У Марыі Вайцяшонак пакручасты лёс. Яна нарадзілася ў высылцы, у горадзе Змеінагорску на Алтаі, куды яе сям'ю дэпартавалі з Беларусі. Выхоўвалася ў дзіцячых дамах: маці рана памерла, а тата сышоў да іншай жанчыны.
Сірот з сем’яў, высланых на Алтай, пасля 14 гадоў адпраўлялі працаваць на руднікі. Але тут склалася інакш —
Марыю з сястрой Уладзяй забрала да сябе ў вёску Грыдзькі, што ў Пастаўскім раёне, цётка Марыля. Нарэшце дома, на радзіме бацькоў. Толькі Уладзя пражыла нядоўга — пасля ссылкі яна захварэла на туберкулёз. Пісьменніца ўспамінае, як жыла з цёткай і дзядзькам у кладоўцы, бо хата згарэла ў вайну. Але голаду Марыя не памятае — толькі любоў, якой яе акружылі сваякі.
Відаць, адтуль, з дзяцінства, у яе трапяткое стаўленне да дому. «Не разумею, як у доме можа не быць ніводнай рэчы з малой радзімы», — кажа Марыя Вайцяшонак.
Паліца ў гаспадарчай пабудове.
Марыя Вайцяшонак.
«Хаджу і баюся разбурыць нечы дом. Я і сама магу ўстроіцца дзе заўгодна, як мурашка. У мяне культ дома. Каб раслі кветкі… было прыгожа», — расказвала Марыя ў кнізе Святланы Алексіевіч «Час сэканд хэнд».
Вось і цяпер пісьменніца старанна даглядае ўчастак у Сілічах, стварае асаблівую атмасферу. Натхнёна расказвае пра свой японскі сад камянёў, зацішныя куточкі ў цені дрэваў, дзе можна насалоджвацца гарбатай і аддавацца думкам («кафэ для аднаго», як называе іх спадарыня Марыя), італьянскі дворык пад вокнамі. Тут паўсюль рэчы з гісторыяй.
Японскі сад.
Італьянскі дворык. Цюлі і падушкі для яго пісьменніца знайшла з сэканд-хэндзе.
А пад клёнам — той самы камень з Грыдзек, напамін пра родныя мясціны і любоў.
«На Пастаўшчыне гэты чорны камень ляжаў каля студні, але потым Таня, мая сваячка, расказала, што гэта ён быў перад высокім парогам нашай каморы, дзе мы жылі з цёцяй Марыляй і дзядзям Віталікам, — успамінае Марыя Вайцяшонак. — Я хвалявалася, ці правільна я гэта раблю, што адтуль забіраю камень? Мне здавалася, што гэта ўсё самае важнае, што я маю, што я магу мець, знайсці са свайго ранейшага жыцця, якім вельмі даражу».
У садзе ў Марыі Вайцяшонак.
«Я сустракала камень, як сустракаюць чалавека», — кажа Марыя Вайцяшонак.
«У нас быў вельмі высокі парог. Гэта была камора, якая будавалася пасля вайны як варыўня. Але мы ў ёй і засталіся, калі я прыехала туды з Алтая», — успамінаецца ёй.
«Кафэ для аднаго» ў садзе ў Марыі.
За перавозку каменя з Пастаўскага раёна ў Сілічы пад Мінскам Марыя заплаціла 150 рублёў.
«Камень прывезлі так звычайна, адчынілі вароты, вялікія вароты, шырокія вароты, быццам уязджалі ў двор коні з калясніцай, — расказвае Марыя Вайцяшонак. — У мяне было пачуццё, што гэта мой метэарыт, мой амулет, які ляцеў да мяне з дзяцінства. Калі я разлічвалася з шафёрам грузаперавозкі, яны вельмі спяшаліся. Як добра, што у мяне былі лішнія грошы, я дала ім, каб падсілкаваліся. Я сказала: «Я вельмі вінавачуся, што не магу даць папалуднаваць. Побач з намі праз тры кіламетры будзе кафэ, там ёсць і першая, і другая, і трэцяя стравы». Жанчына, якая ўжо сядзела ў машыне, раптам адчыніла дзверы і сказала: каб вам Бог даў здароўя, я так хачу есці! Я зразумела, што я патрапіла зрабіць тое, што трэба. У мяне атрымалася».
У садзе ў Марыі Вайцяшонак.
У садзе ў Марыі Вайцяшонак. Сёлета птушкі пасяліліся ва ўсіх трох шпакоўнях.
«Я зразумела, што цяпер у мяне ёсць апірышча, у мяне цяпер ёсць падтрымка, — расказвае Марыя Вайцяшонак. — Я ішла як егіпецкая царыца. Я валодала землямі! Нарэшце атрымала той, жаданы камень. Мне нарэшце прывезлі на калясніцы дарагі камень, які я пакладу ў падмурак свайго новага жыцця, калі ў мяне слабне зрок, губляецца голас», — кажа Марыя, у якой за апошні час моцна аслабеў зрок.
У садзе ў Марыі Вайцяшонак. Камень «Чорны лебедзь».
«Я думаю, як японцы, што камяні жывыя і ўсё памятаюць, — кажа Марыя Вайцяшонак. — Такі цёмны, цёмны з твару, як быццам ад перажытага, ад перадумак, ад босых слядоў. Магчыма, гэты камень — прыступка перад высокім парогам здрады, які я ніяк не магу пераступіць і жыву ў самоце. Магчыма, гэты камень — мая першая прыступка высока ў горы, калі я нарэшце лёгка адлучуся ад людзей», — паэтычна кажа Марыя.
У садзе ў Марыі Вайцяшонак.
У садзе ў Марыі Вайцяшонак.
