Арыгінальнае выданне: Mary Beard. SPQR. A History of Ancient Rome. Profile Books, 2016.
Расейскі пераклад: Мэри Бирд. SPQR: История Древнего Рима. Альпина Нон-фикшн, 2022.
Неяк натуральна хацелася ў вандроўцы па Італіі пачытаць нешта тэматычнае, і я ўзгадаў, што даўно недзека ў планах было звярнуцца да гэтай кнігі, якая нашумела, атрымала статус «бестсэлера», і якраз пасля блуканняў па Апіевай дарозе захацелася мне яе адолець, расказвае ў сябе ў фэйсбуку Аляксей Ластоўскі.
Каму тэма цікавая, яўна гэту кнігу чыталі.
Нездарма яна так добра прадавалася, з аднаго боку, гэта — падсумаванне вялікай тэмы на адольнай колькасці старонак, з другога, напісана досыць цікава, займальна, літаратурна. І безумоўна, варта згадаць, што Мэры Бёрд — прафесар класічнай літаратуры Кембрыджскага ўніверсітэта, якая слушна ганарыцца тым, што перачытала значную колькасць тэкстаў, літаратурных і эпіграфічных, што пакінулі нам рымляне.
Плюс лейтматывам па кнізе праходзіць дэманстрацыя новых навуковых даследаванняў, пастаяннае нагадванне, што вывучэнне гісторыі Рымскай Імперыі — гэта жывы і актуальны працэс, таму аўтарка імкнецца трымаць у кантэксце ўсіх новых адкрыццяў, што ўспрымаецца безумоўна пазітыўна.
Але гісторыя старажытнага Рыма — тэма бясконцая, фактычна.
Бёрд разглядае пытанне ўздыму маленькага паселішча да статусу сталіцы свету, і пачынае свой расповед са змовы Катыліны і расправы над змоўнікамі, арганізаванай Цыцэронам (62 г. да н.э.). Адсюль ужо адбываецца пагружэнне ў першавытокі рымскай гісторыі і заснавання горада на сямі пагорках, якое пачыналася з братазабойства. І заканчваецца кніга актам надавання Каракалам рымскага грамадзянства ўсім жыхарам імперыі (212 г. н.э.).
Таму для аўтаркі больш істотныя пытанні, як Рым сфармаваў свае інстытуты і чаму яны аказаліся такімі трывалымі і прывабнымі, чым звыклыя пытанні пра прычыны заняпаду вялікай імперыі.
Але жыццё Рымскай Імперыі — гэта таксама шматстайны ўніверсум, Мэры Бёрд засяроджваецца фактычна на эвалюцыі палітычных інстытутаў, і гэта таксама моцны аспект кнігі.
Яна імкнецца пазбягаць апісання эксцэнтрычных выбрыкаў імператараў, такога чытва можна лёгка знайсці і ў іншых месцах. Класічная адукацыя якраз вымушае яе ўважліва ставіцца да крыніц і разумець аўтарскія матывацыі, а таксама палітычныя кантэксты.
Яна выдатна фармулюе тыя рэчы, якія зараз пануюць у інтэрпрэтацыі ключавых постацей рымскай дзяржавы: важна разумець, што многія агульнавядомыя характарыстыкі былі толькі плёнам прапаганды. Калі імператара забівалі, то ў інтарэсах яго пераемніка было максімальна ачарніць «крывавага тырана», а вось пры мірнай перадачы ўлады прапагандысцкія механізмы працавалі роўна наадварот.
Падобныя прынцыпы выкарыстоўвалі ў Брытанскім музеі, калі рабілі выставу пра Нерона, я да яе не дабраўся, але глядзеў відэаэкскурсію і чытаў рэцэнзіі. І нічога дзіўнага, бо Мэры Бёрд працуе яшчэ і кансультантам для Брытанскага музея.
Фактычна гэта кніга — таксама і практыкаванне па межах тэксту, выдатная ілюстрацыя, якім чынам нам разумець думкі іншых людзей.
Можа крыху слабейшымі падаюцца іншыя аспекты, хоць аўтарка часта спасылаецца і на вынікі археалагічных даследаванняў, але яўна бачна, што гэта не яе канёк, як і візуальныя штудыі. Тым больш, вайсковая гісторыя. Яна шчыра спрабуе выйсці за рамкі звыклых абмежаванняў, і дадаваць у гісторыю простых людзей, але гэта хутчэй эпізадычныя ўстаўкі. Таксама цяжка пабачыць жыццё правінцый, можа толькі Брытанія па зразумелых прычынах крыху лепш падсвятляецца.
Але ў межах пастаўленых задач аўтарка напісала бліскучае падсумаванне выхаду Рыма на сусветную арэну. Мабыць, усе ўжо і прачыталі, адзін я такі доўбень, што дабраўся нарэшце да гэтай кнігі.
