Pomnik Skanderbiehu ŭ Tyranie.
Bałkany ŭsio jašče zastajucca niaźviedanym krajem. Asabliva dla biełarusaŭ. Ź Minska zusim niadaŭna tolki źjaviŭsia pramy rejs u Biełhrad. Darahi. Ale niama da Skopje, Tyrany albo Sarajeva. Tolki «pierakładnymi».
Ałbanija — kraina na zachadzie paŭvostrava. Ni adzin narod dla ałbancaŭ nie źjaŭlajecca rodnasnym. Z poŭnačy kraina miažuje z Čarnahoryjaj, paŭpryznanym Kosavam, na ŭschodzie — z Makiedonijaj, na poŭdni — z Hrecyjaj. Kraina praciahły čas była zakrytaj. I kali nam zdajecca, što najhorš žyłosia ŭ SSSR, to varta padumać pra Ałbaniju. Dyktatar Envier Chodža ličyŭ siabie samym addanym kamunistam u śviecie i tamu izalavaŭ krainu: byli razarvanyja navat suviazi z SSSR i Kitajem. I kožnaja siamja musiła pabudavać bunkier dla siabie na vypadak vajny. Tych bunkieraŭ uźviali 700 tysiač. I tolki paśla śmierci dyktatara ŭ 1985 hodzie kraina pačała adkryvacca. Ale jašče nie stała papularnaj u turystaŭ, choć i znachodzicca na ŭźbiarežžy dvuch moraŭ — Adryjatyčnaha i Ianičnaha.
Bunkiery sustrakajucca jašče i siońnia pa ŭsioj krainie.
Tyrana — mietrapolija
Lacieć u Tyranu ź Minska možna ź pierasadkami, ale cana budzie vysokaj. My z pryjacielem adpravilisia na samalocie z Varšavy da Biełhrada (88 jeŭra ŭ dva baki na čałavieka). Adtul ciahnikom da čarnahorskaha Bara (kala 27 jeŭra na čałavieka ŭ spalnym vahonie). Z Padhorycy, stalicy Čarnahoryi, pramoha złučeńnia z Tyranaj niama.
Bar — horad na ŭźbiarežžy. Ad jaho źbiralisia dajechać da Ułcynia, dzie bolšaść składajuć ałbancy i jość aŭtobus da Tyrany. Cana bileta — 18 jeŭra na čałavieka. Ale aŭtobusa daviałosia b čakać dźvie hadziny. My adpravilisia da čarnahorska-ałbanskaj miažy na taksoŭcy (25 jeŭra). Chvilin praz 30 užo byli na miescy.
Jak tolki vyjšli z mašyny, da nas padyšoŭ mužčyna. Niešta spytaŭ u taksista i źviarnuŭsia pa-anhlijsku da nas: «Škodar — 12 jeŭra». Źnizili da 10. Jak sieli ŭ mašynu, da kiroŭcy padyšoŭ i čarnahorski pamiežnik: paprasiŭ kupić na tym baku šampuń dla sabaki — tam tańniej.
Kiroŭca pieradaŭ čarnahorskim pamiežnikam našy dakumienty. Praź dziesiać chvilin zabrali ich u susiednim akiency ŭžo ŭ ałbancaŭ. Ni lišnich pytańniaŭ, ni navat štampaŭ u pašpartach. Darečy, ź Sierbijaj i Čarnahoryjaj u Biełarusi biaźvizavy režym. A pry najaŭnaści šmatrazovych šenhienskaj albo polskaj nacyjanalnaj viz u Ałbaniju svabodny ŭjezd.
Pakul stajali na miažy, kiroŭca prapanavaŭ advieźci nas prosta ŭ Tyranu — za 60 jeŭra na dvaich.
«Kab vy adrazu papiaredzili, što da Tyrany pajedziem, ja b paśpieŭ tut zapravicca, — vyjaviłasia, što ŭ Ałbanii paliva na 7—8 jeŭracentaŭ daražejšaje. A my ŭžo stajali na nadhladzie (chacia nichto i nie nadhladaŭ). — I na čarnahorskim bienzinie ja z 10 litraŭ prajedu 118 kiłamietraŭ, a kali zapraŭlusia ŭ Ałbanii — tolki 100», — jakaść roznaja.
Merlin, naš novy znajomiec, anhlijskuju vyvučyŭ, kali pracavaŭ aficyjantam u Ułcyni. Pa nacyjanalnaści — ałbaniec. Ale, jak vynikała z razmovy, histaryčnaj radzimaj nie nadta zachaplajecca: usio-taki ŭ Čarnahoryi ŭzrovień žyćcia značna vyšejšy.
Daroha na ałbanskim baku dobraja. Da Tyrany — kala sta kiłamietraŭ. Stolki ž na śpidomietry daloka nie novaha «Falksvahiena» Merlina. A na niekatorych učastkach — abmiežavańnie chutkaści 50 km/h. «2—3 jeŭra zapłaču palicejskamu, kali spynić, — kaža jon. — Jany zarablajuć tut 120 jeŭra dzieści na miesiac i karumpavanyja. U Čarnahoryi ŭ palicejskich zarobak u 500 jeŭra. I tam ja tak nie haniaju. Bo nie padkupiš: jon tabie ź lohkaściu vypiša štraf za pieravyšeńnie na 300 jeŭra».
Palicejskich, darečy, pa darozie bačyli razoŭ dziesiać. Čaściej jany spyniali akurat mašyny na čarnahorskich numarach: kamu jość čym dać chabar.
«Tut biedna. Niama pracy, u Škodary — 80 pracentaŭ składajuć cyhany, jany vielmi złyja. Ale Tyrana — heta mietrapolija, — nie spyniaŭsia paŭtarać kiroŭca. — Ubačycie, tam daroha navat na 5 pałos».
Vałodajuć zamiežnymi movami
Ličycca, što Ałbanija — biednaja, zabitaja kraina. Kraina i sapraŭdy biednaja. Ale jak traplaješ u Tyranu, stereatyp łamajecca. Novyja, zyrkija budynki. Pa-jeŭrapiejsku apranutyja i vietlivyja ludzi. Kali ŭžo trapili ŭ Makiedoniju, adčuli roźnicu pamiž ałbancami i słavianami.
U stalicy niama stroha vyznačanaha histaryčnaha centra, staroha horada. A hałoŭnaje miesca — płošča Skanderbierha, nacyjanalnaha hieroja. Tut znachodzicca histaryčny muziej, opiera, stohadovaja ahladnaja vieža, staraja miačeć.
Ruch u Tyranie šalony. Sapraŭdy, pa piać pałos u kožny bok na centralnaj vulicy. Ale ŭ Minsku heta było b chiba try pałasy: mašyny jeduć uščylnuju. Na znaki mała chto źviartaje ŭvahi. Ja adrazu nie rašaŭsia stupić na piešachodny pierachod: choć miascovyja navat na čyrvonaje śviatło ŭ lubym miescy spakojna pierachodziać. «Hałoŭnaje — hladzieć na kiroŭcu i ŭśmichacca», — paźniej raskryła sakret znajomaja studentka Arveła.
U Tyranie šmat amierykanskich ściahoŭ. Kala hatelaŭ, u kaviarniach. Moładź nosić jaho vyjavu na majkach. Denisa, dziaŭčyna jakaja vadziła nas u tyranskuju miačeć, paviazała na hałavu šalik u vyhladzie amierykanskaha ściaha. Tut heta narmalna. Takaja luboŭ da ZŠA źviazana z vajennaj apieracyjaj u Sierbii ŭ 1999-m, u vyniku jakoj źjaviłasia novaja kraina — Kosava, jakuju nasialajuć ałbancy.
Na vulicach Tyrany.
Mo tamu tut mnohija razmaŭlajuć pa-anhlijsku. U Tyranie moŭnych prablem nie było. U praścieńkaj kaviarni my sustreli Hazi, na vyhlad jamu było za 60. Jon paciahvaŭ rakiju i svabodna razmaŭlaŭ pa-anhlijsku. Jon akazaŭsia byłym vykładčykam francuzskaj i ispanskaj moŭ. Anhlijskuju ž vyvučyŭ sam (jašče ŭ škole vučyŭ i rasijskuju, ale pamiataje tolki asobnyja słovy). A ciapier pracuje taksistam.
Ale pa-anhlijsku razmaŭlali i ŭ inšych miescach. Na ŭvachodzie ŭ Nacyjanalny histaryčny muziej, naprykład, kasirka (što prosta niemahčyma ŭjavić u Biełarusi). Pradstaŭnik turfirmy, u jakoj my nabyvali bilety da Skopje (uličycie, što heta nie samy papularny maršrut, a zamiežnikaŭ tut nie tak i šmat). A zatym i kiroŭca maršrutki ŭ Makiedoniju. Aficyjanty. I moładź na vulicach, zrazumieła.
Na vulicach Tyrany.
Darečy, šmat chto viedaje italjanskuju movu. U 1939—1943 hadach kraina była akupavana Italijaj. Kali ŭ naš čas abrynuŭsia režym Chodžy, ałbancy pačali emihravać mienavita tudy. I siońnia ŭ hetuju krainu masava vyjazdžajuć na pracu. Moładź časta dumaje pra toje, kab źjechać za miažu žyć. Arveła i Denisa — našy ałbanskija znajomyja — taksama marać pra heta.
Denisa i Arveła marać pakinuć Ałbaniju.
Darečy, kali vieryć statystycy, u samoj Ałbanii pražyvaje tolki 2,8 miljona čałaviek, jašče piać miljonaŭ ałbancaŭ — u inšych krainach (Kosava, Sierbija, Makiedonija, Hrecyja, Čarnahoryja).
Pamiatajuć pra ciažkija časy
U centry Tyrany da siońnia staić zakinuty budynak, jaki nahadvaje jehipieckuju piramidu. Heta maŭzalej dla Enviera Chodžy. Mierkavałasia, što jaho cieła budzie lažać tut. Ale nie vyjšła. Spačatku jon byŭ pachavany na mohiłkach pobač z hierojami. Paśla źmieny kursu ŭ krainie cieła dyktatara pierapachavali na ŭskrajku horada. A budynak maŭzaleja pryjšoŭ u zaniapad. Dzieci biehajuć pa im, turysty fatahrafujucca na jaho fonie. «Budynak dumali źnieści, ale pakinuli, kab ludzi dumali, kaho jany vybirajuć. Kab nie zabyvalisia, nakolki było ciažka», — kaža Arveła.
Hory vakoł Tyrany choć i małyja, ale zavarožvajuć.
U Ałbanii za časami Chodžy relihija była ŭ bolšym zahonie, čym u SSSR. Ale kali kamunistyčny režym lasnuŭsia, ludzi viarnulisia da relihii. Nakolki aktyŭna? Nie mahu skazać. Ale ŭ Tyranie jość miačeci (isłam vyznaje bolšaść viernikaŭ), prynamsi pa adnym kaściole i carkvie. Ale musulmanak, jakija chadzili ŭ chidžabie, było krajnie mała. U parandžy bačyli tolki adnojčy.
Miž inšym, adna z samych viadomych chryścijanskich manašak sučasnaści — katalička maci Tereza — naradziłasia ŭ ałbanskaj siamji ŭ Skopje. Ale ŭ abiedźviuch krainach jaje ličać svajoj. Aeraport Tyrany nosić jaje imia.
Prymalnyja ceny
Što jašče ŭražvaje ŭ Tyranie, dyk heta vialikaja kolkaść kaviarniaŭ i kropak fastfudu. I ŭ ich pastajanna jość naviedniki. U ludziej moža nie być šmat hrošaj, ale na kavu znojducca. Cana na hety napoj tut u siarednim składaje 50-100 lek (1 jeŭra = 120 lek).
17 krasavika, +23 hradusy. Taksist chavajecca ad sonca ŭ bahažniku.
Źjeści ŭ pryvatnaj maleniečkaj kaviarni anałah chot-doha z kaŭbaskami i zapić jaho bakałam chatniaha vina — 120 lek. Porcyja tave dheu (nacyjanalnaja strava z syru, miasa, pierca) — 200 lek. Ułaśnik usio hatuje sam u ciabie na vačach.
Padjeści ŭ inšych miescach, šaurma i «Piepsi» — 250 lek, vypić kufal piva — 150. Za butelku biełaha ałbanskaha vina, kaŭbasku i bułku ŭ kramie vykłali 370 lek, za pamidory i maśliny — 190, kavałak syru — 140. Abied — sup, pasta, haziroŭka — 750 lek. Numar u hateli — 33 jeŭra (na dvaich), noč u chostale — 15 jeŭra.
Stalica biez vakzałaŭ
Na paŭdnia my adpravilisia ŭ Dures. Heta druhi pa vieličyni horad Ałbanii, za 30 kiłamietraŭ ad stalicy. Marski port. Naviedać jaho možna dziela cikavaści da historyi (tut zachavalisia reštki antyčnaha amfiteatra, rynkavyja płošča časoŭ Vizantyi, cikavy archieałahičny muziej) albo kab tolki palubavacca Adryjatyčnym moram.
Dures.
Dures, reštki antyčnaha amfiteatra.
Maršrutki adpraŭlajucca z płoščy Zohu: u Tyranie niama ni čyhunačnaha, ni aŭtobusnaha vakzałaŭ. Miascovyja viedajuć, dzie na jaki kirunak možna sieści. Turystam razabracca składaniej. Prajezd da Duresa kaštuje 150 lek.
Darečy, budynak čyhunačnaha vakzała jašče zachavaŭsia. A voś rejki razabrali.
Budynak čyhunačnaha vakzała ŭ Tyranie. Ale ciahniki bolš nie chodziać.
Adsiul niekali adpraŭlalisia ciahniki. Ciapier, padobna, budujuć zvyčajnuju darohu.
…Try dni ŭ Tyranie pakinuli pryjemnyja ŭražańni: tut uschodniaja kultura sutykajecca ź jeŭrapiejskimi kaštoŭnaściami. I jany bieskanfliktna, jak vyhladaje, suisnujuć.
Dalej my adpravilisia ŭ Skopje. Bilet na maršrutku — 20 jeŭra.
Hladzicie taksama: Na ŭłasnaj praktycy: Čarnahoryja
