Fota minsk1067.livejournal.com
Biełaruski partał Onliner.by niekalki dzion tamu apublikavaŭ videarepartaž, u jakim žurnalist Alaksiej Nosaŭ pravioŭ
- Toj samy repartaž
Paśla virtualnaj «bojki» ŭ niekalki sotniaŭ kamientaroŭ, «ekśpierymient» Onliner.by byŭ dapoŭnieny kamientarom namieśnicy staršyni ŭpraŭleńnia hieadezii i kartahrafii Iryny Cichanavaj, jakaja dastatkova zrazumieła rastłumačyła, što ŭ Biełarusi jość ładnaja sistema pieradačy hieahrafičnych nazvaŭ z dapamohaj simvałaŭ łacinskaha ałfavita.
Praz abureńnie Hleba Łabadzienki z nahody ździeku z movy, Onliner.by vyrašyŭ «pierajści na asoby» i zaŭpeŭniŭ, što z movy nichto nie ździekvajecca dy ŭvohule partał abiedźviuma rukami za biełaruskuju movu ŭ mietro, ale nazvy pavinny być napisany takim čynam, kab zamiežniki, jakija vałodajuć anhlijskaj movaju, «byli ŭ stanie ich pračytać i ahučyć», bo inakš «padobnaja tranśliteracyja hublaje ŭsialaki sens».
Ale davajcie pra ŭsio pa paradku.
Pamyłka reparciora Anłajniera była ŭ tym, što vybarka padobnaha «ekśpierymientu» nie moža składacca z adnaho čałavieka, pradstaŭnika adnoj moŭnaj kultury.Ja nikoli nie pavieru, što ŭ Minsku akramia amierykanca nielha znajści pradstaŭnikoŭ inšych moŭnych kulturaŭ: narviehaŭ, šviedaŭ, finaŭ, niemcaŭ, francuzaŭ. Žychary Zachodniaj Jeŭropy zvyčajna davoli dobra vałodajuć anhlijskaj, ale jakim by byŭ vynik pračytańnia nazvaŭ? Žychary ž Ŭschodniaj Jeŭropy buduć adčuvać siabie siarod dyjakrytyčnych znakaŭ biełaruskaj łacinki jak doma.
Pa-treciaje , ci zadavała sabie redakcyja Onliner.by pytańnie: «Čamu jak Akademija Navuk Biełarusi, tak i AAN zaćvierdzili takuju łacinku?» Adkaz, darečy, jość u tym ža anłajnieraŭskim materjale: metaj Mietrapalitenu było prystasavać nadpisy dla pračytańnia i ahučvańnia ludźmi, jakija ŭ paŭsiadzionnym žyćci vykarystoŭvajuć łacinski ałfavit. A biełaruskaja łacinka… absalutna dakładna pieradaje z dapamohaj łacinskich litaraŭ vymaŭleńnie biełaruskaj movy.
Onliner.by pra heta nie napisaŭ ni słova — napeŭna, žurnalisty partała prosta nie viedajuć hetaha. Hałoŭnaja ž prablema była sfarmulavana vakoł «niezrazumiełaści» («tarabarščyny», «ijerohlifaŭ» — tak mnohija nazyvali dadzienuju źjavu ŭ kamientarach) łacinki i «niazdolnaści» nośbitaŭ anhlijskaj movy pračytać ich.
Majo asabistaje mierkavańnie nakont hetaha — mienavita tut Onliner.by abraziŭ bolšuju častku jeŭrapiejcaŭ.Anhlijskaja mova — adna ź niešmatlikich, hrafičnaja sistema jakoj zasnavanaja na łacinskim ałfavicie i ŭ jakoj adsutničajuć dyakrytyčnyja znaki. Bolšaści movaŭ zapazyčanych łacinskich litaraŭ było niedastatkova, tamu jany stvarali novyja na asnovie ramanskich. Takija simvały vykarystoŭvajucca ŭ francuzskaj, niamieckaj, šviedskaj, narviežskaj, českaj, isłandskaj, litoŭskaj movach… Lahčej, napeŭna, pieraličyć tyja, u jakich hetych simvałaŭ niama.
Łacinka — nie prablema dla zamiežnikaŭ. Łacinka — heta, na žal, prablema, u pieršuju čarhu, dla niekatorych biełarusaŭ. Nie mohuć zrabić niečytalnaj łacinku čatyry litary (ž, č, ŭ, š) dy adzin znak (nachilnaja rysačka źvierchu, jakaje paznačaje miakkaść zyčnaha). Cikava, kolki času patrabujecca čałavieku, kab zapomnić praviły čytańnia čatyroch (!) litaraŭ?Z ułasnaha dośviedu skažu: kab vyvučyć absalutna nieznajomyja arabskija litary padčas znachodžańnia ŭ Livanie, mnie spatrebiłasia try hadziny.
Apošniaj kroplaj stali schiemy mietro Deli, Sieuła, Šanchaja i Kijeva ŭ jakaści prykładu «pravilnaj» transkrypcyi. Ale ž u Indyi anhlijskaja mova — dziaržaŭnaja. A ŭ Paŭdniovaj Karei dy Kitai vykarystoŭvajuć svoj ałfavit dy ijerohlify, tamu tam vykarystali zapis z dapamohaj anhlijskaha varyjanta łacinskaha ałfavita, jaki, darečy, daloki ad hučańnia movaŭ.
U Kijevie ž nadpisy zrobleny z dapamohaj fanietyčnaj transkrypcyi, jakaja, u adroźnieńnie ad biełaruskaj łacinki, tolki sprabuje kapijavać hučańnie aryhinała, ale nie adpaviadaje jamu na 100%.Adroźnieńnie biełarusaŭ ad ukraincaŭ u tym, što ŭ našych paŭdniovych susiedziaŭ niama ŭłasnaj łaciničnaj tradycyi, a ŭ biełarusaŭ jość — Bahuševič i Kupała pisali na łacincy. Ułasnuju historyju nielha pierapisvać z nula kožnyja 50 hadoŭ!
Dzie ž karty mietro Stakholma, Osła, Paryža? Jany taksama prystasavanyja dla zamiežnikaŭ: lehienda kartaŭ pierakładzienaja na anhlijskuju, ale svaje ałfavity nichto nie madyfikavaŭ dla amierykancaŭ (a dakładniej dla adzinaha prysutnaha ŭ videa amierykanca).
Niezrazumiełaść łacinki dla Skota Krystafersana — fakt, jaki nielha admaŭlać: u anhlijskaj niama dyjakrytyčnych znakaŭ, tym bolš šmat amierykancaŭ nie bačać sensu ŭ vyvučeńni zamiežnych movaŭ. Ich častkova možna zrazumieć: navošta vučyć
Ź inšaha boku, naŭrad ci kolkaść karennych nośbitaŭ anhlijskaj movy budzie najbolšaj siarod ahulnaj masy turystaŭ. Dla bolšaści ž ź ich anhlijskaja mova budzie zamiežnaj. A viedajučy dźvie jeŭrapiejskija movy, možna vielmi lohka zrazumieć pryncypy vymaŭleńnia i napisańnia kali nie ŭsich, dyk, napeŭna, bolšaści astatnich movaŭ Jeŭropy.Mienavita ŭ hetym vypadku bilinhvy i polilinhvy majuć pieravahu.
Toje, što zamiežniki pad čas znachodžańnia ŭ Biełarusi nie zmohuć vyvučyć čatyry litary padajecca zusim małavierahodnym, tym bolš turystam ułaściva cikavicca miascovym. Hałoŭnaje — sistematyčna vykarystoŭvać łacinku pry zapisach hieahrafičnych nazvaŭ, a taksama ŭ kartach.
Onliner.by zrabiŭ važnuju spravu, uźniaŭšy hetuju temu, ale pry tym nieśviadoma pryniziŭ biełaruskuju movu.
Miž tym isnujuć rečy, ź jakich nielha kpić. Siońnia my majem stolki svabody, kolki nie mieli nikoli: možna hańbić lubych ŭčorašnich hierojaŭ siońnia, siońniašnich — siońnia, siońniašnich i ŭčorašnich — zaŭtra… Ale kpić ź luboje movy — tabu. Pasprabujcie parahatać ź luboj u prysutnaści nośbitaŭ — i acanicie reakcyju. Tym i tłumačycca rezkaja reakcyja kamientataraŭ sajta.
