Vioska Alšany ŭ Stolinskim rajonie — samaja vialikaja ŭ Biełarusi. U joj žyvie kala 8000 čałaviek. «Ahurkovaja stalica» — kažuć pra jaje.
Vioska viadoma jašče i vialikaj pratestanckaj hramadoj. Pałova Alšan — piacidziasiatniki, ci, pravilniej kažučy, chryścijanie viery jevanhielskaj. Jany adroźnivajucca i ad katalikoŭ, i ad pravasłaŭnych. Nie pryznajuć ikonaŭ, nie pakłaniajucca moščam, ale stroha vykonvajuć usie prykazańni Biblii. Jany stvarajuć pry cerkvach družnyja hramady. I pryncypova nie pjuć.
«Biełaruś za dzień zavalim»
«Hadoŭ 35 tamu źjavilisia pieršyja ciaplicy ŭ Alšanach. Ciapier heta asnoŭnaja krynica prybytku, — raskazvaje 40-hadovy Juryj Łohvinka, jaki rychtujecca stać pratestanckim dyjakanam. Jaho da takoj pracy dałučyli jašče padletkam u saviecki čas. — Mianie dzied braŭ, i my jeździli ŭ Łatviju: źbiraješ tydzień 8—10 miachoŭ ahurkoŭ pa 80 kh, ich jašče nazyvali «kitajcami» (nievysokija i šyrokija). Pradavali na rynkach. A ciapier optam usio zabirajuć».
Hałoŭnyja skupščyki — z Rasii. «U asnoŭnym rasijanie skuplajuć. A Biełaruś my za adzin dzień zavalim. Vy nie ŭjaŭlajecie abjomaŭ. U razhar siezona ŭ siarednim — kala 1000 ton u dzień! Heta 25 fur i dziasiatki mikraaŭtobusaŭ».
Na vyjeździe z Alšanaŭ jość rynak, jaki adkryŭ miascovy fiermier. Pryjazdžajuć tudy nie tolki na furach, ale i mienšym transpartam: zahruzili 3—5 ton — i pajechali.
Vahi na aptovym rynku Alšan.
Siezon ahurkoŭ — viasna i leta. Paśla da marazoŭ — kapusta. «A zimoj ža drovy treba pryvieźci — ciaplicy aciaplajucca buržujkami». Hazam tapić niavyhadna.
Jašče vosień, a alšancy ŭžo ramantujuć parniki.
Pracavać u Alšany pryjazdžajuć navat z susiednich rajonaŭ. U vioscy źjaviłasia svaja «birža pracy»: kala kramy źbirajucca ludzi. Praŭda, dobryja rabotniki na vahu zołata. «Čužyja vypivajuć, — tłumačyć Juryj. — Asabliva pryjezdžyja: im by da viečara zarabić, kab vypić».
Jość u Alšanach i SVK, kolišni kałhas, — śpiecyjalizujecca na małace, jałavičynie, zierni, cukrovych burakach.
Abiacanki-cacanki
Na padjeździe da Alšanaŭ stajać jabłynievyja sady.
Na padjeździe da Alšanaŭ stajać jabłynievyja sady. Heta haspadarki fiermieraŭ. Adzin ź ich — Jakaŭ Hryb. Jon taksama prychadžanin pratestanckaj carkvy.
Fiermierstvam jon zajmajecca z 1999. Tady jamu tolki-tolki spoŭniłasia 30 hadoŭ. Da taho zarablaŭ hruzavymi pieravozkami. Była i svaja ciaplica z ahurkami. A jak vyjšaŭ zakon ab ziamli, uziaŭ 12 ha. Potym jašče. Na siońnia maje 70 ha.
Jakaŭ Hryb maje 70 hiektaraŭ ziamli.
Hryb atrymaŭ ziamlu pad Davyd-Haradkom — za 10 km ad Alšan. Ziamla była nieprydatnaja. Hryb jaje akulturyŭ. Ciapier u jaho tam 25 ha jabłynievaha sadu. Pieršyja 3 ha zasadziŭ 7 hadoŭ tamu. Sartoŭ niekalki: «Čempijon», «Lihoł», ananasavy «Hołden»… Jašče vyroščvaje kapustu, buraki, morkvu, ahurki, pamidory. Kavunoŭ u Alšanach nie sadziać.
Paśla siezona ahurkoŭ praca nie zakančvajecca. Da marazoŭ viaskoŭcy zajmajucca kapustaj.
Jabłyki raniej išli na Minsk. Ale paśla ŭviadzieńnia Rasijaj embarha na sadavinu ź Jeŭrasajuza telefon fiermiera razryvaŭsia ad zvankoŭ z Rasii.
Praŭda, jak pačali źbirać uradžaj, Biełaruś pieratvaryłasia ŭ «pieravałačnuju bazu» dla jabłykaŭ z Małdovy, Ukrainy, Polščy, kaža fiermier. Ich sadavina tańniejšaja, bo ŭkładańni ŭ ich mienšyja. A svoj uradžaj davodzicca pradavać za biascenak.
Zakładka sadu patrabuje da 20 tysiač dalaraŭ inviestycyj na hiektar: sadžancy, bambuk albo kałki, drot, słupy… Sioleta zastałosia hiektaraŭ 6 niepadviazanych jabłyń, dyk dreŭcy byli paŭlažačyja. Fiermier i rady b ukłaści hrošy, ale niama lišnich. Jakaŭ kaža, što chołdynham z bolšymi sadami dapamahaje dziaržava, mienšym — nie. «A kali jon zahubiŭ toj sad — jamu znoŭ dapamohuć. U vyniku i sadu niama, i hrošy ŭkładzieny».
Załatyja časy dla fiermiera Hryba byli da finansavaha kryzisu — dziaržava dapamahała technikaj, uhnajeńniami. A sioleta skaracili ŭhnajeńni pa lhotnych cenach, mienš subsidzirujuć. Pierad fiermieram vostra staić i pytańnie pra schovišča. Kaža, što atrymać ilhotny kredyt pad jaho faktyčna niemahčyma.
70-hiektaravaja fiermierskaja haspadarka — heta ŭžo nie małoje, a siaredniaje pradpryjemstva. U Hryba pastajanna pracujuć 15 čałaviek plus najmajuć padzionščykaŭ — skažam, na prapołku, na ŭborku kapusty. Pracavać pryjazdžajuć ludzi sa Stolina, ź Mikaševič, z-pad Pinska, navat za 100 km, ź miascovaściaŭ, u jakich niama dobraj pracy.
Najmička moža zarabić 150—200 tysiač u dzień, a to i bolš. Ale inšy i 50 tysiač nie zarobić, pryznaje Hryb. Haspadar starajecca sam pracavać razam z najmanymi rabotnikami: «tady na pracentaŭ tryccać efiektyŭniej rabota pojdzie».
Hałoŭnaja prablema fiermieraŭ Alšan — ziamielny hoład. Hrybu častku ziamli dali za 60 km ad domu. Kali litr paliva — dalar, heta istotna pavyšaje raschody. U cełym asnoŭnaja častka ziamli zastajecca ŭ kałhasie.
U krasaviku 2012, kali siudy pryjazdžaŭ Łukašenka, fiermiery chacieli raskazać jamu pra niekalki «miortvych» kałhasaŭ u vakolicach, jakija nieefiektyŭna karystajucca ziamloj. I prasić hetuju ziamlu ŭ pryvatnuju ŭłasnaść. Nie vyjšła. Pierad prylotam fiermieraŭ sabrali ŭ kaviarni i vystavili achovu. Paabiacali paklikać paźniej. Tak jany i prasiadzieli, pakul Łukašenka nie adlacieŭ. U toj pajezdcy jon, miž inšym, daŭ daručeńnie pabudavać u Alšanach łahistyčny centr. Praŭda, centra niama i da siońnia.
Pačali adpačyvać
Alšany nie viedajuć demahrafičnaj prablemy. U pratestanckich siemjach vialikaja naradžalnaść. U adzinaj škole niejki čas davodziłasia vučycca ŭ try źmieny.
Škołu rekanstrujavali i vučniaŭ raźviali na dźvie źmieny. I vyrašyli pabudavać jašče i pačatkovuju škołu. Praŭda, pakul jaje budavali, uźnikła patreba nie ŭ pačatkovaj, a ŭ siaredniaj — pierad samym adkryćciom u 2011 jaje pieraprafilavali. Ciapier tut dźvie siarednija škoły.
U Alšanach niama demahrafičnaj prablemy.
Moładź u Alšanach zastajecca. Da 18 hadoŭ, pracujučy z baćkami, možna naźbirać na ŭłasny aŭtamabil. «Chacia pytańnie zarobku — pytańnie ciažkaje. Kamuści zdajecca, što hrošy ź nieba syplucca. A chto z nami pažyvie miesiac, toj razumieje, što ŭsio nie tak prosta», — zaŭvažaje Łohvinka.
Na što traciać hrošy? Na siabie. Juryj adznačaje, što apošnimi hadami pačali vyjazdžać na adpačynak — u Turcyju, Jehipiet.
«Kali jość lišniaja kapiejka. Bo kali siamja vialikaja, addać takija hrošy za 10—14 dzion… Hetaja kapiejka maje miesca dla inšaha: dziaciej treba abuć, apranuć, adpravić u škołu». Ale tut chto pracuje — toj i maje.
Alšany rastuć. Novyja damy paŭstajuć u roznych kancach vioski. Maładyja ŭzvodziać sapraŭdnyja pałacy. Pryčym nie na dziaržaŭnyja hrošy, na svaje. Kuplajuć darahija mašyny. Źjazdžać ź Biełarusi i nie dumajuć.
«Pośpiech naradžaje zajzdraść»
«Pratestanty — piacidziasiatniki — tut źjavilisia ŭ 1927. A siońnia my majem kala 1700 darosłych, jakija pryniali chrost. U nas heta dazvolena z 18 hadoŭ, kali čałaviek uśviedamlaje, što jon robić. Dziaciej u niadzielnaj škole ŭ nas kala tysiačy: ich vučać Biblii», — raskazvaje Juryj Łohvinka.
Pratestanckaja carkva ŭ Alšanach — niby staličny teatr.
Pratestanckaja carkva ŭ Alšanach uražvaje svajoj vieličču. Pabudavali jaje ŭ 1990-ch vierniki za svaje hrošy — da hetaha malilisia ŭ budynku, jaki paŭstaŭ jašče padčas niamieckaj akupacyi. Niadaŭna da carkvy zrabili jašče i prybudovu — usie nie źmiaščalisia padčas słužby. Pobač vykupili i dva nadzieły ziamli dla parkoŭki.
Tut nie isnuje dziesiaciny, kali dziasiatuju častku prybytku ty musiš addać na patreby carkvy. Ludzi achviarujuć sami, chto kolki zmoža. I hetaha chapaje. Dapamahaje hramada Alšan i inšym, mienšym cerkvam.
Unutry carkvy. Adbyvajecca viančańnie.
Jak užyvajucca pratestanty z astatnimi? Pa-roznamu, nie abychodzicca i biez zajzdraści. «Treba časam pieratryvać, daravać, nie zaŭvažyć. Jość ludzi z pačućciom zajzdraści. Adkul jano? U Biblii napisana: pośpiech pamiž ludźmi naradžaje zajzdraść. Dobra, kali jana na ŭzroŭni serca, bo jana ž moža niejkim čynam siabie i prajavić…»
Čamu tam nie tut?
Kali b va ŭsioj Biełarusi było stolki jevanhielistaŭ, była b jana takoj bahataj, jak Alšany, usia kraina? Vidać, tak.
Alšany takija ž, jak lubaja inšaja vioska Biełarusi. Taja ž ziamla, bałoty dy supiesak. Tyja ž chłopcy, taksama słužać u vojsku, taksama lubiać mašyny. Tyja ž dziaŭčaty, tyja ž babulki.
Ale takaja kvitniejučaja ekanomika — tolki ŭ Alšanach. Takaja zamožnaść. Takija damy bahatyja tolki ŭ Alšanach. Takaja aptymistyčnaja demahrafija — tolki tut. Tut i ŭ inšych pratestanckich vioskach Paleśsia.
Voś tak Alšany, Stolinski rajon, abvierhli Karła Marksa. Nie byćcio vyznačaje śviadomaść, a śviadomaść vyznačaje byćcio.
* * *
Fienamienalnyja Alšany
Na siońnia Alšany — adzin z samych paśpiachovych u krainie nasielenych punktaŭ. Vysoki ŭzrovień žyćcia, sacyjalnaja stabilnaść i pryrost nasielnictva stvarajuć «alšanski fienomien». Pracavitaść, stabilnaść u siamiejnym žyćci, adsutnaść mihracyi moładzi ŭ harady, nizki ŭzrovień złačynnaści — usio heta maje relihijny padmurak.
U adroźnieńnie ad biełaruskich pravasłaŭnych i katalikoŭ, piacidziasiatniki stvarajuć asablivuju supołku sa svaim sacyjalnym paradkam, jaki hruntujecca na relihijnych pryncypach.
Vučeńnie chryścijan viery jevanhielskaj pačało raspaŭsiudžvacca ŭ Biełarusi ŭ 1920-ja. Jaho prynieśli biełarusy, što vyjazdžali na zarobki ŭ Amieryku i tam pryniali chryščeńnie. Jany i pačali prapaviedavać.
Jak raskazvaje pastar Uładzimir Čynikajła, pravasłaŭnaja carkva ŭ Alšanach u 1920—30-ja całkam straciła svoj upłyŭ. Heta było źviazana z tym, što prysłany na słužbu baciuška, rasijski aficer, nie zdoleŭ parazumiecca ź viaskoŭcami.
U saviecki čas vierniki ŭładkoŭvali žyćcio zhodna ź jevanhielskimi pryncypami śvietaŭsprymańnia. Jany imknulisia maksimalna admiežavać svaich dziaciej ad śvieckaj adukacyi. Pa relihijnych pierakanańniach jany nie ŭstupali ŭ kamsamoł, a tamu pytańnie pra vyšejšuju adukacyju nie stajała, i moładź nie vyjazdžała ź vioski.
Tak u Alšanach utvaryłasia samaja šmatlikaja ŭ Biełarusi hramada kansiervatyŭnych piacidziasiatnikaŭ. Aktyŭnyja vierniki stvarajuć relihijnuju bolšaść u vioscy, dzie naličvajecca kala 8000 žycharoŭ. U kožnaj pratestanckaj siamji vychoŭvajecca ad 3 da 15 dziaciej.
Nastaśsia Damanskaja, daśledčyca relihii
