Вадзім Шышко. Фота: асабісты архіў Вадзіма Шышко
Статут мадэрнізаваны, але мэта тая самая — захаванне, пашырэнне і развіццё беларускай мовы.
«І беларускай культуры», — дадае Вадзім Шышко, бо ставіць перад арганізацыяй і такую задачу.
«Мяне да болю абурыла і раззлавала закрыццё Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны ў Беларусі. Я падумаў, што трэба абавязкова аднавіць гэтую арганізацыю, бо яна рабіла шмат карыснага для захавання і распаўсюду беларушчыны. Як падступіцца да гэтага, я не ведаў. Таму спачатку проста ўзяў статут і пераклаў яго на польскую мову. Потым пайшоў па дапамогу: у Лодзі ёсць польскі фонд, які дапамагае з рэгістрацыяй недзяржаўным арганізацыям. Паказаў перакладзены статут, але кансультанты яго істотна адаптавалі пад польскае заканадаўства. Сутнасць дзейнасці, вядома, застаецца ранейшая», — тлумачыць Вадзім Шышко, які стаў заснавальнікам і кіраўніком Таварыства беларускай мовы ў Польшчы.
Пра сваю ініцыятыву Вадзім адразу ж расказаў Алене Анісім, апошняй кіраўніцы Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны ў Беларусі. Яна ўзрадавалася, але пасля яе затрымання і арышту на 12 сутак сёлета ў маі больш на сувязь не выходзіла.
«Я разумею небяспеку для яе, бо Польшчу беларускія ўлады лічаць ворагам. Менавіта таму мы не хочам «падстаўляць людзей у Беларусі і пакуль прымаем у арганізацыю толькі тых, хто жыве ў замежжы. Дзейнасць ТБМ арыентаваная перадусім на іх», — гаворыць Вадзім Шышко. Пакуль у арганізацыі толькі 17 чалавек. І некалькі заяў на разглядзе».
Такая невялікая колькасць чальцоў, з аднаго боку, засмучае, з другога — надае перспектыў, лічыць стваральнік новага ТБМ:
«У беларусаў слабая нацыянальная самасвядомасць. Прынамсі, мала тых, у каго яна выразная. Так было і ў Беларусі, і тое самае я назіраю ў Польшчы. Беларусы, якія апынуліся тут за час кіравання Лукашэнкі і асабліва пасля падзей 2020 года, больш занятыя ўласнымі праблемамі — куды ўладкавацца на працу, дзе зняць кватэру, па вялікім рахунку, як выжыць у новых умовах. Ім не да мовы было. Хаця менавіта мова — гэта галоўны кадыфікатар любой нацыянальнай культуры і прыналежнасці да яе. З другога боку, колькасны паказчык у любой арганізацыі не галоўны, бо ўсё адно працай займацца будуць толькі тыя, каму гэта сапраўды патрэбна і цікава».
У польскім ТБМ таксама трэба плаціць унёскі — у памеры 20 злотых (13 рублёў) штомесяц. Іх збіраюць раз на квартал. Грошы невялікія, але ўсё адно гэта нагода, каб задумацца, ці насамрэч удзел у арганізацыі важны для чалавека. Калі бракуе той самай нацыянальнай самасвядомасці, то лепей схадзіць на гэтыя грошы ў кавярню…
Кіраўнік таварыства тлумачыць, куды ідуць сабраныя сродкі:
«Пакуль што мала тых грошай. Але я ўжо бачу выдаткі, куды яны пойдуць. Мы — юрыдычная асоба, таму мусім мець юрыдычны адрас. Так як уласнага памяшкання ў нас няма, нам даводзіцца юрыдычны адрас браць у арэнду. Плюс яшчэ нам абавязкова патрэбна будзе рабіць фінансавую справаздачу за год, а значыць, наймаць бухгалтара. І гэта толькі абавязковыя выдаткі. А розныя спарадычныя — тут мы закрываем са сваёй асабістай кішэні».
Нягледзячы на тое, што ў арганізацыі ўсяго 17 чалавек — без уліку тых, хто толькі падаў заявы на ўступленне, — польскае Таварыства беларускай мовы ўжо мае тры філіі — у Лодзі, у Беластоку і ў Варшаве. Кожная з іх працуе самастойна.
Незалежнасць ад «цэнтра» і аб'яднаўчая функцыя — гэта два галоўныя прынцыпы, на якіх прапануе будаваць працу стваральнік ТБМ:
«З 2011 года я быў чальцом пастаўскай раённай філіі Таварыства беларускай мовы. У нас было вельмі актыўнае жыццё: мы ездзілі ў краязнаўчыя вандроўкі, арганізавалі курсы беларускай мовы і краязнаўства, праводзілі літаратурна-мастацкія вечарыны і прэзентацыі новых беларускіх выданняў, выдавалі свой бюлетэнь «Шыпшына», ладзілі сустрэчы ў школах — пакуль гэта дазвалялі…
І ўсё гэта рабілі пры мінімальным фінансаванні ці ўвогуле без яго. А галоўнае — ніхто намі з Мінска не кіраваў і мы ні ў кога не прасілі дазволу, ці можна нам зрабіць тое ці гэта. Такі самы прынцып я хацеў бы ўвасобіць у Польшчы — каб кожная мясцовая філія рабіла тое, што лічыць больш важным і патрэбным. Галоўнае — каб толькі дзейнасць адпавядала статуту».
За 7 месяцаў існавання філіі ў Лодзі, дзе жыве Вадзім, ТБМ арганізавала некалькі інтэграцыйных сустрэч — для ахвотных пазнаёміцца і паразмаўляць па-беларуску. Правялі сустрэчы з творцамі: Уладзімірам Арловым, Змітром Бартосікам, Андрэем Хадановічам, Ганнай Янкутай, музычным гуртам «Няміга». Пачалі збіраць беларускую бібліятэку, у якой ёсць ужо каля 300 кніг. Няма памяшкання, дзе іх захоўваць, таму актывісты проста сфатаграфавалі ўсе вокладкі і выдаюць кнігі паводле заявак.
Перспектывы арганізацыі яе стваральнік бачыць у тым, каб аб'яднаць усе беларускія ініцыятывы, якія цяпер ёсць у Польшчы. Не ў тым сэнсе, каб усе ўдзельнікі ўступілі ў ТБМ, а каб Таварыства беларускай мовы стала для іх нейкім апірышчам: «Мне падаецца, што для ўсіх суполак, накіраваных на пашырэнне беларускай мовы і беларускай культуры праз мову, было б карысна мець сталую сувязь з іншымі такімі самымі суполкамі. ТБМ можа стаць у нейкім сэнсе пасярэднікам. Разуменне, што ты не адзін, заўжды павялічвае ўпэўненасць у той справе, якую ты робіш. І калі я ведаю, што ў суседнім горадзе ёсць людзі, якія робяць нешта падобнае, я пераконваюся, што гэта патрэбна не толькі мне».
На пытанне, ці плануе ТБМ прасіць спрыяння польскіх дзяржаўных структур у справе пашырэння беларускай мовы, Вадзім Шышко адказвае адмоўна: «Наша мова — гэта выключна наша справа.
Польскія ўлады не абавязаныя, прыкладам, ствараць беларускія школы ці арганізоўваць для нас культурніцкія мерапрыемствы. Галоўнае, каб гэта дазвалялі рабіць нам, беларусам. Мы, знаходзячыся ў Польшчы, самі абавязаныя паклапаціцца пра тое, каб стаць захавальнікамі ўласнай мовы і культуры».
Яшчэ адна ідэя Вадзіма Шышко — гэта стварэнне асобных Таварыстваў беларускай мовы ў розных краінах.
Менавіта асобных арганізацый, а не філій, бо, да прыкладу, з ліквідацыяй ТБМ імя Францішка Скарыны ў Беларусі знікла ўся разгалінаваная структура грамадскага ўтварэння. Калі замежныя суполкі будуць юрыдычна самастойнымі, то знікненне па нейкіх прычынах адной з іх не пацягне падобных наступстваў.
«Няхай яны атрымаюцца нешматлікія, але гэта будзе хаця б нейкі асяродак беларушчыны, — марыць Вадзім. — У Беларусі зараз пра развіццё беларускай культуры і захаванне роднай мовы гаварыць не даводзіцца. Таму — гэта наша замежная місія на гэты момант».
Чытайце таксама:
У Беластоку запрацавала беларуская школа. У яе запісалася больш за 40 дзяцей
Беларуская анлайн-школа ва Украіне напярэдадні навучальнага года распавяла, што ў іх адбываецца
