Biełaruski «Słoŭnik prykolnaha słenhu» naličvaje bolš za 1,5 tysiačy adzinak. Jaho aŭtary, supracoŭniki kampanii «Praŭny pierakład», źbirali słovy i vyrazy ŭ internecie, apytvali siabroŭ i navat razmaŭlali z svaimi babulami. Vydać słoŭnik u elektronnym farmacie PDF staralisia admysłova da pačatku vučebna-pracoŭnaha hodu. Hutarka z dyrektaram kampanii Alaksiejem Narejkam.
— Adkul u kampanii, jakaja zajmajecca pierakładami, paŭstała ideja słoŭnika słenhu?
— My stavim sabie za metu stać pieršaklasnymi znaŭcami biełaruskaj movy, popyt na jakuju ŭvieś čas raście. My viedajem, što moładź davoli spryjalna stavicca da svajoj movy i časam nie chapaje słovaŭ, jakija ŭ žyćci realna patrebny. My vyrašyli padaravać słoŭnik, jaki ŭ hetym dapamoža. Spačatku my dumali pra słoŭnik hutarkovaj movy, ale potym vyrašyli zasiarodzicca na prykolnym słoŭniku, bo inakš heta byli b tysiačy staronak.
My chacieli, kab słoŭnik pračytali, słovy ŭvajšli va ŭžytak, zamianiŭšy rusizmy i anhlicyzmy, dy kab ludziam stała cikaviej i viesialej.
— Nad słoŭnikami pracujuć cełyja instytuty. Chto źbiraŭ słovy dla vašaha słoŭnika?
— Heta nie taki vialiki plast movy, kab sadzić za jaho ceły instytut. My spravilisia ŭtraich.
Sabrać słovy — było samym ciažkim. Jak praviła, jany nidzie nie zafiksavany. My vyvučyli ŭsio, što znajšli ŭ internecie, źviartalisia da niekatorych litaraturnych tvoraŭ, pravodzili apytańni siabroŭ i siabroŭ siabroŭ.
— Pryznajciesia, ci byli słovy, jakija składalniki słoŭnika prosta prydumali?
— Kaniečnie, nie. Jak heta prydumlać? My musim adlustravać toje, što isnuje realna. Usie słovy sustrakajucca va ŭžytku. Što praŭda, jość rečy, jakija mała viadomy i raspaŭsiudžany, jość rehijanalizmy. Naprykład, vyraz «zarobiła, jak Choŭra na voŭnie» z Mahiloŭščyny. Spadziajemsia, što praz uvachodžańnie ŭ słoŭnik jany bolš raspaŭsiudziacca.
U słoŭnik uvajšli słovy, jakija kažuć našyja babuli, choć ciažka skazać, što heta słenh…
— I što ž vy zapisali ad našych babul?
— Jak bačycie, samy vialiki atrymaŭsia raździeł łajanki. My navat zadumalisia: što heta za słoŭnik taki, jaki vučyć, jak čałavieka abłajać? Ale ŭ našych praklonach bolš humaru, čym zła. Maja babula papaŭniała hety słoŭnik. Čym mienavita, cytavać nia budu: heta suvoryja rečy (śmiajecca).
— Try raździeły: «Na ŭsie vypadki», «A kab ciabie!» i «Miłoščy dy luboščy». Čamu mienavita tak abjadnali leksyku?
— Kali słovy byli sabrany, my ŭbačyli, što vymaloŭvajucca takija raździeły. Universalnyja słovy na ŭsie vypadki, łajanki i vyłučyli luboščy dy miłoščy, tamu što hetyja słovy zajmajuć značnuju častku razmovaŭ va ŭsich ŭzrostach.
— Razhledzim paru prykładaŭ. Vyraz «zastaŭsia tolki duch dy piatuch» tłumačycca rasiejkim «ostaliś rožki da nožki», «hladzić jak dochłaja varona ŭ komie» — rasiejskaje «ustaviłsia kak baran na novyje vorota». Jakoje pachodžańnie hetych vyrazaŭ? Heta taki tvorčy pierakład rasiejskich frazieałahizmaŭ?
— Ni ŭ jakim razie! My prosta pierakłali našy vyrazy na ruskuju movu, padabraŭšy ekvivalent. Hetyja vyrazy isnujuć asobna adzin ad adnaho.
— Cikava tady, čamu ruskija havorać «rožki da nožki», a ŭ nas «duch dy piatuch»? Čamu, kali niechta mocna ździŭlajecca, ruskija kažuć «baran» i «novyje vorota», a ŭ nas «dochłaja varona»?
— Roźnica ŭ mentalitetach jość adznaznačna. Biełarusy bolš dobryja i bolš starannyja. Uvohule takija adroźnieńni vychodziać z pobytu (u ruskich pieśniach — vałasy šaŭkovyja, a ŭ biełaruskich — ilnianyja), ź śvietapohladu.
— U słoŭniku jość vyrazy, jakija byccam prosiacca ŭ adnu tematyčnuju padhrupu. «Vusy pałaskać» u značeńni «abmiarkoŭvać dziejańni prezydenta Respubliki Biełaruś», «łajacca matam» — «majucca na ŭvazie antydziaržaŭnyja lozunhi i vokličy», «paciven» — «aŭtazak», «PVA» — «plušava-vatnaja abarona». Vy mahli b prakamentavać heta?
— Nu, čym narod žyvie, toje jon i pałošča (śmiajecca). Heta častka našaha žyćcia — jaŭna biełaruski słenh. Nie ŭkrainski, nie rasiejski.
— Ci vy čakajecie recenzij na słoŭnik ad prafesijnych filolahaŭ?
— My budziem tolki radyja vodhukam. Ja skažu tak: jość rečy, pryznačanyja admysłoŭcam, i jość rečy dla ŭsich ludziej. Heta pradukt masavy, i jon maje adpaviedny farmat. Kali b my pajšli pa pieršym šlachu, to pisali b čaściny movy, hramatyčna-stylistyčny prykmiety i hetak dalej. My zrabili hety słoŭnik maksymalna prostym, kab im mahli karystacca navat dzieci.
* * *
Spampavać słoŭnik možna TUT
