanie składalisia ź dźviuch etničnych adzinak – budučych paŭnočnych i paŭdniovych vielikarusaŭ.
Vidać, isnavali niejkija moŭnyja etnahrafičnyja rysy, jakija abjadnoŭvali paŭnočnych i paŭdniovych (pra)vielikarusaŭ i supraćpastaŭlali ich (pra)biełarusam i (pra)ŭkraincam.
Praŭda, heta byli rodnasnyja ŭschodniesłavianskija etnasy. Pamiž imi mahli być inšyja miežy, čym zaraz, mahli isnavać pierachodnyja mikraetnasy, jakija potym byli asimilavany. I my ŭ dadzieny momant ustrymlivajemsia ad vyznačeńnia statusu ŭschodniesłavianskich etnasaŭ u epochu Kijeŭskaj Rusi. Mahčyma, heta ŭžo asobnyja narody, a mahčyma – etnahrafičnyja hrupy. A mahčyma adny pradstaŭniki ŭschodniesłavianskaj ahulnaści addavali pierievahu ŭtvareńnia adnaho ŭschodniesłavianskaha narodu, a druhija ličyli bolš prymalnym utvareńnie troch abo niekalkich uschodniesłavianskich narodaŭ.
Retraśpiektyŭna pieramiaščajemsia ŭ papiaredniuju epochu, h.zn tyja časy, jakija papiaredničali Kijeŭskaj Rusi [Brajčievśkij; Klimčuk, 1983, s. 8—10; Klimčuk, 1992, s.21—23; Klimčuk, 1995, s. 47—54; Klimčuk, 1996, s.162—180; Klimčuk, 1998, s. 100—148; Siedov, 1970; Siedov, 1982; Siedov, 2002], pakolki, jak my vyznačyli vyšej, u časy Kijeŭskaj Rusi (pra)biełaruski i (pra)ŭkrainski etnasy ŭžo isnavali. Isnavali jany i paźniej. Z hetaha vynikaje, što ŭźnikli hetyja etnasy da časoŭ Kijeŭskaj Rusi.
Napiaredadni ŭtvareńnia Kijeŭskaj Rusi isnujuć plamiony: kryvičy, dryhavičy, radzimičy. Ich niaredka nazyvajuć biełaruskimi plamionami. Kryvičy składalisia z nastupnych hrup: połacka-smalenskija, pskoŭskija i vierchniavołžskija kryvičy. Vierchniavołžskija kryvičy bolš poźniaha ŭtvareńnia: jany skłalisia ŭ vyniku mihracyj na Vierchniuju Vołhu smalenskich, połackich i pskoŭskich kryvičoŭ. Jany rana ŭvajšli ŭ skład Maskoŭskaj Rusi i stali adnym z kampanientaŭ vialikaruskaj narodnaści u čas jaje farmiravańnia. Praŭda, isnuje dumka, što vierchniavołžskija kryvičy, u pieršuju čarhu ich zachodniaja častka, u minułym byli etničnymi biełarusami [Trusaŭ, s. 38—51].
Pskoŭskija kryvičy adroźnivalisia ad kryvičoŭ połacka-smalenskich charaktaram svajho substratu. U połacka-smalenskich kryvičoŭ pieravažaŭ substrat bałcki, a ŭ pskoŭskich kryvičoŭ – bałcki i finski. Dalej: pskoŭskija kryvičy byli adździeleny ad kryvičoŭ połacka-smalenskich miežami kniastvaŭ, zatym dziaržaŭnymi miežami. I ŭsio ž daśledčyki ŭschodniesłavianskich havorak adnosili pskoŭskuju dyjalektnuju hrupu nie da «zvyčajnych» ruskich havorak, a da havorak pierachodnych ruska-biełaruskich [Durnovo, Sokołov, Ušakov, s. 261—272, karta]. Adkul źjaviŭsia biełaruski kampanient u pskoŭskich havorkach? Časta tłumačać heta tym, što ŭ siaredniavieččy mieli miesca mihracyi ź Biełarusi na Pskoŭščynu. Z hetym nielha pahadzicca. Pskoŭščyna zdaŭna była ščylna zasielena. I nievialičkija mihracyi ź Biełarusi nie mahli pryvieści da karennaj źmieny struktury pskoŭskich havorak. Pryčyna, na naš pohlad, zrazumiełaja: biełaruski kampanient u pskoŭskich havorkach zachavaŭsia z tych časoŭ, kali pskavičy byli kryvičami.
Uspaminaju adzin vypadak. Niekalki hod nazad trapiłasia mnie być u Pskovie. Idu ja pa vulicy, sustrakaju hrupu ludziej, jakija, idučy, hučna havorać pamiž saboj. Mova ich pakazvaje, što jany ź niejkaha rajona Pskoŭskaj vobłaści. I ŭ mianie ŭźnikaje pytańnie: dzie ja znachodžusia — ŭ Pskovie ci ŭ Baranavičach? Maŭleńnie hetych ludziej niečym napaminała maŭleńnie žycharoŭ navakollaŭ Baranavič, što na poŭnačy Bieraściejskaj vobłaści.
Kali źviarnuć uvahu na areał pašyreńnia biełaruskich havorak na rubiažy XIX—XX stst. z terytoryjaj dryhavičoŭ, radzimičaŭ i połacka-smalenskich kryvičoŭ, dyk jany ŭ asnovie supadajuć. Ab čym heta śviedčyć? Vypadkovaść? Naŭrad ci. Kali nie vypadkovaść, dyk my vyjavili histaryčny ekvivalent (pra)biełaruskaha etnasu? Tak, vyjavili, ale tolki častkova. Čamu častkova? Tamu što kultura dryhavičoŭ, radzimičaŭ i połacka-smalenskich kryvičoŭ, pavodle archieałahičnych dadzienych, istotna adroźnivałasia pamiž saboju. Kryvičy byli vialikim plemieniem sa svajoj śpiecyfičnaj kulturaj. Kultura dryhavičoŭ była bolš blizkaj da kultyry zachodnieŭkrainskich plamionaŭ (draŭlan, vałynian), čym da kultury kravičoŭ. A radzimičy ŭvachodzili ŭ inšuju kulturnuju hrupu, u jakuju, akramia radzimičaŭ, ŭvachodzili jašče sieviaranie i viacičy. A jakoj była mova hetych plamionaŭ? Najbolš vierahodna, što (pra)biełaruskaja. U skład Vialikaha kniastva Litoŭskaha ŭachodzili ziemli biełaruskija, ŭkrainskija, ruskija. Ale siarod ich nasielnikaŭ kančatkova kansalidavalisia ŭ biełarukuju narodnaść tolki naščadki połacka-smalenskich kryvičoŭ, dryhavičoŭ, radzimičaŭ. Čamu tak adbyłosia? Chutčej za ŭsio tamu, što jany havaryli na adnoj movie.
Ale čamu dryhavičy, połacka-smalenskija kryvičy i radzimičy, majučy nieadnolkavuju kulturu, mahli havaryć na adnoj movie? Tamu što jany adnaho pachodžańnia. Što ž papiaredničała dryhavičam, połacka-smalenskim kryvičam i radzimičam? Im papiaredničała archieałahičnaja ahulnaść – bancaraŭska-tušamlanska-kałočynskaja (pačatak V – pieršaja pałova VIII stst. n.e.). Areał hetaj jednaści taksama supadaje z terytoryjaj bieleruskich havork na rubiažy XIX—XX stst. Vidać, bancaraŭska-tušamlanska-kałočynskaja epocha – heta kančatkovy etap farmiravańnia (pra)biełaruskaha etnasu.
Ale bancaraŭska-tušamlanska-kałočynskaja jednaść uklučała nie tolki słavianamoŭnaje nasielnictva, ale i słaviana-bałckich bilinhvaŭ i bałtaŭ. Apošnija ŭ nastupnyja stahodździ słavianizavalisia (biełarusazavalisia). Na asnovie adznačanaj jednaści skłalisia dryhavičy, radzimičy, połacka-smalenskija kryvičy.
Terytoryja Ukrainy padzialajecca na dźvie zony: a) centr i zachad, b) paŭdniovy ŭschod. Centr i zachad – heta terytoryja staroha zasialeńnia, pastajannaje nasielnictva žyvie tut nie adnu tysiaču hod, tut farmiravaŭsia (pra)ukrainski etnas. Na paŭdniovym uschodzie nasielnictva nieadnarazova mianiałasia. Słavianie nieadnarazova pranikali na krajni poŭdzień i ŭschod Ukrainy. Potym jany adsiul vyciaśnialisia. Potym znoŭ adbyvałasia praniknieńnie słavian u hety rehijon, znoŭ vyciaśnieńnie i tak nieadnarazova. Apošniaje zasialeńnie i dazasialeńnie ŭkraincami paŭdniovaha ŭschodu Ukrainy adbyłosia ŭ XV—XIX stst.
U kancy VII — X stst. isnuje kultura Łuki Rajkavieckaj. Jana zajmaje terytoryju Pravabiarežnaj i Zachodniaj Ukrainy, častki Levabiarežnaj Ukrainy (Pałtaŭščynu), sumiežnyja rehijony susiednich dziaržaŭ. Jak bačym, heta pieravažnaja častka toj terytoryi, jakuju ciapier u areale raśsialeńnia ŭkraincaŭ nazyvajuć zonaj staroha zasialeńnia. Ukraincy XIV—XVI stst. – heta pryblizna na 80 % naščadki nośbitaŭ kultury Łuki Rajkavieckaj, i ŭ toj ža čas pryblizna 80 % nośbitaŭ kultury Łuki Rajkavieckaj — heta prodki ŭkraincaŭ XIV—XVI stst.
Kultura Łuki Rajkavieckaj mieła svaje pieryfieryi, nasielnictva jakich nie ŭvajšli ŭ skład ukrainskaha etnasu. Da ich, u pryvatnaści, adnosicca Turaŭščyna, jakaja pryblizna z rubiaža VIII—IX stst. raździalaje los Centralnaj Biełarusi i navat stanovicca centram plemieni dryhavičoŭ [Klimčuk 2004, 78—82].
Takim čynam, u z kanca VII i da riabiaža – IX/X stst. my ŭpieršyniu sutyknulisia s takoj situacyjaj, kali asnoŭnaja terytoryja, zasielenaja praŭkraincami, ŭjaŭlała saboju etna-kulturnaje adzinstva i była adasoblena ad susiednich uschodniesłavianskich abłaściej. Terytoryja kultury Łuki Rajkavieckaj – heta staradaŭniaja ŭschodniesłavianskaja zona, nasielnictvu jakoj naležyć vialikaja rola ŭ etnahieniezie ŭkraincaŭ. Ale farmiravańnie hetaj zony źjaŭlajecca vynikam etničnaj historyi papiarednich epoch.
Pravabiarežnaŭkrainskaja etna-kulturnaja zona ŭ minulim, vidać, zajmała vuziejšuju terytoryju i achoplivała tolki lesastepavuju jaje častku. Jaje farmiravańnie chutčej za ŭsio pačałosia ŭ tyja časy, kali prasłavianie jašče kančatkova nie vydzielilisia z ahulnaindajeŭrapiejskaj ahulnaści.
U III tys. da n.e. paŭdniovaja častka hetaj zony była rehijonam kantaktaŭ naščadkaŭ «trypolcaŭ» ź inšymi indajeŭrapiejcami («šaravikami» i inšymi).
U litaratury niaredka sustrakajecca śćvierdžańnie, što asnoŭnymi substratami (pra)ŭkraincaŭ byli sarmaty i skify. Ale ž hetyja narody žyli pieravažna ŭ paŭdniova-ŭschodniaj Ukrainie. A etnahieniez (pra)ŭkraincaŭ adbyvaŭsia ŭ asnoŭnym u centralnaj i zachodniaj Ukrainie. Tamu i asnoŭny substrat ukraincaŭ, na našu dumku, nieabchodna šukać u zachodniaj i centralnaj častkach Ukrainy. Najbolš vierahodna, što takimi byli naščadki «trypolcaŭ». Ale ich upłyŭ chutčej za ŭsio mieŭ miesca nie niepasredna na praces farmirava*ńnia (pra)ŭkraincaŭ, a na farmiravańnie paŭdniova-ŭschodniaj słavianskaj zony, dzie paźniej (pra)ŭkraincy składvalisia.
Ab dalejšych etničnych pracesach u razhladanaj zonie hł. [Klimčuk, 1998, 100—148].
Čarnihaŭščyna i sumiežnyja vobłaści była zasielena sieviaranami. Ich kultura mieła pierachodny charaktar pamiž kulturami Łuki Rajkavieckaj, plemieni radzimičaŭ i plemieni viacičaŭ. Ale ŭžo z IX st. asnoŭnaja terytoryja sieviaran, uklučajučy Čarnihaŭ, uvajšła ŭ arbitu ŭpłyvaŭ Kijeva. Praŭda, jašče da siaredziny XVII st. sieŭruki vystupajuć jak davoli abasoblenaja ŭschodniesłavianskaja etničnaja jednaść.
Na zakančeńnie adznačym, što aŭtar hetych radkoŭ razhladaje tyja ci inšyja pastaŭlenyja ŭ artykule prablemy ŭ šerahu inšych publikacyj [Klimčuk,1995, s.47—54; Klimčuk, 1997, s. 126—133; Klimčuk, 1997a, s.237—241; Klimčuk, 1998, s.100—148; Klimčuk, 2002, s. 27; Klimčuk, 2004, s. 454—465; Klimčuk, 2004b; Klimčuk, 2008a, s. 92—94].
Litaratura:
Brajčievśkij — M.Ju. Brajčievśkij. Pochodžieńnia Rusi. Kijiv: Naukova dumka, 1968, 224 s.
Durnovo, Sokołov,Ušakov — N.N. Durnovo, N.N. Sokołov, D.N. Ušakov. Opyt dialektołohičieskoj karty russkoho jazyka v Jevropie s priłožienijem očierka russkoj dialektołohii / Russkij fiłołohičieskij viestnik, t. 34, № 4. Moskva, 1915.
Karskij, 1903 — Je.F. Karskij. Biełorussy. Tom I. Vviedienije v izučienije jazyka i narodnoj słoviesnosti. S priłožienijem dvuch kart. Varšava, 1903. 655 s.
Karskij, 1917 — Je.F. Karskij. Etnohrafičieskaja karta biełorusskoho plemieni / Rośsijskaja akadiemija nauk. Trudy komiśsii po izučieniju plemiennoho sostava nasielenija Rośsii. 2. Pietrohrad, 1917, 32 s. + karta.
Klimčuk, 1983 – F.D. Klimčuk. Drievnieje plemiennoje dielenije vostočnych słavian v śvietie sovriemiennoho dialektnoho łandšafta // Struktura i roźvitok ukrajinśkich hovoriv na sučasnomu jetapi. ChV Riespublikanśka dialektołohična narada. Tiezi dopovidiej i povidomleń. Žitomir, 1983.
Klimčuk, 1990 – F.D. Klimčuk. Etnos i pieriepiś: paradoksy statistiki // Ožoh rodnoho očaha. M.: Prohriess, 1990.
Klimčuk, 1992 – F.D. Klimčuk. Homielščyna – praradzima etničnych biełarusaŭ (da pastanoŭki pytańnia) // Homielščyna: narodnaja duchoŭnaja kultura. Dyjalekty. Tapanimija. Materyjały rehijanalnaj navukovaj kanfierencyi, pryśviečanaj 850-hodździu letapisnaha ŭpaminańnia Homiela. Homiel, 1992.
Klimčuk, 1995 – F.D. Klimčuk. Prablemy etnahieniezu ŭschodniesłavianskich narodaŭ // Pamjatki pisiemnosti schidnosłovjanśkimi movami CHI—ChVIII stoliť. Kijiv: Chrieŝatik, 1995, vip. 2.
Klimčuk, 1995-1996 – F.D. Klimčuk. Niekatoryja asablivaści etnanacyjanalnaj samaśviadomaści zachodnich palešukoŭ // Forum. Infarmacyjna-kulturny biuleteń. Miensk: Eŭraforum, zima 1995–1996, № 2.
Klimčuk, 1996 – F.D. Klimčuk. Biełarusy – naščadki bancaraŭcaŭ // Spadčyna. Minsk, 1996, № 1.
Klimčuk, 1997 – F.D. Klimčuk. Da hłotahieniezu biełarusaŭ // Biełarusika (Albaruthenica). 6. Častka 2. Biełaruś pamiž Uschodam i Zachadam. Prablemy mižnacyjanalnaha, mižrelihijnaha i mižkulturnaha ŭzajemadziejańnia, dyjałohu i sintezu. Minsk: Nacyjanalny navukova-aśvietny centr imia F.Skaryny, 1997. S. 126—133.
Klimčuk, 1997a – F.D. Klimčuk. Poleśje i etnohieniez vostočnosłavianskich narodov // Ukrajinśkij dialektołohičnij źbirnik. Kniha 3. Pamjati Tietiani Nazarovoji. Kijiv: Dovira, 1997.
Klimčuk, 1998 – F.D. Klimčuk. Da vytokaŭ farmiravańnia ŭschodniesłavianskich narodaŭ // Kryŭja—Kryŭja, № 1(3). Miensk, 1998.
Klimčuk, 2002 – F.D. Klimčuk. «Spory» Prakopija Kiesaryjskaha i Sporava // Histaryčnaja Brama. Historyka-krajaznaŭčy časopis. № 1-2 (19-20). Biaroza Bresckaj vobłaści, 2002.
Klimčuk, 2004 – F.D. Klimčuk. Othołoski prasłavianŝiny v Stolinskom rajonie Briestskoj obłasti // Jazyk kultury: Siemantika i hrammatika. K 80-letiju so dnia roždienija akadiemika Nikity Iljiča Tołstoho (1923—1926). M.: Indrik, 2004.
Klimčuk, 2004a – F.D. Klimčuk. Vialikaje kniastva Litoŭskaje i sučasnaść (moŭnaja situacyja) // Movy ŭ Vialikim kniastvie Litoŭskim i krainach sučasnaj Centralnaj i Uschodniaj Jeŭropy: tradycyi i pierajemnaść: Materyjały IV Mižnarodnaj navukovaj kanfierencyi 18—19 maja 2004 h. Brest, 2004.
Klimčuk 2004b — Klimčuk F.D. Na jakoj «movie» havaryli dryhavičy? // Sučasnyja prablemy biełaruskaha movaznaŭstva. Materyjały navukovaj kanfierencyi, pryśviečanaj 75-hodździu Instytuta movaznaŭstva imia Jakuba Kołasa NAN Biełarusi, 2 listapada 2004. Minsk: Prava i ekanomika, 2004.
Klimčuk, 2008 — F. D. Klimčuk. Raśsielenije etničieskich ukrainciev na juho-zapadie Rośsii (po mietieriałam pieriepisi 1926 h.) // Kubań-Ukraina: voprosy istoriko-kulturnoho vzaimodiejstvija. Vypusk 3. Pośviaŝajetsia 70-letiju V. H. Zacharčienko. / Sost. A. M. Avramienko. Krasnodar: OOO «Kartika
Klimčuk, 2008a – F.D. Klimčuk. Da etnahiejezu ŭkraincaŭ //
Dialektna mova: sučaśnij stan i dinamika v časi. Kijiv, 2008.
Pieriepiś, 1897 – N.A. Trojnickij. Piervaja vsieobŝaja pieriepiś nasielenija Rośsijskoj impierii, 1897 h. [T. 1—89, 1899—1904.]
SH — Smolenskaja hubiernija. Śpisok nasielennych miest po śviedienijam 1859 hoda. Izdan Cientralnym Statističieskim Komitietom Ministierstva Vnutrieńnich dieł. Obrabotan Členom Statističieskoho Sovieta N.Štihlicom. SPb, 1868.
Siedov, 1970 – V.V. Siedov. Słavianie Vierchnieho Podnieprovja i Podvińja. Moskva: Nauka, 1970, 200 s.
Siedov, 1982 – V.V. Siedov. Vostočnyje słavianie v UI-XIII vv. / Archieołohija SSSR. Moskva: Nauka, 1982, 328 s.
Siedov, 2002 – V.V. Siedov. Słavianie. Istoriko-archieołohičieskoje isśledovanije. Moskva: Jazyki słavianskoj kultury, 2002, 622 s.
Trusaŭ — A.A. Trusaŭ. Nieviadomaja nam kraina. Biełaruś u jaje etnahrafičnych miežach. Minsk: Knihazbor, 2009.
Filin – F.P. Filin. Drievnierusskije dialektnyje zony i proischoždienije vostočnosłavianskich jazykov // VIA, 1970, № 5.
Reziume
Naša daśledavańnie pakazvaje, što (pra)biełarusy i (pra)ŭkraincy, jak etnasy, kančatkova skłalisia nie paźniej VIII st. n.e.
Areału sučasnaha etnasu (pry ŭliku jaho mahčymaha paźniejšaha pašyreńnia) pavinien adpaviadać peŭny histaračny ekvivalent, naprykład, terytoryja dziaržavy, archieałahičnaj jednaści.
Pry farmiravańni etnasu nieabchodny peŭnyja ŭmovy, u pryvatnaści:
a) Kansalidacyja nasielnictva na peŭnaj terytoryi. Heta moža być u miežach dziaržavy, a ŭ dadziaržaŭny pieryjad — u miežach etna-kulturnaj ahulnaści (archieałahičnaj jednaści).
b) Adździaleńnie ad susiednich rodnasnych etnasaŭ dziaržaŭnymi miežami, a ŭ dadziaržaŭny pieryjad miežami etna-kulturnych ahulnaściej (archieałahičnych jednaściaŭ).
v) Praciahłaść hetaha pracesu.
U etničnaj historyi (pra)biełarusaŭ i (pra)ŭkraincaŭ takich umoŭ paśla VIII st. n.e. nie isnavała. Takim čynam, naša daśledavańnie pakazvaje, što (pra)biełarusy i (pra)ŭkraincy, jak etnasy, kančatkova skłalisia nie paźniej za VIII st. n.e.
