Šeść roznych svabodaŭ
«89 mm» — niamiecki pohlad na biełaruskuju moładź. U Berlinie na premjery prysutničaŭ Aleś Kudrycki.
«Kino-krakadził» — nievialičkaja zala ŭ berlinskim rajonie Prencłaŭer-Berh. Jana zadumvałasia jak miesca dla pakazu rasiejskich filmaŭ, tamu faje maje adpaviedny anturaž: vystava sacrealistyčnych fota z Kionihsberhu, hranionyja šklanki ŭ bary, harbata biaz cukru dy piva «Sibirskaja karona» na palicach. Praŭda, ź ciaham času kinateatar pašyryŭ profil i pakazvaje filmy z usiaje Ŭschodniaj Eŭropy. Apošni tydzień u «Kino-krakadził» možna śmieła nazvać biełaruskim — štoviečar tut pakazvajuć stužku «89 milimetraŭ» 26-hadovaha režysera Sebaściana Chajncela.
Miescaŭ u zali niašmat, kala paŭsotni, i ŭsie zaniatyja. Vypadkovych ludziej tut, badaj, niama — heta ci biełarusy, jakich zaniesła niejkim vietram u Berlin, ci niemcy, jakich u svoj čas niejkim vietram zaniesła ŭ Biełaruś.
«Na papiarednim pakazie hladačka sa Słavaččyny z upeŭnienaściu kazała, što Biełaruś miažuje ź jaje krainaj, — pramaŭlaje da zali menedžar kinateatru. — Heta šmat havoryć pra viadomaść Biełarusi ŭ Eŭropie». «Chutčej heta havoryć pra abaznanaść toj słavački, — paryruje Štefan Kłaos, praduser filmu.
Film pačynajecca. Na ekranie pieralivajucca čyhunačnyja rejki. U Bieraści — zamiena kołaŭ. Kalaina ŭ Biełarusi na 89 mm šyrejšaja za eŭrapiejskuju. Zala zamiraje — dla mnohich hledačoŭ heta duža znajomaja karcina. Jašče nia raz buduć niemcy z patajemnym honaram šaptać na vucha svaim susiedziam: «A ŭ hetym rajonie ja žyŭ! A tut piŭ piva!» Kali na ekranie pačnuć źjaŭlacca znajomyja im mienskija krajavidy.
Film pabudavany na dyjalohach šaści hierojaŭ — maładych biełarusaŭ dy biełarusak. Jany nie supraćpastaŭlajucca i nie dapaŭniajuć adzin adnaho, a dziŭnym čynam pieraplatajucca. Śpiarša zdajecca, što hieroi nie sutykajucca adzin z adnym, ale potym robicca zrazumieła — usie jany isnujuć poruč. I heta robicca siurpryzam nia tolki dla hledača, ale i dla ich samich.
Pavał pracuje malarom — farbuje ścieny domu na vulicy, paŭź jakuju nieŭzabavie budzie jechać prezydencki kartež. Pavał adsiadzieŭ try hady ŭ turmie za kvaternyja kradziažy, ale jon zusim nie vyhladaje na kryminalnika. Pavał udumlivy i spakojny, jon cenić kožnaje imhnieńnie svabody.
Alaksandar — zubroviec. Jon paraŭnoŭvaje svajo žyćcio z «matrycaj», dzie kožny prachožy moža pieratvarycca ŭ milicyjanta. Jon prahnie svabody i hatovy za jaje zmahacca.
Ludmiła — studentka žurfaku, supracoŭnica zakrytaj hazety. Jana paśmiejvajecca z zubroŭcaŭ i palić cyharety tam, dzie heta zabaroniena. Jana dychaje svabodaj i razam z tym vostra adčuvaje jaje niedachop.
Słava — syn palityčnaha ŭciekača. Jahony baćka byŭ adkazny za vydaču «rasstrelnaha pistaleta». Słava razryvajecca pamiž Niamieččynaj, dzie žyvuć jaho baćki, i Biełaruśsiu, dzie žyvie kachanaja. Jon žadaje, kab Łukašenka syšoŭ i ludzi atrymali mačymaść pa-ludzku zarablać, a nie pieratvaracca ŭ dehienerataŭ.
Ihar — typovy biełarus, jakomu ŭsio dobra, jaki ni pra što nia viedaje, ale va ŭsim pa-svojmu raźbirajecca. Jahonaja duša rasčyniena naściež, ale zdahadacca, što adbyvajecca ŭ jaho sercy, niemahčyma. Kadar, dzie Ihar viadzie hutarku z režyseram, pilnujučy kačak rulaj strelby, uvohule maje ŭsie šancy zrabicca chrestamatyjnym prykładam adlustravańnia biełaruskaj dušy ŭ kino.
Volha maryć pra vialikuju scenu, ale pakul što svoj talent jana realizuje ŭ stryptyz-klubie. Jana z usich sił imkniecca vyrvacca na śviatło sapraŭdnaha mastactva, ale znoŭ cierpić niaŭdaču i abiacaje źjechać z hetaj krainy, kali ŭ jaje žyćci ničoha nia źmienicca. «Svaboda? Jana byvaje tolki ŭ śnie».
U słovach hierojaŭ amal nie prasočvajecca dumka pra toje, što ŭ Biełarusi najpierš źniščajecca kultura. Chiba što Alaksandar abmoviŭsia pra heta, dyj toje, dla jaho palityčnaje zmahańnie na pieršym miescy. Moža, tamu, što hieroi amal nie zaŭvažajuć kulturnaha hienacydu, jany i nia mohuć adšukać sapraŭdnaj svabody ŭ bahnistym chaosie biełaruskaj sučasnaści?
U filmie pjuć — z čarak i sa šklanak, u filmie stralajuć — sa strelbaŭ dy dubaltovak. U filmie jość kachańnie i złość, adčaj i radaść. Niama ŭ im chiba što śmierci. Dyj dzie ž joj być, kali heta stužka pra moładź, niachaj i pra tuju, jakaja žyvie pad šerym niebam krainy, dzie navat čyhunačnyja rejki majuć nieeŭrapiejski pamier.
❏
Dziorzkaść harady biare: jak zdymaŭsia film
Prablem z dazvołami zdymačnaja kamanda nia mieła — aficyjna zdymačnaja hrupa pryjechała rabić repartaž pra chareahrafičny konkurs, a materyjału chapiła na ceły film.
Režyser pracavaŭ biez scenara, «kab nia mieć nad saboj vartavoha sabaki». U pieršy ž dzień da kamandy padyšła milicyja i zabaraniła zdymać u centry Miensku. Tamu paśla, kali da kamandy Sebaściana Chajncela padychodzili achoŭnki paradku, davodziłasia pradstaŭlacca studentami-architektarami, jakija robiać dyplomnuju pracu pra stalinski styl staličnych budynkaŭ. Asabliva dapamahała toje, što aperatar vałodaje rasiejskaj movaj, tamu milicyjantam zaŭsiody možna było zahavaryć zuby. «Dziorzkaść harady biare», — kaža S.Chajncel.
