Budźma? Budźma 8

«Nu, budziem jechać!» — «Jedźma, bracie!» — heta radki z «Novaj ziamli» Jakuba Kołasa.

Dziejasłovy zahadnaha ładu z kančatkam -ma (-mo), ułaścivyja asabliva havorkam poŭdnia i zachadu Biełarusi, šyroka ŭžyvalisia ŭ litaraturnaj movie 1910–1920-ch, kali stvarałasia «Novaja ziamla». «Kińma ža dumki ab doli harotnaj», pisaŭ, naprykład, Bahdanovič.

U nas lubiać paŭtarać vykazvańnie suśvietnaj słavutaści, što naša mova ŭ najbolšaj čyścini zachavała ahulnasłavianskaje, spradviečnaje. A jak dachodzić da realnaj patreby pryznać narmatyŭnaść jakoha-niebudź śpiecyfičnaj biełaruskaj moŭnaj źjavy, to chutčej śpiašajemsia adnieści ich da ŭstarełych abo dyjalektnych.

Hetak Pavieł Šuba ŭ dapamožniku dla studentaŭ «Sučasnaja biełaruskaja mova. Marfanałohija. Marfałohija» (1987) uziaŭ dy abviaściŭ formu na -ma: chavajmasia, ježma, stańma, dajma — «dyjalektnaj». Heta była forma rusifikacyi: vyciaśniać z normy ŭsie hramatyčnyja formy, što nie supadali z rasiejskimi.

Niahledziačy na takija sproby, piśmova-litaraturnaja i vusna-hutarkovaja praktyka biełaruskaha naroda zbolšaha zachavała spradviečnabiełaruskija vyrazy, u tym liku dla vykazvańnia zahadu, pažadańnia, prośby. I što nadta važna, hetaje źbieražonaje, zachavanaje ŭsio čaściej biarecca da ŭžytku.

Ludzi! Ratujma našych dziaciej (Maładość. 1994. № 6).

Usio na śviecie pavučalna. Nie lanujmasia vučycca (Źviazda. 15.10.1993).

Nie śpiašajmasia siekčy (Minskaja praŭda. 20.09.1990).

Nie zabyvajmasia, što Isłamskaja revalucyja taksama doŭžyłasia amal paŭtara hoda (Naša Niva. 24.06.2009).

Łunaje vysokaje recha: jadnajmasia! (N.Maciaš).

Nu, bratki-biełarusy! Pavinšujmasia i z hetaj nahody (N.Hilevič).

Zhadajma takija centry, jak «Miensk», «Połack» (V.Skarabahataŭ).

Zahlańma ŭ raździeł [knihi]… (Ł.Korań).

Śpiašajmasia! Pojdziem lesam da raki (M.Łyńkoŭ).

Stańma, braćcia, u šych pachodny (Aleś Harun).

Varta adznačyć: forma zahadnaha ładu z kančatkam -jem (-em) taksama pravilnaja i biełaruskaja, i ŭžyvać jaje zusim narmalna.

U svaim domie naviadziem paradak sami (LiM. 17.05.1991).

Ale nabiaremsia śmiełaści i… spuścimsia ŭ lochavuju častku doma (Źviazda. 14.01.1992).

Źbieražem usio rodnaje (Biełaruskaja mova i litaratura ŭ škole. 1991. № 1).

Azirniemsia, naprykład, na Polšču (Krynica. 2001. № 3).

Biaremsia, unučak. Pakul toj ruch, pakul paźjazdžajucca… dyk my i zrobim jašče sioje-toje (F.Jankoŭski).

Ale zirniem z darohi ŭprava (Jakub Kołas).

U niekatorych dziejasłovaŭ formy 1-j asoby množnaha liku abviesnaha i zahadnaha ładu supadajuć: režam, śpiavajem, prysiadziem. Hetyja dziejasłovy ŭtvarajuć taksama formy zahadnaha ładu z dapamohaj kančatka -ma: režma, śpiavajma, prysiadźma.

Dziejasłoŭnyja formy z kančatkam -ma — patrebnyja, admietnyja, jany vyznačajuć samabytnaść rodnaj movy i słužać zachavańniu jaje sistemy.

Tamu na zakančeńnie chočacca pieraadrasavać usim nam, nośbitam i zachavalnikam rodnaj movy, słovy Janki Kupały:

Dyk lubimasia, susiedzi,
Kińma svarki, zvadki;
Žyjma, jak rodnyja dzieci
Adnoj našaj matki.

Pavodle: Aleś Kaŭrus. Da svajho słova: pytańni kultury movy

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH