Žadańnie stać subjektam — žadańnie svabodnaha čałavieka ŭ svabodnaj krainie, jakoje i adroźnivaje jaho ad biaspraŭnaha i biazmoŭnaha paddanaha despatyi. Ale kali havorka pra kalektyŭnuju subjektnaść — ruskaj mienšaści ŭ Estonii, ci nie aznačaje takoje žadańnie admovu ad pryznańnia za estonskaj dziaržavaj prava zastavacca ŭsio ž taki estonskaj?
Hazieta «Novy čas» praciahvaje publikavać natatki svajho karespandenta pra Estoniju.
Adpačyć ad ruskaj movy
Užo na druhi dzień haściavańnia ŭ Estonii mianie achapiła niezvyčajnaje adčuvańnie słychavoha kamfortu. Atmaśfieru vakoł nas zabrudžvajuć nie tolki pramysłovyja vykidy i aŭtamabilnyja vychłapy, kožny dzień u vušy haradžanina ŭlivajecca vializny strumień hukavoj infarmacyi, bolšuju častku jakoj možna nazvać «niepažadanaj». Ja b chacieŭ nikoli ŭ svaim žyćci nie čuć pieśni «O boža, jaki mužčyna», ale minułym letam u Minsku čuŭ jaje stolki razoŭ, što jana, niby inšarodnaje cieła, zasieła ŭ majoj hałavie. A tut — rassmaktałasia. Ni ŭ transparcie, ni z voknaŭ, ni na mabilnych telefonach — nidzie nie było hetaj naviaźlivaj rekłamy palapšeńnia demahrafičnaj situacyi lubymi srodkami.
Paźniej, pryjechaŭšy z vyspy Saaremaa na aŭtavakzał u Talinie, ja zrazumieŭ, što adpačyvaŭ naohuł ad ruskaj movy.
U Biełarusi na ruskaj movie razmaŭlaje pieravažnaja bolšaść nasielnictva, čytaje na joj, hladzić filmy i słuchaje muzyku — chiba ruskaja mova nie rodnaja dla biełarusaŭ?
Pa ŭsim vychodzić, što rodnaja. Jak ža možna stamicca ad rodnaj movy? Naadvarot, ludzi zvyčajna radujucca, pačuŭšy rodnuju havorku za miažoj.
Mnie i samomu farmalna ciažka nazvać siabie biełaruskamoŭnym čałaviekam, tamu što bolšuju častku žyćcia ja karystaŭsia ruskaj movaj.
Jana była pieršaj, vyvučanaj u dziacinstvie, i ciapier zastajecca asnoŭnaj movaj znosinaŭ. Adnak radasna kinuŭsia da nieznajomych ludziej u Estonii ja tolki adnojčy — pačuŭšy, jak mnie padałosia, razmovu pa-biełarusku ŭ Narvie.
Ruskaja mova ni z kim mianie nie rodnić, jak nie rodnić dobraje vałodańnie anhlijskaj ź jaje nośbitami. Kali ž kazać pra toje, što mova — kulturny kod, u jakim zakładziena fiłasofija žyćcia čałavieka, jaho sistema kaštoŭnaściej, styl pavodzin, ład myśleńnia, ruskaja ź ciaham času robicca dla mianie ŭsio bolš čužoj.
I heta nienarmalna — pastajanna ŭ hłybini dušy adčuvać siabie čužym siarod čužych na svajoj ziamli. Tamu na čužynie ŭzdychaješ z palohkaj, bo tut padobnaje stanovišča prynamsi ŭ paradku rečaŭ.
Pazbavicca maskoŭskaha pohladu na rečy
Na pieronie aŭtavakzała ŭ Talinie daviałosia nazirać takuju scenu. Z žančyny, jakaja išła razam z maładym čałaviekam, upała našyjnaja chustka.
Jany nie adrazu toje zaŭvažyli. Kali zaŭvažyli, małady čałaviekam hučna pramoviŭ: «Hałoŭnaje — usie ž maŭčać!» I dadaŭ, hledziačy vakoł voŭkam: «Esty, blin!»
Peŭnaja častka ruskaj supolnaści ŭ Estonii taksama pačuvajecca čužoj u varožym asiarodździ.
Kamientary na ruskamoŭnych sajtach tam vielmi nahadvajuć kamientary na sajtach biełaruskich ŚMI.
Jany prasiaknutyja ducham kanfrantacyi i varožaści da ŭsiaho, što adbyvajecca ŭ «hetaj krainie». Dobryja naviny vyklikajuć skieptyčnaje staŭleńnie, kiepskija — nieprychavanuju złaradnaść.
Ci aznačaje heta, što ŭsie ruskija žychary Estonii, a jany składajuć kala 25% nasielnictva, znachodziacca ŭ nieprymirymaj apazicyi da estonskaj dziaržavy? Uvohule, nakolki adnastajnaj možna ličyć ruskuju supolnaść?
Pra heta my pahutaryli z Savam Ciarenćjevym, muzykam z Syktyŭkaru, suprać jakoha ŭ 2007 hodzie była raspačata kryminalnaja sprava za kamientar u błohu — pieršaja padobnaja sprava ŭ Rasii.
U 2011 hodzie jon atrymaŭ palityčny prytułak u Estonii, dzie i žyvie ciapier razam z žonkaj i synam:
— Viadoma ž, supolnaść vielmi nieadnastajnaja, — raskazvaje Sava. — Prosta pryviadu šerah prykładaŭ. Niejak u talinskim tramvai ja čuŭ manałoh ruskaha chłopca, jaki razvažaŭ pra toje, jak dobra było b, kali b niemcy nie habrejaŭ zabivali ŭ časy Treciaha rejchu, a estoncaŭ. Napeŭna, jon nie adzin, chto tak ličyć.
Naadvarot, u Tartu daviałosia paznajomicca z ruskim z Narvy, jaki ź ciažkaściu padbiraŭ pravilnyja słovy na rodnaj movie, i rabiŭ heta z mocnym estonskim akcentam. Viedaju, što i hety vypadak nie adzinkavy.
U tym ža Tartu jość vielmi pavažany prafiesar univiersiteta, jaki, pa jaho ŭłasnym pryznańni, majučy sini pašpart (pašpart hramadzianina Estonii — zaŭvaha aŭtara), nie vielmi dobra vałodaje dziaržaŭnaj movaj, što nie pieraškadžaje jamu pracavać u samym prestyžnym VNU ŭ krainie.
U mianie jość dva znajomych, vielmi paśpiachovych biznesoŭcy, jakija zajmajucca handlem u samym centry Talina. Abodva naradzilisia tut.
Adzin svabodna havoryć na estonskaj movie, pry tym, što navat nie skončyŭ siaredniaj škoły, druhi škołu skončyŭ, ale pahardžaje ŭsim estonskim, u tym liku i movaj, maŭlaŭ, ni słova «pa-čuchonsku» nie viedaju i viedać nie chaču.
Va ŭsich hetych ludziej raznastajny bekhraŭnd, roznaja karma i rozny los.
Pavieł Marozaŭ, palituciakač ź Biełarusi, jakomu pahražała da čatyroch hadoŭ turmy pa spravie satyryčnaha internet-prajektu «Multkłub», ličyć siabie «całkam intehravanym u estonskaje hramadstva»:
— Dumaju, asnoŭnaja ŭmova ŭ tym, kab adčuvać siabie svaim u hetym hramadstvie, — havoryć Pavieł. — Časam zaŭvažaju paradoks, što niekatoryja miascovyja ruskamoŭnyja žychary značna bolš čužyja Estonii, choć i naradzilisia tut i vyraśli, čym ja, jaki žyvie tut usiaho 7 hadoŭ. Važna mieć pavahu i razumieńnie miascovych paradkaŭ i śpiecyfiki.
Ale, na jaho pohlad, biełarusam usio-tki praściej, bo ŭ ich niama takoj mientalnaj suviazi z Rasijaj, jany nie myślać jaje katehoryjami, tamu nie adčuvajuć siabie ŭ varožaj krainie.
— Časta ruskim ludziam składana pazbavicca ad maskoŭskaha pohladu na rečy. I cikava, što na ŭskrainach byłoj impieryi sustrakajucca bolš machrovyja impieryjalisty, čym u jaje centry, — zaŭvažaje Pavieł.
Jury Sutoryn, žychar talinskaha rajona Łasnamiae, užo šmat hadoŭ niastomna i karpatliva davodzić na ŭsich dastupnych jamu internet-placoŭkach, što Estonija — «časova akupavanaja sieparatystami terytoryja», dadajučy, što «pryjdzie čas, kali my vierniem jaje całkam, a sieparatystaŭ pakarajem». Talin jon nazyvaje «horadam Kałyvań Prybałtyjskaj Fiederalnaj Akruhi Rasii».
Ludzi kštałtu Sutoryna kryčać hramčej za ŭsich, adbitak ich impierskaha šału kładziecca na ŭsiu ruskuju supolnaść, ale kali pahladzieć dadzienyja manitorynhu intehracyi (za 2011 hod), «zusim nie intehravanyja» ŭ estonskaje hramadstva tolki 13% pradstaŭnikoŭ inšych nacyjanalnaściaŭ, jakija pražyvajuć u Estonii, tady jak «całkam intehravanyja» — 32%.
Za prykmiety intehracyi prymałasia viedańnie estonskaj movy, najaŭnaść hramadzianstva Estonii, staŭleńnie da Estonii jak da radzimy i atajasamleńnie siabie z narodam Estonii.
Praciah historyi čytajcie tut.
